Орта және шағын бизнес

Шағын кәсіпорындардың  дамуы нарықты тауар және қызметтермен толықтырады, экспорттың потенциалын  арттырады және жергілікті шикізат  ресурстарын тиімді пайдалануға  мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын  дүниежүзінде маңызды орын алады. Ол тек қана тұтыну сферасында емес, сол  сияқты кейбір бөлек үзелдер мен  механизмдерді шығару жағдайында немесе жартылай фабрикаттар өндіріп негізгі  басты өндірісті қамтамасыз етуде  маңызды орын алады. Шағын кәсіпкерлік  субъектілері сондай-ақ, жеке адамдар  да болуы мүмкін.

Шағын бизнестің  басты проблемасы - ол  несие беру саясаты. Несие тек қана кепілдеме ретінде мүлікке беріледі. Ал кепілдікке жарайтын мүлік кәсіпорында жоқтың қасы, сондықтан шағын кәсіпорындардың керекті несиесіне кепілдік бере алмайды. Сондықтан шағын бизнесті қолдайтын арнайы  банк, несие банктің бір бөлімі болуы керек.

Шағын кәсіпорындар кадрларды даярлау, банктік несие  алу және информациялық қызметтерге мұқтаж. Шағын кәсіпкерлік  фирмалар қазіргі жағдайда делдалдық сферада, сонымен қатар тез айналатын сала сауда - саттық, қоғамдық  тамақтану, азаматтық құрылыс, техника және машиналарды жөндеу, т.б. салаларда орын алып отыр.Жоғарыда келтірілген осы жағдайлардың барлығы кәсіпорындағы басқару шараларына келіп сүйенеді. Қазіргі таңда қызметтерді басқару саласы экономиканың көптеген жақтарына маңызды әсерін тигізетін бірден бір факторлардың бірі болып табылады.

Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік  басқару туралы жаңа заңдар еліміздің  құқықтық, саяси және экономикалық жүйесінің дамуының жаңа кезеңін  ескере отырып жаңа өкілеттіктер белгіледі. Оларды біліктілікпен жүзеге асыру, әсіресе кәсіпкерлік сияқты аса  маңызды және үнемі дамып отыратын салада, әкімдердің басқарушылық және құқықтық сауаттылығына, олардың жаңашылдық қабілетіне және ең бастысы - бастамашылдығына байланысты болады.

Қазіргі күрделі жағдайда аймақтарда әртүрлі ұйымдық - құқықтық пошымдағы шағын кәсіпкерлікті дамыту бірінші кезектегі іс. Айта кетелік, шағын кәсіпкерлікке заңды тұлға құрмай - ақ кәсіпкерлікпен айналысатын барлық субъектілер және қызметтерінің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны орта есеппен алғанда есептік көрсеткіштен алпыс мың еседен аспайтын заңды тұлғалар жатады.

Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген заңдар бойынша шағын кәсіпкерлік  субъектілеріне мемлекет нақты қолдау көрсетеді.

Айта  кетейік, қызметкерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын, жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны орта есеппен  алғанда есептік көрсеткіштен алпыс  мың еседен аспайтын шаруа қожалықтарының да шағын кәсіпкерлік субъектісі ретінде мемлекеттік қолдауға құқығы бар.

Аймақтарды  дамытуға қаражат жұмсайтын инвесторлар  үшін тікелей қаражат жұмсауды мемлекеттік  қолдау туралы заңдарда көзделген тәртіппен  және шарттармен бірқатар жеңілдіктер  мен преференциялар қолданыла алады. Атап айтқанда, біріншіден, бұл мемлекеттік  заттай гранттар; екіншіден, келісімшарт  жасалған сәттен бастап табыс салығының, жер салығының және мүлікке салынатын  салықтың ставкасын 5 жылға дейінгі  мерзімге негізгі ставканың 100 пайызына дейін кеміту, сондай - ақ одан кейінгі 5 жылға дейінгі кезеңге табыс  салығыны, жер салығының және мүлікке салынатын салықтың ставкасын негізгі ставканың 50 пайызынан аспайтын шекте кеміту, үшіншіден, инвестициялық жобаны іске асыру үшін қажетті жабдықтар, шикізатпен материалдар импортына кеден бажын салудың толық немесе ішінара босату.

