Компаниядағы дивидендтік саясатты басқару

КIРIСПЕ

 

Зерттелетін тақырыптың өзектілігі. Кәсіпорындарда «Дивидендтік саясат» жүргізілуі, акционерлік қоғамда пайданы үлестірумен байланысты Дивидендтік саясатты жүргізудегі артықшылықтары мен кемшіліктеріннің қарастыруы.

Курстық жұмысты жазу барысында  Дивидендтік саясатты жасаудың негізгі мақсаты меншік иелерінің жасаудың ағымдағы пайданы пайдалану және оның болашақта өсуі мен кәсіпорынның нарықтық құнының барынша өсуі және оның стратегиялық дамуын қамтамасыз ету үшін қажетті үйлесімді орнатуы және осы мақсатқа қарай дивидендтік саясат түсінігі төмендегінше тұжырымдалады: дивидендтік саясат- пайданы басқару саясатының құрамды бөлігі мен капиталданатын бөлігінің арасын оптималдау арқылы кәсіпорынның нарықтық құнын молайту.

Дивидендтік саясат компанияның кеңесінің шешуші орталықтардың бірі - қаржыландыру. Дивиденд төлеу коэффиценті табыс көлеміне байланысты, компанияда қалдыруы мүмкін бизнесте қаржыландыру көзі ретінде. Бірақ бұданда басқа сұрақтар негізгі болып келеді, компанияның жалпы дивидендтік саясатына қатысты: мынадай, өтімділік және бақылау сұрақтары, дивидендтік тұрақтылық; дивиденд, акциямен төленетін және акцияны бөлшектеу; әкімшілік ойлармен акцияны сатып алу.

«Дивиденд» түсінігіне әлбетте фирмалардың оның иелеріне табыстың бір бөлігін төлеуді жатқызады. Қазіргі күші бар нормативтік құжаттарға сәйкес дивиденд - акционерлер арасында акция санына қарай бөлінетін таза пайданың бір бөлігі. Дивиденд белгілі кезеңдерде төленеді, ол ұлттық заңдарменен реттеліп отырады.[1]

Бұл тақырып актуалды сөзсіз өйткені компанияның даму болашағының деңгейі, оның нарықтық бағасы қолданылған табыспен және капитализация арасында қатынастың ең оптималды қатынасын табу. Табысты үлестіру схемасын былай көруге болады. Жарты табыс дивидендке төленеді, қалған бөлігін қайта инвестициялайды компанияның активіне. Табысты үлестіру ең негізгісі компанияның дивидендтік саясатын өндіру.

Акциямен төленген дивидендтің  мөлшеріне байланысты акцияның нарықтық бағасы өзгермелі болады. Шамалы дивидендтер бағаға аса ықпал ете алмайды; егер дивиденд айқымды болса, онда дивиденд төленгеннен кейін акцияның нарықтық бағасы барынша төмендеп кетуі мүмкін.

Зерттеудің мақсаты  мен міндеттері. Қазақстан Республикасындағы  Диивиденттік саясаттың жүргізілуіндегі  теориялық аспектісін тиімділігін  жетілдіру.

Қойылған мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешуді көздейді:

-  Дивидендтік саясатты анықтаушы факторын анықтау;

-   Дивидендтік төлем түрлері және олардың көздерін қарастыру;

-  Табысты үйлестіруге  әсер ететін факторлар және  дивиденттік саясат қолданылуы

- «KEGOC» акционерлік  қоғамының табыстарын үйлестіру  және дивиденттік саясатын талдау  жүргізуін қарастыру  (2010-2011жылдар)

Курстық жұмыстың объектісі. «KEGOC» акционерлік қоғамының Дивидендтік саясатты қолдану жүйесі.

Курстық жұмыстың зерттеу  пәні мемлекетіміздің экономикалық жағдайын талдау, атап айтса, кәсіпорындардың атқаратын қызметімен қатар Дивиденттік саясатты басқарудағы  экономикалық мәнін ашу, дивиденттік саясаттың  түрлерін зерттеу және басқару мәлелелерін шешу жолдарын көрсету.

