Банк жүйесінің теориялық негіздері

Мазмұны

Кіріспе

 

1.Банк жүйесінің теориялық  негіздері 

 

   1.1 Банк жүйесі түсінігі және экономикалық мәні

   1.2 ҚР банк жүйесінің қалыптасу тарихы

   1.3 Банк жүйесі дамуының шетелдік тәжірибесі

 

 2.ҚР банк жүйесінің қазіргі жағдайына талдау және қаржы дағдарысынан         кейінгі даму тенденциялары

 

   2.1 ҚР банк жүйесінің қазіргі  кездегі жағдайын талдау

   2.2 2009-2011 жж аралығында ҚР екінші деңгейлі банктерінің қызметін ұйымдастыруын талдау

  2.3 ҚР банк жүйесіндегі АҚ «Темірбанк» рөлін бағалау

 

3.Қазіргі жағдайда банк  жүйесінің даму мәселелері мен  жетілдіру жолдары 

 

3.1экономикалық тұрақсыздық  жағдайында банк жүйесінің мәселелері

3.2Қаржы дағдарысының  салдарын жою мақсатында банк  жүйесін жетілдіру және тұрақтандыру  бағдарламасы 

 

Қорытынды

 

Пайдаланған әдебиеттер

 

Қосымша

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Кез келген мемлекеттің  экономикасында ірі кәсіпорындар,шағын  және орта кәсіпкерлікпен қатар мемлекеттің  дамуының  негізі – банк жүйесінің  қалыпты жұмыс істеуі екенін әлемдік  практика көрсетуде.

Нарық экономикасы, шаруашылық жүйесі интеграциялану кезеңінде қаражат  құрау мен оны пайдалану үрдісі әртүрлі экономикалық  тұлғалар арасындағы әр-қилы қарым-қатынастарға сәйкес дамиды.Ондай тұлғалар –  халықтың  өзі,одан кейінгісі: мемлекет және банк,басқа қаржылық делдалдар.

Банктің  мазмұны мен  атқарылымы оның  экономикадаы маңызын  көрсетеді. Банктің  маңызы оған жүктелген  міндеттермен айқындалады. Банкке жүктелген  міндеттер мыналарды қамтамасыз етеді:

   - өндірістің  үздіксіздігін және оны жеделдетуін қамтамасыз етуге керекті, бос ақша капиталды, ресурстарды шоғырландыру;

   - ақша айналымын тәртіпке келтіріп, оны рационализациялау болып табылады.

 Президенттің «Жаңа  әлемдегі жаңа Қазақстан» атты  жолдауында елдің бейтараптандыру  жағдайындағы қаржы жүйесінің  тұрақтылық пен бәсекеге қабілеттіліктің  жаңа деңгейіне жету өз қаржыларын  инвестициялау ісіне белсенді  салуларына көмектесу жолдары  арқылы да қарастырылған. 

Елде жүргізіліп жатқан экономикалық реформа банк ісін дамытуда жаңа кезеңге  жол ашты. Нарық жағдайына өтуде  банктерді дамыту мен оны тәжірибеде  жүзеге асыру мәселелері басты назарға  алынып отыр.

Қойылған мақсатты орындау  үшін Қазақстандық және шетел банктері жұмысын жете зерттеп, ең тиімді деген  жолдорды тәжірибеде орындау қажет.       Бұл зерттеу тақырыбының өзектілігін  бекіте түседі.

Соңғы жылдары

Банк -өзінің  жарғысы  бар, толық шаруашылық есеп және өзін өзі қаржыландыру негізінде қызмет жасайтын заңды тұлға. Ол ақша қараатын тарту, орналастыру және басқа банктік  операцияла жүргізетін мекеме.

Уақытша бос ақша ресурстарды  шоғырландыру атқарымынан, бір жағынан  банк уақытша бос ақша ресурстарын  жинаушы, екінші жағынан, оларды басқа  уақытша қосымша қаражатқа мұқтаж шаруашылық жүргізуші субъектілерге  беруші.

Банктердің  ақша қаражатын  шоғырландыру, кейіннен оларды қайта  бөлу, өндіріс пен айналымның  үздіксіздігін қатамасыз етіп қана қоймай, бүкіл ұдайы өндірістің  процессін жеделдетеді.

Банк ісінің  ерте сатысының  өзінде банктер ақша қаржысын сақтауды, оларды, ішкі және сыртқы экономикалық, айналымдардан сауда операцияларына сәйкес аударуды қамтамасыз еткен және олар елдің  ақша белгісін, екінші елдің  валютасына айырбастаушы болып көрінген. Одан бері  банктің  ісінің  техологиясы  айтарлықтай өзгерген. 

