Қаржылық менеджменттің арнайы бөлімдері

Дивиденттік саясаттың мақсатына  байланысты оны қол-даныстағы және қосымша капиталға жұмсалатын табыс ара-сындағы пропорцияны кәсіпорынның нарықтық бағасын арттыру мақсатында оңтайландыруға негізделген кәсіпорынның жалпы қаржы саясатының құрамдас бөлігі деп түсіндіріледі.

3. Дивидентті максимизациялау немесе салықты таңдау тео-риясы. Теорияның негізін қалағандар: Литценбергер және Рама-свами. Бұл теория бойынша саясат әсерлігі капиталданган табыс пен алынатын жеңілдіктерге төленетін салықты минимизациялау критерийімен анықталады. Ағымдағы табыс салығы дивидент-тік толем ретінде үнемі жоғары болады, ал капиталданған табыс бойынша салық жеңілдіктері мен ақшаның уақытша құнына сэйкес болашақтағы одан томен болады. Сондықтан дивидентті төлемнің минимумын ал капиталдық табысты максимумға келтіру керек. Бұл теория нақты бір уақыттағы, нақты бір мемлекеттегі салық төлеудің нақты жүйесіндегі жеңілдіктер жүйесіне тәуклді.

4. Клиентура теориясы (немесе дивиденттік саясаттың акцио-нерлер құрамына сэйкес келу теориясы). Бұл теорияға сэйкес компания дивиденттік саясатты акционерлердің көпшілігінің үмітін ақтау үшін және менталитеттері сэйкес қылып жүзеге асыру керек. Егер акционерлердің көпшілігі ағымдағы дивидентті қалаған жағдайда табысты ағымдағы қолданысқа жұмсау керек, ал керісінше, егер не-гізгі құрамы табысты капиталдағысы келсе оны капиталға жұмсау керек. Ал акционерлердің дивиденттік саясатқа келіспейтін бөлігі өз капиталын басқа компанияның акциясына қайта инвестициялай-ды. Нэтижесінде клиентура құралы біркелкі болады.

 

4.2. Дивидендтік саясат түрлері.

 

Әлем тәжірибесінде дивидендті төлеудің әр түрлі нүсқаулары дайындалған. Олар келесі:

• Акцияның кіріс саясаты. Бұл саясатты көптеген компаниялар пайдаланады, себебі бұл саясатты инвесторлар қолдайды. Дивиденд тұрақтылығы компанияның тәуккел деңгейі төмен екенін көрсетеді.

• Дивиденд түрінде төленетін тұрақты пайда бөлшегі (акция дивиденді). Осы саясатты үстанатын компаниялар пайданың тұрақты бөлшегін дивиденд түрінде төлейді. Таза пайданың мөлшері тұрақсыз болғандықтан дивиденд көлемі де өзгеріп отырады.

•   Ымыра саясаты. Компания үшін тұрақты долларлық және пайыздық дивиденд сомасының арасындағы ымыра бір акцияға тұрақты, өте жоғары емес долларлық соманы, оған қосымша сәтті жылдары пайыздық өсім төлеу болып табылады. Мұндай саясат компания жұмысындағы икемділік-пен қатар инвесторлардың алатын дивидент мөлшері не деген? - сенімсіздігін арттырады. •   Қалдықты дивиденд саясаты. Компанияның инвестициялық мүмкіндігі тұрақсыз болған жағдайда, оның қаржы менеджерлер өзгеріп отыратын дивиденд саясатын жүргізуі мүмкін. Мұндай саясат жағдайында сақталған кіріс сомасы ағымдағы жылдағы инвестициялықмүмкіндіктердің болуына байланысты. Компания өз инвестициялық қажеттілігін қанағаттандырғаннан соң, қалган қалдық кірісінен дивиденд алынады.

Әр түрлі теорияларды  практикада қолдану дивиденттік  саясаттың калыптасуының үш негізгі  бағытының жасалуына әкелді:

- Консервативті немесе керітартпа

- Орташа (компромисті)

- Агрессивті

Дивиденттік саясаттың негізгі  түрлері төмендегі кестеде көрсетілген.

2-кесте. Дивиденд саясаттың негізгі түрлері.

Дивиденттік саясаттың қалыптасу бағыты	Дивиденттік саясат түрлері
1.Керітартпа	1.1.Дивиденттерді төлеуді  қалдық саясаты 1.2. Дивидентті төлемдердің  тұрақты мөлшері саясаты
2.Орташа (компромисті)	2. Дивидентті төлемдердің  тұрақты минимум мөлшері, белгілі  бір кезеңде үстеме мөлшері  бар саясат – «экстрадивидент»  саясаты
3.Агрессивті	3.1.Табысқа байланысты  дивидентті төлемдердің тұрақты  деңгейі саясаты. 3.2.Дивидентті төлемдердің  мөлшерінің үнемі өсіп отыру  саясаты.