Курстық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының заңдары, шетелдік және отандық әдебиеттер:

-    Ковалев « Введение в финансовый менеджмент» 1999 г

- Р.Қ. Ниязбекова, Б.А. Рахметов, П.Т.Байнеева «Кәсіпорын экономикасы»,  M:Экономика, Алматы 2008 ж. Сонымен қатар мерзімді басылымдағы мәліметтер, статистикалық ақпарат көздері, интернет желісінен алынған ақпараттар, нормативті актілер қолданылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 ТАРАУ. ДИВИДЕНДТІК САЯСАТТЫҢ ҚАЛЫПТАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ

 

1.  Дивидендтік саясатты қалыптастыру теориясы

 

Нарықтық экономикасы  дамыған елдерінде оптималды  дивидендтік саясат қалыптастыруға көптеген теориялық зерттеулер арналған. Олардың ішінде дивиденд саясатын қалыптастыру механизмімен байланысты ең көп тараған  теорияларға жататындар:

1) Ерікті дивидендтік теориясы. Оның авторлары Ф.Модильяни және М.Миллердің тұжырымдауынша таңдалған дивидендтік саясат не кәсіпорынның нарықтық құнына (акцияның бағасына), не меншік иесінің ағымдағы немесе болашақтағы кезеңдегі тұрмыс жағдайына ешқандай әсерін тигізбейді, өйткені бұл көрсеткіш үлестірілген пайдаға емес, қалыптастырылған сомма көрсеткіштеріне байланысты. Осыған сәйкес дивидендтік саясат теориясының пайданы басқару механизмі енжарлық рөль атқарады. Соның өзінде олар өз теориясына көптеген шектеулер жасаған, сондықтан көптеген нақтылы практикада пайданы басқаруды қамтамасыз етуі мүмкін емес. Аталған кемшіліктеріне қарай, практикада қолдануда Модильяни және Миллер теориясы дивидендтік теорияны қалыптастыру механизмнің оптималды шешім қабылдауды іздестірудің басталған жері ретінде қаралады. Бұл теорияның маңызы акционерлердің игілігіне дивиденд әсер етпейді, табысты қайта инвистициялау тиімді талдау айқындаған.

 Соның нәтижесінде, дивиденд төленеді, мына жағдайда табыстың есебінен қайта қаржыланса, инвестициялық проектіге қолайлы және т.б табысты қайта инвестициялауды қолдану орынды, дивидендтің барлығы төленбейді, керісінше, инвестициялық проектіге икемді болмаса, табыстың барлық көлемі дивидендке төленеді.

2) Артықшылықты дивиденттер теориясы. «Аспандағы тырнадан гөрі қолда бар сары шымшық артық» оның авторлары – М. Гордон және Линтнердің тұжырымдауынша, ағымдағы табыстың әрбір бірлігі (дивиденд түрінде төленген) жайына қарай, ол «тәуекелдіктен тазартылған» әр уақытта болашаққа бөлінген табыстан артық болады. Осы теорияға сәйкес пайданы капитализациялаумен салыстырғанда дивидендтік төлемді көбейту дұрысырақ.

Бірақта бұл теорияның  қарсыластары көптеген жағдайларда  дивиденд түрінде алынған табыстар бәрібір акцияға қайта инвестицияланады деп тұжырымдайды. Жоғарыда аталған теорияның оппоненттерінің ойынша дивидендтік саясат акционерлердің игілігіне әсер етеді. Бұл теорияның мақсаты инвесторлар болашақта ағымдағы дивидендтерді қалайды, бастапқы тәуекелді минималдау принципіне, акционерлердің капиталына мүмкін теңестірілген үлесі. Содан басқа, компаниялар табысты инвестициялауға мақсатталған инвесторларға қатысты тұрақсыздылық деңгейін азайтады ағымдағы дивиденд төлеуде: оларды инвестицияланған капиталға норма аз табысы қанағаттандырады, акционерлік қоғамның нарықтық бағасының өсуіне әкеледі. Керісінше, егер дивиденд төленбесе онда тұрақсыздылық өседі, акционерлердің норма табысы қолайлы және өседі, акционерлік қоғамның нарықтық бағасының төмендеуіне әкеледі.[2.35-43б]