Қазігі кезеңде нарықтық типпен дамыған едердің  барығында  дерлік екі денгейлі банк жүйесі құрылып, белсенді түрде одан әрі өрістеуде.

Қазақстан Республикасында  «Қазақстан Респубикасы банктер  жәе банк қызметі туралы» республика Президентінің  1995 жылғы 31 тамыздағы  заң күші бар жарлығында «Қазақстанның  екі денгейлі банк жүйесі бар бірінші  денгейдегі мемлекеттің  Ұлттық банкі, ал басқа бактердің  барлығы екінші денгейлі яғни коммерциялық банктер» делінген.

Банк және тауарлы, ақшалай  қарым қатынастардың  даму тарихы тұрғыдан қатарлас жүреді және өзара  тығыз байланыста болады. Банктік  шаруашылық өмірдің  орталығы барлық эконмиканың  негізгі түйіні болып  табылады.

Соңғы жылдары Қазақстан  Республкасының  экономикалық ахуалының  дамуына қарамастан, ҚР дамушы мемлекеттердің  белгілерімен сипатталады. Бұл белгілер ұлттық валютаның  әрекет етумен шектелмейді  және ол мемлекет тарапынан тыс еркін  конвертацияланбайды, бағалы қағаздар нарығының  төмен денгейіндегі өтімділігімен  сипатталуда.

Қазақстан Республикасы Үкіметі  жалпы экономикалық тұрақтылық және инвесторлар сенімін өсіруді  қамтаасыз ету үшін бірқатар шараларды  қолдануда. Бірақ, Қазақстандағы болашақ  экономикаық тұрақтылықтың  перспективалары  мәнді түрде Үкіметпен, Қаржы  Министрлігімен, Ұлттық Банкпен және басқа да мекемеердің  қабылдаған бірқатар экономикалық шараларға тіклей тәуелді.

Курстық жұмыстың  мақсаты- банк ісінің  және банк жүйесінің  дамуына, шыу тегіне сипатама бере отырып, Қазақстаннның  банк жйесінің  дамуына  және ондағы мәселелер мен оларды шешу жолдарына тоқталу болып  табылады.

Жұмыстың  міндеттері болып:

Қазақстанның  банк жүйесі мен банк жүйесінің  даму тарихына тоқталу;

Орталық банктің  дамуы  мен қызметтерін қарастыру;

коммерциялық банктердің  дамуы мен қызметтерін қарастыру.

 Курстық жұмыс екі  бөлімнен: бірінші бөлімде банк  жүйесінің  теориялық негізі  онда:банк жүйесінің  даму тарихы  мен банк жүйесінің  құрылымы  мен қызметтері, ал екінші бөлімде  Қазақстан Республикасының  банк  жүйесінің  дамуын талдау және  жетілдіру жолдары онда: Орталық  банк және оның  қызметтері  талдау, коммерциялық банк және  оның  қызметтерін талдау жасай  отырып, Қазақстан Республикасындағы  банк жүйесіндегі проблемалар  және жетілдіру жолдары қарастырылған  және қорытынды мен пайдаланылған  әдебиеттерден тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

1.Банк жүйесінің теориялық  негіздері 

 

1.1Банк жүйесі түсінігі  және экономикалық мәні

 

  «Қазақстан республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» республика Президентінің  Жарлығында 1995 жылғы  31 тамыздағы заң күші бар жарлығындағы  «Қазақстанда екі денгейлі банк жйесі бар» деліген. Ұлттық банк –мемлекеттің  орталық банкі, ол банк жүйесінің  жоғарғы (бірінші денгейіндегі) банк. Басқа банктердің  барлығы банк жүйесінің  төмегі (екінші) денгейіндегі банктер делінген.

     Банк - осы Заңға сәйкес банк қызметiн жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға.  
      Банктiң ресми мәртебесi заңды тұлғаны әділет органдарында (тіркеуші органдарда) (бұдан әрі - әділет органдары) банк ретiнде мемлекеттiк тiркеумен және банк операцияларын жүргiзуге қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөнiндегi уәкілетті органның (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) лицензиясы болуымен белгiленедi.  
     Банкiнiң ресми мәртебесi жоқ бiрде-бiр заңды тұлға "банк" деп атала алмайды немесе өзiн банк қызметiмен айналысушы ретiнде сипаттай алмайды. 
      Банк басқармасы тұрған жер (почта бойынша мекен-жайы) банк тұрған жер деп танылады.

