Фирманың кірістер мен шығыстар

    Негізгі құралдардың салынып біткен аса  ірі объектілеріне ұйымдағы бас механикалық бөлім төлқұжат толтырады. Негізгі құралдарға төлқұжат толтыру олардың есебін дұрыс ұйымдастырудың негізгі шарттарының бірі болып табылады. Негізгі құралдарға толтыралатын төлқұжаттарда олардың пайдалануға берілген уақыты, техникалық сипаттамасы (көлемі, материалдық өзгешелігі, агрегаттардың қуат күші, тозу мөлшері, істен шығарылу себебі) және тағы да басқа мәліметтері жазылады. Осы төлқұжаттардың негізінде ұйымдар әрдайым өздеріндегі негізгі құралдарға түгендеу жүргізіп және олардың іске жарамдылығын тексеріп отырады.

    Негізгі құралдарғы толтырылған қабылдау-тапсыру  актісі кейіннен ұйымның бухгалтериясына  тапсырылуы тиіс. Актімен бірге объектінің техникалық төлқұжаттары да беріліді. Бухгалтерия бұл құжаттардың  негізінде тиісті түгендеу карточкалар мен негізгі құралдарды есептейтін

кітапшалардың тиістілерін толтырып, кейіннен бұл  құжаттар кәсіпорыннның тиісті бөлімдеріне  табыс етіледі. Актіні ұйымның басшысы  бекітеді. Кәсіпорындағы бұрын салынған үйлер мен ғимараттарға, орнатылған жабдықтарға жалғастырылып салынған немесе олардың бастапқы құнын өсіретін қосымша салынған құрылыстар, орындалған жұмыстар қабылдау актісі бойынша негізгі құралдардың құрамына өзіндік құны бойынша қосылады. Негізгі құралдарды кіріске алғанда ұйымның бухгалтериясында мынадай бухгалтерлік жазулар жазылады:

      Дебет: негізгі құралдар шоты;

      Кредит: ақшалар шоты;

      Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге қарыз шоты;

      Қоюшы мердігерлермен есеп айырсыу шоты;

      Төленбеген  капитал шоты;

    Үкімет  оргнадарының субсидиялары шоты деп аталатын шоттардың тиістілері.

    Егер  кәсіпорынға келіп түскен,яғни кіріске  алынған негізі құралдар бұрын пайдалынып және оларға тозу сомасы есептелген болса, ондай негізгі құралдардың тозу сомасына мынадай бухгалтерлік жазулар  жазылады:

    Дебет: негізгі құралдар шоты;

    Кредит: негізгі құралдар тозуы шоты. 
 
 
 
 

    Кесте 2.2.1.

    Негізгі құралдар кіріске  алынғанда бухгалтерлік есепшоттары бойынша  жүргізілетін операциялар 

 
 

    Есеп  №1. Негізгі құралдар №30 орта мектебіне  «компьютер» түрінде 10 данасы, әрқайсысының бағасы 120 000 теңге, демеушілік көмек ретінде алынды. Оларды былайша кіріске алады:

    Дебет 2411-2417 Кредит 6280 Σ 1 200 000 теңге

    Егер  табыс ету құжаттарында тозу сомасы көрсетілсе, онда

    А) баланстық құнына Дебет 2411-2417 Кредит 6280 Σ 400000

    Б) тозу сомасына Дебет 2411-2417 кредит 2421-2429 Σ 800000 

    Есеп  №2. Егер негізгі құралдар атқарушы үкімет органдарынан демеуқаржы (субсидия) түрінде алынса.

    Дебет 2411-2417 Кредит 6230 Σ 1 000 000 теңге

    Табыс етілген НҚ пайдалануда болып, құжаттарында тозу құны көрсетілсе, онда:

    А) баланстық құнына Дебет 2411-2417 Кредит 6230 Σ 600000

    Б) тозу сомасына Дебет 2411-2417 кредит 2421-2429 Σ 400000

    Тауар-айырбас  операциясы нәтижесінде НҚ келіп  түсу (тауар беріліп, орнына НҚ алынған).

1. Босатылған тауарлардың сатып алу құнына

    Дебет 7010 Кредит 1330 Σ 1 200 000 теңге

2. ҚҚС-сыз босатылған тауарларлардың келісім құнына (салық салу шот-фактурасына сәйкес)

    Дебет 1210 Кредит 6010 Σ 1 500 000 теңге

    3. ҚҚС сомасына (салық шот-фактурасы бойынша)

    Дебет 1210 Кредит 3130 Σ 300 000 теңге

    4. алынған НҚ баланстық құнына (егер  құжаттарда тозу сомасы көрсетілсе) Дебет 2412 Кредит 3310 Σ 1 500 000 теңге

    5. Тозу сомасына (қабылдау-өткізу құжаттары  бойынша) 

    Дебет 2413 Кредит 2423 Σ 200 000 теңге

    6. ҚҚС сомасына (әріптетен алынған салық шоты бойынша)

      Дебет 1420 Кредит 3310 Σ 300 000 теңге

    7. ҚҚС есепке алу Дебет 3130 Кредит 1420 Σ 300 000 теңге

    1210- 1 800 000 (1500000+300000)

    8. Жыл соңында:

    А) шығындар жиынтық табысты кемітеді

    Дебет 5410 Кредит 7010 Σ 1 200 000 теңге

    Б) кірістер жиынтық табысты арттырады

    Дебет 6010 Кредит 5410 Σ 1 500 000 теңге

    Аталған операциядан алынатын табыс (571-шоттың кредиттік сальдосы) Σ 300000

    Жыл қорытындысы бойынша 6-бөлімнің шоттарында көрсетілген кірістер жиынтық табыстың өсуі: Дебет 6230,6280 кредит 5410

    Негізгі құралдарды түгендеу кезінде анықталған артықшылықтары (келіп түскен кезде  кіріске алынбағандары) мынадай  бухгалтерлік жазбамен кірістеледі: Дебет 2411-2417 кредит 6280 

2.3. Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі

   Негізгі емес қызметтердің шығысын есетеу үшін 74 " Негізгі емес қызметтер бойынша гиыгысы " деп аталатын бөлімше шоттары арналған.

    Бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық түрлерінің өзіндік құны, сондай - ақ бағам айырмашылығынан алынған сомалар туралы ақпаратты жинақтауға арналған.

    7410- "Материалдық емес активтерді сату бойынша шыгыстар" шоты сатылған материалдық емес активтердің құны туралы ақпарат жинақтауға арналған.

    7410 - шоты бойынша жасалған шоттардың  корреспонденциясы келтірілген.

    Кесте 2.3.1 

    7410- шоты бойынша корреспонденция

    Келтірілген жазбадан кейін 7410 — шоты жабылуы тиіс.

7430 - "Бағам айырмашылығы бойынша шығысы" шоты бағам айырмасы (теріс ) бойынша шығыстар сомасы туралы ақпаратты жинақтауға арналған, бұл шетелдің конвертелетін валюталарына теңгенің қатынасы бойынша өзгерістер кезінде пайда болады.

    Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындары  жөнінде жасалатын шоттар корреспонденциясы келтірілген.

    7430 - шоты есепке алынған айырмашылығы  бойынша шыққан шығындар есептен  шығарылғаннан кейін, бұл шот  жабылады.

     Кесте 2.3.2. 

     7430-шоты  бойынша корреспонденциясы