Екінші көзқарас көп  қолданылды. Соған байланысты келесі факт, қандайда бір бірлік нысандандырылған алгоритм дивидендтік саясатта анықталған өндіріc - көптеген факторлармен анықталады, сонымен қатар қиын нысандандырылған, мысалы психoлогиялық. Сондықтан әр компания өзіне тән субъективті саясатын таңдау қажет. Екі негіз қалаушы вариантты ерекшелесе болады, дивидендтік саясатты оптималды таңдау процесінде таңдалады. Олар өзара байланысты және қамтамасыздандырылған қорытынды:

- Акционерлердің жиынтық игілігін барынша көбейту;

- Компанияның қызметін қаржыландыру жеткіліктілігі;

Дивидендтік саясатта барлық элементтер қарастырылады: дивиденд көздері, төлеу тәртібі, дивиденд төлеу түрі және т.б.

 

          Кесте 1. Акционерлік қоғамның дивидендтік саясатының негізгі типтері[Амирқанов Р.Р «Қаржы менеджментін басқару» 135 б.]

Дивидендтік саясатты қалыптастырушының  анықтаушы тәсіл	Дивидендтік саясат типтерін пайдалану варианттары
1. Консервативті тәсіл	Дивидендтік төлемнің қалдық саясаты. Тұрақты мөлшердегі дивиденд төлем саясаты
2. Бірыңғай тәсіл	Минималды, тұрақты мөлшерде дивиденд саясaты
3. Агрессивті тәсіл	4) Тұрақты деңгейлі дивиденд саясаты       5) Тұрақты түрде дивиденд мөлшерінің өсіру саясаты

 

3) Дивидендтерді азайту  теориясы немесе салық теориясының  артықшылығы. Бұл теорияға сәйкес  дивидендтік саясаттың тиімділігі меншік иесінің ағымдағы және болашақ табыстарынан салықтық төлемдерді азайту критерийлерімен анықталады. Өйткені ағымдағы табыстарға алынатын дивиденд түрінде салық салу әр уақытта болашақтікімен салыстырғанда жоғары болады. Дивидендтік саясат дивидендтік төлемді азайтуды қамтамасыз етіп, соған сәйкес пайданы барынша капитализациялау арқылы, меншік иесінің жинақы табысын салықтан қорғау үшін қажет. Бірақта дивидендтік саясатқа мұндай әдіс көптеген табыстары шамалы ұсақ акционерлерді қанағаттандырмайды.[3.24-34б]

Аталған теорияларды  практикада қолдану дивидендтік  саясатты қалыптастырудың үш әдісін жасауға мүмкіншілік тудырады- «консервативті», «бірыңғай» және «агрессивті». Аталған  әрбір әдіске белгілі дивидендтік  саясат типі сәйкес келеді.

1.2 Дивидендтік саясатты анықтаушы фактор

 

Дивидендтік саясатқа әсер етуші объективті және субъективті  сипаттар бар. Солардың негізгісін қарастырайық:

1. Құқықтық шектеу сипаты. Фирмалардың меншікті капиталы ірі

үш элементтерден тұрады: акционерлік капитал, эмиссиялық табыс, үлестірілмеген пайда. Көптеген мемлекеттерде дивиденд төлеуге заңдылықпен екі схеманың біреуіне рұқсат берілген - не тек таза пайдадан, немесе пайдадан және эмиссиялық табыстан.

Сонымен дивидендтік  саясатқа тікелей қатысты үш жалпы ереже бар:

а) таза пайда ережесі

б) капиталдың эрозиялану ережесі

в) төлеуге қабілетсіз ережесі

Бірінші ережеге сәйкес дивидендтер тек қана ағымдағы және өткен кезеңдердегі пайдадан ғана төлені мүмкін; дегенмен ереже бірдей айтылғанымен, оның талқыламасының біршама айырмашылығы бар. Айталық, Англияның заңы бойынша компанияларда эмиссиялық табыс үлестірмеген қорға жатады және дивиденд төлеуге пайдаланылмайды; қол сұғылмайтын тек баланстық бағаланған жарғы капиталы. Екінші ереже, бірінші ережеге сай - дивидендті жоғары капиталы есебінен төлеуге тыйым салынады. Үшінші ережеге сәйкес төлем қабілетсіз компания дивидендті төлемейді. Ұлттық заңдарда басқадай да дивиденд төлеуге шек қоюшы жайлар бар. Сонымен қатар, акционерлердің тек қана алған дивидендтерге табыс салығы салынуына қарай дивидендке үлестірілмеген пайдаға салынатын салық төмендетілген мөлшерлемемен салынады.[4.23-35б]

Кәсіпорынның меншік капиталы 3 элементтен тұрады : акционерлік капитал, эмиссияланған табыс, таратылмаған табыс.