Жеңілдіктер мен преференциялардың мөлшері  тікелей инвестиция көлеміне, инвестордың  жобаны іске асыру мерзімі жөніндегі  міндеттемелеріне, оның өзін - өзі өтеуіне, экономика секторының басымдылығына  және басқа жағдайларға байланысты айқындалады. Атап айтқанда, Қазақстан  Республикасында шағын кәсіпкерлікті  дамыту мен қолдаудың мемлекеттік  бағдарламасы бойынша мемлекеттік  бюджеттен жыл сайын 50 миллион  теңге бөлу жоспарланып отыр.

Кәсіпкерлік қызмет субъектілері заңдық тұлға құрмай тұрып, азаматтық - құқықтық қатынастардың, әсіресе шетелдік заңдық тұлғалармен  қатынаста белседі қатысушысы болуы  белгілі дәрежеде қиын екендігін мойындау қажет. Сондықтан да соңғы жылдары еліміздің кейбір аймақтарында, әсіресе солтүстікте, шаруа қожалықтарының заңдық тұлға құра отырып, шаруашылық жүргізудің ірірек ұйымдық - құқықтық түрлеріне бірігу фактілері елеулі құбылыс болып отырғаны кездейсоқ емес. Мұндай шешім кәсіпкерліктің осынау жаңа субъектілерінің еңбек, материал және басқа ресурстарын біріктіруге, сондай - ақ оңтайлырақ еңбек бөлінісін және өндірістің мамандандырылуын жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Бүгінде аймақтарда  кәсіпкерліктің бәрінен  көп кездесетін субъектілері әзірге азаматтардың заңдық тұлға құрмай - ақ, дербес яки біріккен  кәсіпкерлік болып отырғаны белгілі. Жоғарыда айтқанымыздай мұндай азаматтар өздері барып мемлекеттік тіркеуден өтуге, сондай - ақ, тұрғылықты жеріндегі аумақтық салық органында жеке кәсіпкер ретінде есепке тұруға тиіс.

 

 

 

 

 

Қорытынды.

Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жүйесінде кәсіпорындар келесідей айрықша ерекшеліктермен сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер саны, қай салаға жататындығы, негізгі және айналым қорларының құны, шығарылатын өнім көлемі.

Ірі кәсіпорындар-нарыққа  негізгі өнім шығарушылар болып  табылады. Ірі кәсіпорындар – экономика «қанқасы», экономикалық тұрақтылықтың базисы.

Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі жаңарып тұратын номенклатурасымен және ассортиментімен, азғана партияда өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар жағдайында елеусіз материалдар мен шикізатты қолдану қажет болған жағдайда пайда болады. Сонымен, шағын кәсіпорындар нарықтың салыстырмалы толған кезінде жекелеген тапсырыстарды есепке алып өнімді аяқтайды, яғни ұсақ – түйек өнімдер өндіріледі. Сонымен қатар, шағын кәсіпорындар қызметтінің барлық саласында нөлдік нәтиже алумен байланысты жоғары тәуекелгеие болып табылады.Бұл әрі инновациялық қызмет, әрі жаңа технологияны игеру.Өнімнің жаңа түрін игеру. Шағын кәсіпорындардың капиталымен тәуекел, іріге қарағанда қоғамға аз шығындар алып келеді, сондықтан мемлекет шғын кәсіпорындарды құру және дамыту үшін арнайы жеңілдікттер тәртібін тағайындау керек.

Сондай-ақ шағын бизнес сферасына  өздерінің тәуелсіз меншігі бар, шаруашылық еркіндікке ие және өз қызметі  сферасыда үстемділік етпейтін фирмалар жатады. Көптеген шетелдік зерттеулер шағын кәсіпорындарға 500 адамнан аспайтын жұысшылар бар және сату көлеме 20 млн. доллардан аспайтын фирмаларды жатқызады. Бірақ бұл көрсеткіштер шартты болып табылады.

Қазақстанда шағын және орта бизнеске бірнеше инвесторлармен құрылатын, географиялық шектелеген зоналарда  қызмет ететін және нарықтың шектеулі үлесіне ие, басқаруды құрушылар  жүзеге асыратын, барлық негізгі стараегиялық шешімдерді өздері қабылдайтын кәсіпорындар жатады. Басқару сипаты икемділігімен, формалділіктің жоқтығымен шешімін қабылдау барысында, өндіріс саласында да, басқару саласында да жұмысшылардың өз-ара алмасуының жоғарылығымен ерекшеленеді.