 

Дивиденттік саясат қалыптасуының шешуші кезеңі формаларды таңдау болып табылады:

1. Дивиденттерді ақшалай төлеу.

2. Акциялармен төлеу. Бұл болашақтағы капиталдың өсуіне бағдарланған акционерлер үшін пайдалы

3. Автоматты түрде инвестициялауды қайтару, яғни қолма-қол ақша алу немесе қосымша акцияға инвестициялay құқығы.

4. Компания акциясын сатып алу, яғни дивиденттік қор сомасына фирма рыноктағы еркін айналымдағы акцияларды сатып алады.

 

 

4.3. Дивидендтерді төлеу тәртібі.

 

Дивиденд - компанияның таза пайдасының акционерлерге бөліп беретін бір бөлшегі, ол қарапайым немесе артықшылығы бар акция түрінде болады. Дивиденд төлеуге бағытталған пайда акционерлер арасында, олардың акцияларының үлесіне және түріне байланысты үйлесімді бөлінеді.

Кәсіпорын тоқсан сайын, жарты жылда, жылына бір рет дивиденд төлеу туралы шешім қабылдап, жариялап отыруға тиіс. Кәсіпорын жарғысына көзделгендей дивиденд ақшалай немесе өзге де мүлік түрінде төленеді.

Дивиденд кәсіпорынның бір жылдың таза кірісінен төленеді. Артықшылығы бар акциялар бойынша дивиденд кәсіпорынның арнайы қор есебінен төленеді. Дивидендтің аралық төлемі, мөлшері мен төлеу түрі туралы шешімді кәсіпорынның басшылар кеңесі қабыладайды.

Дивиденд, оның акция түрлері бойынша мөлшерін жалпы жиналыста басшылар кеңесінің ұсынысымен анықталып, шешім қабылданады. Жылдық дивиденд мөлшері басшылар кеңесі (бақылаушы кеңес) үсынғаннан жоғары, аралық дивиденд темен болмауға тиіс. Акционерлердің жалпы жиналысында акцияныц кейбір түрлері бойынша дивиденд төлемеу, артықшылығы бар акцияларға толығымен төлемеу шешім туралы шешім қабылдай алады, бүл жарғыда көзделген. Жылдық дивиденд төлеу күнін кәсіпорын жарғысымен немесе акционерлердің жылдық дивиденд төлеу туралы жалпы жиналысы шешімімен анықталады. Аралық дивиденд төлеу күні басшылар кеңесінің шешімімен қабылданады және шешім қабылданғаннан кейін отыз күн өткен соң төленеді. Қалдық принципі бойынша дивиденттерді төлеу реті. Инвесторлар капитал өсіміне дивиденттерді таңдауы мүмкін, олардың болжанылатын дивиденттерді қалайтыны анық. Фирма өзінің дивидендтік саясатының негізгі сипаттамаларын қалай анықтайды, табыстың қандай бөлігін дивденд түрінде төлеуі тиіс?

Дивидендтердің ең қолайлы  үлесі - төрт фактордың функ-циясы:

1. Капитал өсіміне қарағанда инвесторлардың дивидендті таңдауы.

2. Фирманың инвестициялық мүмкіншіліктері.

3. Фирма капиталының арнайы құрылымы.

4. Сыртқы капиталының бағасы және оған қол жетерлік болуы.

Соңғы үш фактор бірігіп дивидендтерді қалдық принцип бойынша төлеу моделін қүрайды, яғни осыған сэйкес кез келген фирма табыстағы дивидендтің үлесін анықтай отырып, келесі төрт операцияны орындайды:

- ақша қаражатын жұмсаудың қолайлы бюджетін анық-

тайды;

- капиталдың арнайы қүрылымындағы бюджетті қаржы-ландыруға қажет акционерлік капитал сомасын анық-тайды;

- табысты реинвестицялау арқылы ақша қаражатын жұмсауға кететін бюджетті ең жоғарғы деңгейде қаржыландыру;

Акционерлер өз инвестицияларын фирмалар арасында беле алады, ал фирманың жаңа саясаты ұнамайтын жаңа акционерлер өз акцияларын басқа инвесторларға сатады. Бұл әрқашан тиімді бола бермейді. Сондықтан менеджерлер өздерінің дивиденд-тік саясатын өзгерткісі келмейді, өйткені бүл өзгерістер кейбір акционерлердің акцияларын сатуына, ал ол бағаның түсуіне әкелуі мүмкін. Жаңа дивидендтік саясатқа қосылған инвесторлар саны аз болса, акция қүны темен болып қала береді. Бірақ жаңа саясат көп клиентті тартып, акция құнының өсуіне экелуі де мүмкін. Модильяни және Миллер инвестордың белгілі бір типі басқасынан кем емес, сондықтан клиентура эффектісінің болуы, бір дивидендтік саясат басқасынан жақсы деп айтуды білдірмейді деген.

