Қытай саясаты

2006 жылы қазан айында Қызылорда облысы Тасбөгет кентінде қытайлық «СНПС-Ай-Дан Мұнай» компаниясының мұнай қалдықтарын төгіп (230 квадрат метр), экологияны ластаған фактісі тіркелді.            

  Қытайдың басты экологиялық саясаты, Ертіс пен Іле өзендерінің арнасын бұру арқылы (Мысалыға, Ертіс-Қарамай каналын салу арқылы Ертістің арнасын бұру) Қазақстанның шығыс аймағына үлкен экологиялық апат қаупін тудыруында. Өзендерімізде судың төмендеуінен балықтың түрлері азая бастады. Бұл мәселелер кезең-кезеңімен үкіметтік деңгейге дейін көтерілді. Ертіс  өзенінде     Қытай салып  жатқан    арна    Павлодардың   сумен   жабдықтау жүйесіне  қауіп төндіріп  отырғандығы туралы Павлодар  облысының әкімі Бақытжан  Сағынтаев  Ақсу ферроқорытпа зауытында Үкімет басшысы Кәрім Мәсімовтың  қатысуымен өткен кеңесте мәлім етті. Кейіннен екі елдің президенттері суды тиімді пайдалану туралы ортақ келісім-шартқа қол қойды. Өкінішке орай келісім декларативтік түрде қалып, іс жүзінде керісінше судың арнасы төмендей берді. Мысалыға, келісімге сәйкес Қытай тарапы бір ғана Ертіс-Қарамай каналына қарай 0,8 кубкиломтетр орнына 4,5 кубкилометр су алуда. Бұған алаңдаушылық білдірген Қазақстан үкіметі тарапына, Қытай тарапы ресми түрде «Елдің барлық ресурстары, оның ішінде шекаралық өзендері де Қытай экономикасының өркендеуіне жұмыс істеуі керек. Қалғаны маңызды емес» деп бір-ақ қысқа қайырды. Соңғы жылдары судың деңгейі төмендеп қана қоймай қоқыстар ағып келетін болды. Оның себебін Қытай тарапы, Шыңжаң өлкесіндегі өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының (күріш алқабының көбеюі) жылдам дами бастағанымен түсіндіруде. Павлодар облыстық СЭСі Ертіс өзенінен алынып тұрған сынама нәтижесіне сәйкес жыл сайын судың нашарлап бара жатқандығын анықтады. 2008 жылғы 8 шiлде күнi КТК телеарнасы Ертiсте жаппай шаяндардың қырылып жатқанын көрсеттi. Шаяндарға келген апат ертең адамдарға келмесiне кiм кепiл?            

 Бір ғана Іле өзенінің бойында 65 су электр станциясы салынғанын ескерсек, оған қоса  тағы 13 су қоймасын салуды жоспарлап жатыр. Ерекше ескерер мәселе, аталған су қоймалары салынып жатқан жерлер тектоникалық қыртыстардан тұратын, сейсмикалық қауiптi аудандар екендігі. Егер де 8 балдық жер сiлкiне қалса, су қоймасындағы судың қуаттылығы жолындағының бәрiн шайып Балқашқа бiр-ақ құяды. Осы бөгет суының жүзден бiрiн құрайтын Қызылағаштың жағдайын бәрiмiз бiлемiз. Сонымен қатар Балқаш көліне 80 пайыз суды Іле өзенінен келеді. Егер де Іле өзені тартылатын болса Балқаш көлі Арал теңізі апатынан кем емес зардап әкеледі.           

 Қытайдың болашақтағы жоспарларына қарағанда аталған өзендердің арнасын толығымен бұруға дайындалып жатыр. Себеп «Батысты игеру саясаты» аясында Шыңжаңға 20 жыл ішінде 250 млн. халық орналастырады. Егер де жан басына судың тұтыну мөлшерін есептер болсақ шын мәнінде Қазақстан тарапына бір тамшы суда өтпейтін көрінеді. Осы жағдайды ескерген Қытай көп жағдайда «Трансшекаралық өзендер мен көлдер туралы» халықаралық конвенцияға қол қоймайтындығын, яғни трансшекаралық өзендерді қалағанынша пайдаланатындығын ескертуде.

ҚЫТАЙ ТАУАРЫ

Екі ел арасындағы тауар айналымында Қытайдың үлесі Қазақстаннан 20 пайызға артық. Импорт, экспорттағы сауда балансының сальдосы минусқа кеткен. Былайша айтқанда дайын өнімдерді импорттап, шикізаттарды Қытайға экспортқа шығарамыз. Ал бұлардың бәрі экономикадағы әділетсіздік емес пе?