Шағын және орта бизнестің  ерекшелігі қызмет ету сферасы болып  табылады. Ірі кәсіпорындар жаппай өндіріс жағдайында, тұрақты тауар  номенклатурасымен және көтерме  сатыпалушылармен жұмыс істейді. Шағындар ұсақ партиалармен шығарады,жеке тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандырады, нарықттық арнайы сегментіндегі  және екінші реттік шикізат өндірісінің  қалдықтарын пайдаланады. Мысалы, автомобиль өндірісі-ірі кәсіпорын қызметіне  жатса, автомобильді жөндеу-шағын жәнеорта бизнес қызметі.

Шағын және орта бизнестің  келесі бір тиімді ерекшелігі калликтивті  еңбекке ұмтылуы, жұмыс орның  сақтап қалуға тырысу және пайдаға  қатысуға негізделген жұмыстың нәтижесінің  максималды болуына мүдделілік болып  табылады.Ірі компаниалар кәсіби менеджерлерді жалдайды, ал олар акционерлердің барлық талпыныстарының ерекшеліктерін білмейді нәтижесінде басқару проблемаларына алып келеді, ал шағын кәсіпорындарда құрушының өзі менеджер, бір тұлға, сондықтан бұл жерде ешқандай түсініспеушілік мәселесі туындамайды.

Соңғы жылдары шағын және орта бизнесті дамыту мен кәсіпкерлік  қызметті қолдау бойынша бірқатар шаралар  әзірлеген болатын. Ол өзінің нәтижесін  берді, статистиктердің айтуы бойынша, тіркелген кәсіпкерлердің санының  артуы, жұмыспен қамтылған халықтың үлесіне де әсерін тигізген. Шағын  кәсіпорындардың өнім өдірудің жалпы  көлеміндегі үлес салмағы артып  келеді. Шағын және орта бизнестің  ролінің артуын кәсіпкерлер форумының  тұрақты жүргізілуі шағын кәсіпкерлікті  дамыту қорының құрылу, барлық екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік  субъектілеріне несие берудің минимал  мөлшерін тағайындауы (банктің несие қоржынының негізгі қарыздан 10%-тен за болмау), орта және шағын кәсіпкерлікті қолдау Агенттігінің құрылуы, шағын кәсіпкерлікті өқлдау бойынша әкімдердің қызметің қатаң қадағалау, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жұмыстарына жағдай жасау және жеңілдіктер беру.

Сонымен, көріп отырғанымыздай, ойланып ұйымдастырылған шағын  және орта бизнес саясаты стагнациялық экономикадан шығудың бала жолы бола алады, өйткені ол екі макразкономикалық  проблемалармен байланыстырады-жұмыспен қамту және өндірістің жандануы. Шағын  кәсіпорындар экономикаға барлық көрсеткіштер бойынша өзгерістер алып келуі мүмкін. Өзін жұмыспен қамтуды ынталандыру  және шағын кәсіпорынды ашу ең аз шығынмен жұмыссыздық мәселесінен  шығатын жол ретінде қарастырылады. Соңғы 10 жылдықты дамыған елдердегі  эконмиканың дамуы тенденциясы  шағын бизнес саласына өтумен байланысты. Осы салаға бәсекелестікті ынталандыру, кәсіпкерліктің жандануы, қоғам ресурстарын  толығырақ қолдану жіне инновациялық процесті күшейту сияқты негізгі  үміт арттырған. Батыс елдерінде  шағын бизнес тиімді дамуды қамтамасыз ету және мемлекеттік экономикалық саясатты қосу салсына айналған. Мемлекеттік  протекционистік шағын бизестің нақтылануы қажет еткен, адрестілігін, жеңілдіктер тек шағын кәсіпорындарға беріледі. Шағын кәсіпорындарды ажырату  барысында сандық сипаты бойынша, әр елдегі экономикалық жағдайға байланысты әртүлі пікірлер қалыптасқан. Жалпы  сипаттамасы ұйымдастырылуының  қарапайымдылығы, жаңа өнім шығаруға тез  бейімделе алуы, нарыққа қызмет ету, яғни нақты тапсырыстармен сатуға, сондай-ақ шағын кәсіпорындарды басқару  және мешікті біріктіру дәрежесі болып табылады

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1.Сейітқасымов Ғ.С., «Ақша, несие, банктер » Алматы : Экономика  2001ж

2. Николаева  И. П., «Экономическая теория»   КНОРУС – 2006ж.- 457 б.