Дивидендтік саясат және агенттік шығындар арасындағы башаныс.

Дивидендтерді төлеу саясатының неғұрлым даулы мәсе-лелерінің бірі - фирмалар неге дивидендтерді төлеп, кейін жаңа қүнды қагаздар шығарады деген сұрақ туындайды. Өйткені жаңа қүнды қағаз шығару шығыны көп болуы мүмкін, корпорацияның жалпы шығындарын минимизациялау үшін дивидендтерді тек инвестициялық мүмкіншіліктер аз болганда ғана төлеу керек.

Агенттік қатынастар нэтижесінде  акционерлер менеджерлер-дің әрекетін бақылау үшін агенттік шығындар жұмсауы мүмкін. Дегенмен өте ірі корпорацияларда акционерлерге қандай да бір үжымдық әрекет жасау қиын, бақылау элсіз болады. Мұндай жағдайда бақылаудың ең тиімді тэсілі менеджерлерді облигация иелерімен акционерлер атынан бақылап отыратын «қамқоршы» ұйым қүру. Мұндай органда директорлар кеңесі болуы мүмкін. Менеджерлердің  әрекеттерін  бақылау  мэселесі  егер  фирма капиталдың маңызды көлемін жұмсаса жеңілдейді. Фирма акция-лар мен облигациялар шығарған кезде, оның жедел және қаржылық шешімдерін әр түрлі мамандар тобы зерттейді - инвестициялық банк өкілдері, рейтингтік агенттіктің аналитиктері және жаңа қүнды қағаздарга ие болатын инвесторлар. Осылайша, фирманың инвесторлары менеджерлер әрекетіне тек қана сайлау арқылы немесе өз құнды қагаздарын сату арқылы әсер етеді. Ал жаңа инвесторлар менеджерлер мінез-құлқын талдап, анализдей оты-рып олардың әрекеті тиімсіз болса, қүнды қағазды сатып алудан бас тарта алады. Нәтижесінде жаңа инвесторлар бұрынғыларға қарағанда менеджерлер әрекетін тиімдірек бақылайды, өйткені бүрынғы акционерлер үшін агенттік проблеманы азайтып, құнды қағаздарды максимал бағага сатуға деген стимулы бар.

Дивиденттік саясат ролі капитал рыногінің мониторингінде жоғары. Кез келген нақты инвестициялық саясат кезінде табыстағы дивиденттер үлесі неғұрлым жоғары болса, фирма жаңа кұнды қағаздарды соғүрлым жиі шығаруы тиіс. Дивиденттерді үздіксіз төлеп отыру, фирманың капитал рыногінде жиі тексеру-ден өтуіне себеп болады, бүл бағалау процесі қүнды қағаздарды үстаушылардың агенттік проблемаларын жеңілдетеді. Егер диви-дентті төлеу шығындары мен қосымша құнды қағаздар шығаруга кеткен шығындар мониторингтағы шығыннан аз болса, табыстың көп бөлігін дивидент ретінде төлеуі ақталады.

Сондай-ақ, маңызды мэселелер  қатарына жатқызылатын ди-видендтер  тұрақтылығы мәселесін де қарастырайық.

Фирманың   дивидендтерінің   тұрақтылығы   мэселесі   өте  маңызды сұрақ болып табылады. Фирма табысы, ақша ағымдары және оның инвестициялық мүмкіншіліктері уақыт бойынша шек-теледі. Сондықтан корпорация өз дивиденттерінің көлемін өзгертіп отыруы керек, ақша ағымы жогары болып, ал қаржыландыру қажеттілігі темен болса дивидент көлемін арттырып, керісінше инвестициялық мүмкіншіліктер бойынша табыс мөлшері темен болса азайтып отыруы керек. Дегенмен кептеген акционерлер дивиденттерге үміт артады, өз шығындарын жоспарлағанда дивиденттердің түсуі тұрақсыз болса оларга қиынға соғады. Сонымен қатар инвестициялау мақсатында дивиденттерді төмендету жағымсыз ақпараттық әсер беріп, акция құнын максимизациялау үшін фирманың ішкі қаражат қажеттіліктерін акционерлердің қалауымен сәйкестендіру қажет.