Коммерциялық банктер – кәсіорындармен ұйымдарға, ондай ақ халыққа тікелей  және жан жақты кешенді қызмет көрсеттін банктер. Бұл олардың  басқа арнаулы несие мекемелерінен  айырмашылығы. Ал банктік емес несие  мекемелерінің  банктерден өзгешелігі олар тек кейбір банктік операциялар  жүргізумен және кейбір қызмет түрін  көрсетумен шұғылданады. Коммерциялық банктердің  негізгі мақсаты  неғұрлым жоғарғы пайда табу.

Банктің  жарғылық қоры оның  міндеттемелерін  қамтамасыз етіп, банктік опреациялар  жүргізудің  негізгі көзі олып саналады. Алғашқыда ол (мемлекеттік банкті қоспағанда) акция сату есебінен, немесе құрылтайшылардың  жарнасы есебінен қалыптасады. Банктің  құрылтайшылары мен акционерлері сатып алған  акцияларына тек ақша төлеуге  міндетті. Жабық акционерлік қоғам  түріндегі банктің  акциясын төлеуге  оның  несиеге алған, кепілге алған  және басқа да тартылған қаражатты  қолдануға болмайды. Банктің  акциясы  алғашқы нарықта барлық құрылтайыларға бірдей құнмен, яғни акцияның  көрсетілген  құнымен сатылады. Жаңадан құрылған банктің  оның  құрылтайы қаражаттарында жарияланған жарғылық қорының  елу  процентін акционерлері банк тіркеден өткен кезге дейін, ал тіркеуден  өткен кезеңнен басап бір жыл  ішінде түгел төлеуі қажет /10/.

Жарғылық қорды молайту екі  жолмен жүргізіледі:

Біріншіден, қосымша акцияларды шығару, оның  ішінде банктің  пайдасын капталдандыру  және банктің  облигациясын оның  акциясына айырбастау есебінен.

Жалпы банктердің  қызметтерi:

-уақытша бос ақша қаражатын тарту жинақтау және оны қарыз капиталына айналдыру;

-кәсiпорындарға мемлекетке жеке тұлғаға несие беру, бағалы қағазбен операция жүргiзу;

-ақша айналымын реттеу;

-айналымға несие құралын шығару;

-экономикалық, қаржылық кеңес беру;

-эмиссиялық қызмет атқару.

Банк әртүрлі операциялар  мен қызметтерді жүзеге асыратыны  белгілі. «Қазақстан Республикасындағы  банктер мен банк ісі туралы»  заңында банк әрекетіне «банк  операцияларын жүзеге асыру сонымен  қатар баптарда көрсетілген  қызметтерді  жүзеге асыру» деп анықтама береді. «Ресей Федерациясындағы банктер мен  банк ісі туралы» заңында «банк  әрекеті-банк операциялары мен өзге де әрекетерді жүзеге асыру» деп анықтама береді. Аталған екі ұғымға да көптеген мінездемелер беріледі. В.Ф.Гарбузовтың  басшылығымен шығарылған «Финансово-Кредитный  словорь» сөздігінде банк операцияларына мынадай түсініктеме беріледі: банк операциялары-ақша құралдарын тарту  мен орналастыру, шығару мен қолданыстан  алу, есептеу жүргізу және т.б., банктік  операциялары. Бұл мәселеге жете түсіну үшін, алдымен «банк» ұғымын қарастырайық./4/

«Банк» - заңды және жеке тұлғалар ақшаларының ағымымен байланысты және сол ақша құралдарына қызмет көрсететін экономикалық институт.

Банк өзге қаржы делдалдардан несімен ерекшеленеді? Біріншіден банктерге  қарыз міндеттерін екі жақты  алмасу тән: олар жеке қарыз міндеттерін  орналастырып, осы негізде мобилизацияға  ұшыраған құралдарды қарыздық міндеттемелерге  апарады және құнды қағаздарды да дәл осылай орналастырады. Екіншіден, банктер заңды және жеке тұлғалар қарыздарын қабылдар алады. Үшіншіден  банктер мемлекеттер, өндерістер, халық  арасында ақша құралдарының таратылуына  дәнекер болып, электронды ақшалар  мен пластикалық карточкаларды  шығарады. Банк қызметі өндіріске  тікелей қатыспайтын капитал  көмегімен жаңа қызметтерді жасап  шығаруда жатыр. Яғни банктер өндіруші мен тұтынушы арасындағы делдал болып, екі жақты айырбасқа қатысады.