3. Ілиясов  Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы» Алматы, 2005ж.- 543 б.

4. Бисенғазиев  М.Б., «Макроэкономика» Мемлекеттің   экономикалық саяси негіздері  - 2005ж.                 

5. Құдайбергенов Қ.С., «Экономикалық саясат»    Қызылорда: Тұмар -2003ж.- 108 б.

6. Бисембаев С.Т., «Қаржы нарығы» Zaman 2005ж.

7. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары. – Алматы: Қазақ университеті, 2002ж.

8. Лаврушина О.И., Деньги, кредит, банки – Москва: Финансы и статистика, 1999ж.

9. Лаврушина О.И., Банковское дело. – Финансы и статистика, 1998ж.

10. Көшенова  Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары», Алматы, 2000ж.

11. Шеденов  Ө.Қ., «Жалпы экономикалық теория»,  Алматы -2002 ж.

12. Кушербаев Б.П. «Банктер және несие алушылар қарым – қатынастарын реттеу», Қарағанды, 2002 ж.

13. Хамитов Н.А., «Банк ісі» -2006 ж.

14. Құлпыбаев  С., «Қаржы»,   Алматы -2000ж.

15. Исабеков  Б.Н. Өтпелі кезендегі мемлекеттің  әлеуметтік-экономикалық саясаты  және негізгі бағыты // ҚазҰҮ.- 2004.- №6.- б. 64-69

16. Дробзина  Л.А. Финансы. Учебник для вузов.- м.: ЮНИТИ, 2000.-527 с.

17. Мельников   В.Д, Ильясов К.К. Финансы –  Алматы: изд. 2-ое, перераб. и доп.  Қаржы -қаражат , 1997. 472 стр.

18.Соколовой  О. В., Финансы, деньги, кредит. Учебник. - М.: ЮРИСТ, 2001.- 784С.

19. Жуков  Е.Ф. Банки и банковские операции: Учеб. для ВУЗов. – М.

20. Банки Казахстана, « Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар қызметі туралы»// -2006, №3

21. Банки Казахстана №1, «Отекущей ситуации на финансовом рынке» 2005ж. стр.2

22. Банки Казахстан №8, « Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарының жай-күйі туралы» бет.22 , 2005ж.

23. Интернет желісі вебсайты:

www.google.kz 

www.min.fin.kz

 

 

 

 

 

Қосымша – 1

  

 