Дивиденттер түрақтылығының екі құрамдас бөлігі бар:

1. Өсу қарқынының сенімділігі;

2. Ағымдағы дивиденттердің сенімділігі, яғни қазіргі уақыттағы сияқты дивиденттерді болашақта өсу қарқынын алуға сенуге

٧ Табыстылық - дивидендтерді бөлу компанияның табыстылығымен байланысты

٧ Табыс тұрақтылығы

٧  Компанияның қызметін бақылауда ұстау

٧  Қарыз капиталы есебінен қаржыландыру деңгейі

٧ Сыртқы көздерден қаржыландыру мүмкіндігі

٧ Салықтық айыптар

Шектейтін келісімшарттар, яғни жалға алу шарты. Кредиток келісімдер қарыз алғаннан кейін түскен табыстан дивиденд төлеуді шектейді. Мынадай шарты бар, егер өтімділік және жабу коэффициенттері және сенімділіктің басқа да критерийлері қабылданған минимал мэнінен жоғары болса ғана дивидендтер төленуі мүмкін.

Ақша қаражатының болуы. Ақшалай дивидендтері тек қана ақшалай төленеді, осылайша банктағы ақшаның жетіспеушілігін дивидендтік төлемдер шектеуі мүмкін. Дегенмен қолданылған жалға алынған капитал бүл фактордың орнын баса алады.

Салықтық айыптар. Бай азаматтарға корпорацияны салықты төлемей, жеке табысқа айналдырмас үшін, АҚШ-тың салық кодека дүрыс жинақталмаған табысқа қосымша салық салуды қарастырады. Егер салық қызметі дивиденд төлеу коэффициенті арнайы төмендетілгенін дэлелдей алса, акционерлерге табыс салығы төлемеуге көмектесу үшін фирмаға ірі көлемде айып салады. Дегенмен тәжірибеде мұндай жаза тек жабық типтегі фирмаларға қолданылады.

Кәсіпорынның дивидендтік  саясаты:

1) Бір акцияға табыс = (Таза табыс - артықшылығы бар акциялар бойынша дивиденд) / Айналымдағы қарапайым акциялар саны (63)

2) Акцияның ағымдағы табыстылығы = Бір акция дивиденді / Бір акцияның нарықтық қүны (64)

3) Бағамдық құнын ескере отырып акция табыстылығы = (Дивиденд + акцияның бағамдық қүнының өсімі (төмендеуі)) / Акцияларды сатып алу бағасы (65)

 

5. ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ  АРНАЙЫ БӨЛІМДЕРІ.

5.1. Корпорацияларды  қайта ұйымдастыру.

 

 

Кәсіпорынды кризистік қаржылық жағдайдан шығаруға бағытталған  тұрақтандыру шаралары жүйесінде оны  сауықтыру маңызды роль атқарады. Сауықтыру - бүл кәсіпорынның қар-жы жағдайын жақсарту бойынша шаралар жүйесі, ол кәсіпорын-ды банкрот деп жариялаудан немесе оны жоюдан қүтқаруға бағытталған шараларды заңды немесе жеке тұлғалардың көмегімен жүзеге асыру. Сауықтыру үш жағдайда жүргізіледі:

- кредиторлар тарапынан банкрот жариялауды бастаудан бүрын кәсіпорын өз еркімен кризистік жағдайдан шығу үшін сыртқы көмек іздесе;

- егер кәсіпорын арбитражды сотқа өз банкроттығын жария-ламас бүрын сауықтыру жағдайын ұсынса;

- сауықтыру өткізу туралы шешімді арбитражды сот қабылдаса, кредиторлар талабын орындап, кәсіпорынның бюджет алдындағы қарызын өтеуге дайын адамдардың ұсынысы болса.

Фирманың қаржы жағдайын жақсарту шаралары оңашалау және жалпы болып бөлінеді. Оңашалау шаралар жеке жақсартуларға, ал жалпы шаралар бүкіл өндірісті сауықтырады. Сонымен қатар шаралар өте тез мерзімді, қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді болып бөлінеді. ¥зақ мерзімді шаралар мерзімсіз, яғни үнемі шараларға айналуы мүмкін.

Өте тез арадагы төлем қабілеттілігін тұрақтандырады. Бір жағынан ағымдағы қаржы міндеттемелері оңайлатылып, екін-ші жағынан ақша қаражатының тез түсу мүмкіңдіктері қарас-тырылады.

Қысқа мерзімді шараларға  бір жыл ішінде жүзеге асырылатын шаралар жатады. Олар кәсіпорынның қаржылық тепе-теңдігін қамтамасыз етеді, операциялық, инвестициялық және қаржылық қызмет аясындағы төлемдер қаржы түсімімен теңгеріледі. Сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайына талдау жасалады, төлем қабілеттілігін, қаржылық тұрақтылықты, өткізуден түскен түсімді, кәсіпорын балансын бағалау жасалады. Балансты бағалау жалпы өтімділік коэффициенты қарастыру, өзіндік айналым қаржысымен қамтамасыз етуі негізінде өткізіледі.