 Көптеген мемлекеттерде заңда екі схеманың біреуін таңдауға рұқсат берілген - дивиденд төлеуге шығымдалады тек табыстан, немесе пайдадан және  эмиссиялық табыстан. Заңда басқа да шектеулер дивиденд төлеуде қолданылады. Егер кәсіпорынның төлеу қабілеттілігі болмаса немесе банкрот жарияланса, дивиденд ақшалай формада төлеу, ережеге сәйкес берілмейді. Өйткені акционерлер дивиденд алғанда салық салынады, ол дивиденд ұзартылса (таратылмаған табыс) салық салынбайды, кейде компаниялар дивиденд төлемейді, өйткені салықтан жалтарылады. Бұл жағдай қарастырылған жергілікті салық органы таратылмаған табыстан асып түсуі орнатылған нормативтермен (АҚШ –та 250 долларға тең) салық салынады. Себебі бұл шектеулер кредиторлардың құқықтарын қорғауға қажет және компанияның өз капиталын жұмсаудан сақтайды. Кейбір акционерлік қоғамда дивиденд жариялау процесі екі топтан тұрады:

• Аралық дивиденд ұйым басшысымен жариялайды және тіркелген

көлемде;

• Жалпы жиналыста дивидендті бекітеді, жылдың қорытындысы

бойынша ағымдағы дивидендті төлеу есебінен.

Дивиденд көлемі басшысы ұсынысынан көп бола алмайды, бірақ жиналысты азайта алады. Тіркелген дивидендке қатысты артықшылықты акция, пайыздалған облигацияға тең, көлемі шығарылған уақытта орнатылады.

2. Келісім- шартты шектеу сипаты. Көптеген елдерде төленетін дивидендтердің көлемі арнайы келісім- шарттымен сол уақытта реттеледі, егер коммерциялық кәсіпорын ұзақ мерзімді несие алғасы келсе. Мұндай қарызға қызмет етуді қамтамасыз ету үшін келісім-шартта: қайта инвестицияланбаған табыстың минималды пайызы, максималды табыс пайызы, дивиденд төлеуге бағытталған, әлбетте үлестірілмейтін пайданың төменгі шегі қаралады.

3.Өтімділіктің жетіспеушілігіне байланысты шектеу. Жоғарыда ескерткендей ақшадай түрде дивидендтер тек сол уақытта төленеді, егерде фирманың есеп шотында ақшасы болса. Теориялық тұрғыдан қарағанда коммерциялық мекемелер дивидендті төлеуге несие алуына болады, бірақ та ол қосымша шығындармен байланысты. Сонымен, коммерциялық мекемелер пайдалы болуы мүмкін, бірақ дивиденд төлеуге дайын болмауы мүмкін, себебі нақтылы ақша қаражатының бомауы себебінен.

Қазақстанда кәсіпорындардың  өзара төлем қабілетінің болмауы  жағдайына байланысты мұндай жағдайлардың болуы мүмкін. Дивиденд ақшалай форма түрінде төленеді, тек мына жағдайда кәсіпорын есеп шотында ақшасы болса және ақша эквиваленті, айырбасталатын ақшалар, төлеуге жеткілікті болады. Теорияда кәсіпорын дивиденд төлеу үшін несие алуына болады, бұл әрқашан мүмкін бола алмайды, одан басқа қосымша шығындармен байланысты. Соның нәтижесінде кәсіпорын табысты бола алады, дивиденд төлей алмайды, себебі нақты ақша қаражаттарының жоқтығынан. Ресейде төлемқабілеттігі төмен ондай жағдай болуы мүмкін.