Көптеген шетел мемлекттерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын  бизнеске байланысты мемлекеттік саясат маңызды өз бетінше жүйелік бағыт  болып табылады. Ұйымдық құрылымдарды және шағын кәсіпкерлікді қолдау механизмдерін басқа мемлекеттерде  зерттеу қандай да болмасын ұлттық ерекшеліктерге қарамастан барлық сипаттамаларға анықтауға мүмкіндік береді. (кесте №1)10    кесте №1         № Дамыған мемлекеттер тәжірибесі ҚР деңгейін бағалау           1 Мемлекттік саясат мақсаттарын анықтайтын кәсіпкерлік қызметті қолдау сұрақтарын реттейтін әлеуметтік құқықтық актілер болуы. Даму үстінде   2   Мемлекеттік қаржылық, технологиялық, ақпараттық, кеңістік және кадрлық мемлекеттік жобалардың жүйесін құрастыру және жүзеге асыру   Даму үстінде     3   Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың тікелей және жанама шараларының байланысы   Жоқ           4 Әр түрлі деңгейдегі бюджеттерден шағын кәсіпкерлікті қолдау жобаларын жүзеге асырудың ассигновациясын анықтау Даму үстінде         5 Шағын бизнес саласындағы барлық міндеттерді міндеттерді реттейтін дамыған арнайы мамандандырылған мемлекеттік мекемелердің болуы Жоқ   6   Орталық, аймақтық және жергілікті билік  органдарының функцияларын өзара рационалды бөлу   Даму үстінде           7 Мемлекеттік билік органдарының шағын бизнес мүдделерін қорғайтын ұйымдармен өзара қарым – қатынасы Жоқ           8   Шағын бизнес саласындағы мемлекеттік  саясатты өзара қарым – қатынасты  қолдауға бағытталған   Даму үстінде     Үлестерден көріп отырғанымыздай шағын бизнесті дамыту үшін Қазақстан шағын бизнесті басқару процесін жетілдіруге көп күш жұмсау қажет. Шетелдік мамандардың айтуы бойынша қазіргі бизнес ішкі және сыртқы факторлардың әсеріне тәуелді.    Бизнестің ішкі және сыртқы ортасын сараптаудан екі факторды есепке алған жөн: ішкі және сыртқы ықпалдардың көлемі және ортаның өзгеру деңгейі. Кәсіпкерлікке барлық сыртқы ықпалдарды өз кезегінде макроэкономикалық және салалық деп бөлуге болады.       1 – сурет. Ортаның бизнеске  макро ықпалы     Экономикалық    факторлар               Бизнесті мемлекеттік реттеу         Ортаның бизнеске макро ықпалы         Әлеуметтік факторлар         Технологиялық    факторлар           Ресурстық факторлар             Ішкі немесе бақыланатын факторларға кәсіпорын қызметіне байланысты факторларды жатқызады. Енді әртүрлі тәжірибесіне келейік.   Қосымша – 2 Шағын және орта бизнес Ерекшеліктері Даму қарқыны АҚШ-ғы шағын және орта бизнес Әдетте америкалық фирмалардың көлемі жұмысшылардың санымен бағаланады: өте ұсақ фирмалар – 20 адамға дейін  жұмысшылары бар, шағын 20-дан 99 адамға дейін, орташа 100-ден 499-ға дейін, ірі 500 адамнан көп (2 сурет). Көрсеткіштерді салалар бойынша құрады: бөлшек саудада 100 жұмысшысы бар, өңдеу саласында 500-ге дейін жұмысшылары бар фирмалар шағынға жатады.   АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын  бизнес ортаның өзгерісіне тез бейімделгіш. Шағын кәсіпорындардың жаппай ликвидациясы кәсіпкерлерге кері әсерін тигізбейді. Жұмысшы күшінің және капиталдың территориялық және саналық ағымы  жақсарады, тұтынушы сұранысының және жоғары өндіріс шағындарының өзгеруіне  өндіріс қимылының жеделдігі  жоғарылайды. Бір шағын кәсіпорындар жабылса, екінші біреулері ашылады.  Қазіргі уақытта АҚШ халқының 53 % шағын және орта бизнес саласында жұмыс істейді11 Ұлыбританиядағы шағын және орта бизнес Ұлыбритания тәжірибес көрсетіп отырғандай, шағын бизнес, өндіріс көлемін  ұлғайтуда, тауарлар мен қызметтер  ассортиментін кеңейтуде, өнім сапасын  көтеруде маңызды рол ойнайды. Шағын  бизнес адамдарға өзінің творчествалық  мүкіндіктерін көрсетуге мүмкіндік  береді. Ұлыбританияда шағын кәіспкерліктің дамуына консервативті үкімет саясаты  – қаржылық жеңілдіктер, кеңес беру қызметтері мен бизнес техникасын оқытатын курстардың болуы ықпал етті.     Ұлыбританияда шағын кәсіпкерліктің дамуының үш үлгісі бар: қызмет масштабын кеңінен статус – квосын сақтай отырып консервациялау; ресми белсенділікті ақырын кеңейту; шағын кәсіпорындарды орташаға, сосын ірі компанияларға өзгерту. Көптеген зерттеулер көрсетіп отырғандай, шағын кәсіпорындар иелерін біраз бөлігі одан әрі өсуге тырыспайды. Олардың ең басты мақсаты – тұрақтылықты қамтамасыз ету.  Үкімет шағын бизнес саласына жалпы  кәсіпкерлік қызметтің әлеуметтік – экономикалық шарттарын қамтамасыз ету арқылы ықпал етеді (салық  салу, жекешелендіру, еңбек заңдары  саласындағы шаралар), сонымен бірге  әр түрлі экономикалық, ұйымдық, құқықтық нормалар мен әдістерді қолданды. 1991 ж. Ұлыбританияда ұсақ кәсіпорындарға оларды басқару мәселелері бойынша  көмек беруге мамандандырылған фирмалардың  қызметінен зерттеу жүргізілді. Шағын  кәсіпорындардағы мәселелермен кеңес  берушілер танысып, кеңес берумен  ғана шектеліп қоймайды, сонымен бірге  өз ұсыныстарының фирманың жүзеге асуына ат салысады. Бұл көмектің болуы  және орта және шағын бизнестің даму стратегиясының болуы бұл саланың  Ұлыбританияда гүлденуіне әкеледі.     Франциядағы шағын және орта бизнес.  Кәсіпорындарды шағын фирмалар категориясына  жатқызудың кең таралған қағидаларының  бірі – ондағы жұмысшылардың саны. Мысалы, он адамнан аз жұмысшылары  бар фирмалар ұсақ болып табылады, 10-49 адамдар – шағын, 50-499 – орташа, 500 көп - ірі фирмалар. Экономикалық саясатты жүзеге асырарда мемлекеттің  мақсатттарының бірі – шағын фирмаларды қолдау. Шағын бизнеске ерекше жағдай жасау концепциясы Францияда кеңінен тарады. Шағын бизнесті дамыту үшін үкіметтен қаржылық, салықтық және і\әкімшілік шараларды қосатын жоба дайындалды. Француз үкіметі қаржылық ынтаға көп көңіл бөледі. Ол жаңадан кәсіпорын құруға, фирмалардың басқа аймақтарға ауысуына, инвестицияның өсуіне, шағын және орташа фирмалардың ынтымақтастығын реттеуге арналған жеңілдіктерді ұсынады. Мемлекет ұсақ және шағын фирмаларға несие беретін бірқатар ұйымдар құрды. Оның ішінде – аймақтық даму қоғамы, өнеркәсіптік даму институты, жаңалық енгізуді қаржыландыратын компаниялар және т.б. Францияда несиелерді кепілдендіретін 50 жуық ұйымдар бар12. 80 жыл басында несиелерді кепілдеудің Ұлттық қоры құрылды. Қор шағын және орташа фирмаларды тәуекел капиталды ұсынатын компапияның қарамағында. Ол шағын бизнеске әр түрлі қаржылық ұйымдармен ұсынылатын займдардың 65% кепілдеуді қамтамасыз етеді. Қоғам шағын фирмаларға құрал алу үшін және оны жұмыс бабында ұстап тұру үшін қаржылық ресурстар бөледі.  Шағын және орташа кәсіпорындағы жұмысшылардың  жалпы саны 16 500 000 адам. Орташа және шағын кәсіпорындардың орташа көлемі – 7 жұмысшыдан. Шетелдегі француздық шағын және орташа кәсіпорындар – 1400. Мемлекеттің жалпы экспорт көлеміндегі  шағын және орташа кәсіпорындар пайдасына  жүргізілетін француз үкіметінің саясаты  экономиканың бұл саласына мемлекеттің  қызығуын дәлелдейді. Ол үкіметтің  екі декретінде көрінеді:    - «Франциядағы ұсақ және орташа кәсіпорындары» және «шағын және орташа кәсіпорындардың пайдасына 37 шара».     Құжаттардың атының өзі мемлекеттің шағын бизнестің дамуына қандай маңыз беретінін айтады. Егер алғашқы құжат қаржылық – экономикалық қолдауды қарастырса, онда екіншісі ұйымдық - әкімшілікті қарастырады.       Қысқаша, басқа мемлекеттік тәжірибесін қарастырайық. Мысалы, Кореяда субконтрактілік кеңінен тараған. Бұл форма кәсіпкерлерге шағын және ірі бизнесті ұжымдандыру мүмкіндігін береді. Яғни, трансұлттық компаниялар шағын кәсіпорындардың көмегімен өзінің өндірістік және өткізу желілерін кеңейтеді. Оның үстіне үкімет шағын кәсіпорындарды модернизациялауға бағытталған жобалар құрастырды, технология және сапаның ұлттық институтын құрды, шағын кәсіпорындардың өнімдерін алу және өткізуді кепілдеді. 1997 ж. соңында Оңтүстік – Кореяда 2 640 000 шағын және орташа кәсіпорындар тіркелді, ол жалпы Оңтүстік Корея компаниялардың 99,5 % құрды, онда 9 млн. адам жұмыс істейді немесе жалпы жұмысшылардың 78,5 % құрайды. Шағын және орта бизнес Әкімшілігінің мәліметтері бойынша шағын және орташа кәсіпорындардың 90 % жалпы саны 50 жуық.     Енді Литвадағы шағын кәсіпкерлікті қарастырайық. Қазіргі уақытта бұл сектор экономика тұрақтануының негізгі фактор болып табылады, оның көмегімен дотацияны қажет етпейтін халықтың орта бөлігі құралады. Литваның ішкі өнімдегі шағын кәсіпорындардың үлесі 69 % құрайды. Ал жұмысшылар саны бойынша еңбекке қабілетті адамдардың 1/3. Кәсіпорындардың 90 % - тен көбі шағын және орташа болып табылады. Мемлекет шағын кәсіпорындарға салықтық жеңілдіктер береді.    - бірінші екі жылдай пайдаға салық тарифі 70 % проценттен төмендейді, ал үш жылдан бастап 50 %14. Оның үстіне кәсіпорындарды несиелейтін мемлекеттік шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры құрылды.    Байқап отырғанымыздай, дамыған мемлекеттер тәжірибесі кәсіпкерлерге жағдай жасауда үкімет шешуші рол атқаратынын көрсетуде. Ал ол шағын бизнесті қолдау және дамытудың тиімді саясатын жүргізеді.    Олардың басшылыққа алған негізгі қағидалары келесілер:    1. Құқықтық және әкімшілік құрылымдарға негізделген нарықтық экономикалық саясат.    2. Жаңадан бастап келе жатқан кәсіпкерлерді оқыту жобалары.    3. Кіші жаңа кәсіпорындар үшін капиталға қол жеткізуді қамтамасыз ететін кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау.    Жоғарғы үш шартта өте маңызды. Мысалы, тек ғана оқытып және техникалық беру жеткіліксіз. Көптеген елдерде кәсіпкерлер заңының қиын заң жүйелеріне тап болды. Мсыалы, Перуде жаңа фирманың тіркелуі үшін 11 рұқсат керек. Перудің бостандық және демография институтының зерттеуі бойынша оны алуға 289 күн кетеді. Екінші жағынан, жеке секторды қолдайтын мемлекеттер бірқатар жетістіктерге жетті. Олар шағын бизнесті экономикалық өсудің негізгі көзі деп біледі. Польша тәжірибесі кедергілерді алып тастау және кәсіпкерліктің гүлденуіне ықпал ететінін көрсетті. Елде қырық жыл бойы кәсіпкерлікке жол берілмейтін орталықтандырылған жүйе қызмет етеді. Онда үш жылда қиын экономикалық жағдайға қарамастан пайда табатын миллиондаған жаңадан фирмалар ашылды.    Мұның барлығы шағын және орта бизнестің әсер ететін дамыған инфрақұрылымның болу керектігін көсетеді. Ақпаратқа еркін қол жеткізу қаржылық ақпаратты дәлме – дәл және түсінікті ету үшін бухгалтерлік есеп стандарттары қажет. Инфрақұрылым жолдарды, порт телекомуникация жүйесін қоса алғанда қазіргі заманға сай болу керек. Фирмалардың капиталды алуы үшін дамыған қаржылық нарық қажет. Қосымша қызметтер заң, сақтандыру, бухгалтерлік және консултациялықфирмалар нарық қажеттіліктеріне сәйкес қызмет етуі керек.     Қазіргі уақытта шағын және орта бизнестің дамыту процесі Еуропаның көптеген елдерінде, АҚШ және Жапонияда әлі жүріп жатыр. Қазір шағын бизнес экономиканың қозғаушы күші екені мойындалуда. Шағын бизнес қазіргі қоғам назарының ортасында, ол бүкіл халықтың өмірін қорғайды. Кейбір зерттеулер бойынша шағын кәсіпорындар ірі компанияларға қарағанда табыстырақ.    Осылайша, шағын бизнестің болашағы өте жарқын, бастысы – оны басқара білу.