Әрине қытай тауарларына тыйым салып, сауда нүктелерін жаба алмаймыз. Сондықтан қытай тауарларына қатысты екі нұсқа жол бар: 1) шекарада сауда орталықтарын ашып, сол арадан тауарын алып, өздерін сол жерде қалдырып отыру; 2) тауарларды Қазақстанда өндіру. Егер бізде өндіретін болса Қытайдағыдай зиянды қоспаларды қосуға, өндіруге тыйым салар едік. Яғни қытайдың зиянды тауарларының жолын кесеміз. Әйтпесе қазіргі жағдайда қанша жерден қытайдың зиянды заттарына айыппұл салсақ та, тыйым салсақ та тоқтата алмасымыз анық. Қайсы нұсқа болса да қытай жұмысшыларына рұқсат берілмеуі тиіс.

Қазіргі таңда шекарада қытай тауарларын тексеріп өткізетін лабораториялар салуымыз керек. Себебі Қытайдың көптеген тауарларына Еуро Одақ, АҚШ, Жапония, Малайзия сияқты көптеген елдер тиым салды. Себеп біреу, адам денсаулығына зиянды, тіпті улы заттар. Біз көп жағдайда қытай тауарларының зиянды екенін шетелдік зерттеулер нәтижесінде біліп жатамыз. Мысалыға Англияның денсаулық сақтау департаменті мен Англия косметикалық хирургия индустриясы инспекциясының бірлесіп жүргізген тексерулері нәтижесінде қытайлық косметикалық тауарлары аборт жасатылған балалардан жасалатынын анықтады. Ал оның түрлі ауруларға жол ашатынын, яғни өлген баланың генінде бар түрлі аурулар косметикалық тауарлар арқылы жұғатынын дәлелдеді. Сондықтан қазір мүлдем тыйым салды. Бір кездері АҚШ, үй жануарларына арналған Қытай тағамдарынан зиянды қоспа тауып еді, ит пен мысығының денсаулығын мемлекеттік деңгейде қорғап Пекинге қарсы нота жіберді. Осы жағдайларды біле отыра 2010 жылдың 18 сәуірінде қазақ-қытай кеден басшылары 24 сағат бойы жұмыс істейтін тауар өткізу бекетін ашатын болып келісті. Мұндағы мақсат қытай тауарларын кедергілерсіз тез арада өткізетін «жасыл коридор» ашу. Бізде ешқандай зерттеу орталықтарының жоқтығынан қытай тауарлары арқылы аурулардың түрі көбейіп келеді. Қолданатын заттары тұрмақ қытайдың тағамдарының зиянды екенін сезе тұрып жей беретін жағдайға жеттік. Қытай тағамдарының дерлік бәрі гендік модификацияланған тағамдар. Тіпті кейбір тағам түрлерінің зияндылығын анықтауға мүмкіндігіміз жетпейтін көрінеді. Бірде қытайдан Семейге келген шошқаның еті қаншама тексерулерден өтіп халық тұтынатын орынға келгенде ғана зияндылығы анықталады. Артынша 90 тонна зиянды шошқа етін қайтаруға мәжбүр болдық. Сонда зияндылығы белгілі бір уақытқа дейін анықталмай жүре береді деген сөз. Осылай сездірмей әсер ететіндердің көпшілігі еркектерді белден айыратын, ұрықтарын өлтіретін қоспа бар екеніне құлақ та үйренді.

2003 жылы 8 қаңтарында Павлодар облыстық СЭС-і Қытайдан әкелінетін ашытқылардан (дрож) қалыптан 50 есе жоғары токсиндік заттар бар екенін анықтап дабыл қақты. Бұл адамның жүйке жүйесіне, бүйрегіне, бауырына тікелей зақым келтіреді екен. Мамандардың айтуынша тағамдарымен қоса Қытайдан келетін киім кешек, балалар ойыншықтарының сапасы да сын көтермейді. Осылардың кесірінен ауру ұрпақтар саны өсуде. Атап айтқанда бүлдіршіндер арасында артроз, сколиозға шалдыққандар көбейді. Соңғы 5-10 жылдан бері жастардың басым бөлігінде майтабан ауруы анықталып әскерде отан қорғау борышынан айрылғандар қатары көбеюде. Медицина мамандары бұл қытайдың аяқ киімдерінің тигізген зардабы екеніндігін анықтады.

Мектептердегі стандартқа сай келмейтін қытай парталарының зардабынан балалар бүкір, қабырғасы қисық қалыптасуда. Одан қалды кеңсе тауарларының жағымсыз иісті, улы бояуларынан оқушыларымыз тағы да зардап шегуде. Ал нәрестелерге арналған ойыншықтардағы улы бояулардан зақымданған, жарылғыш заттардан күйген, сылдырмақтағы дыбыстың қаттылығынан керең болғандар қаншама. Бүгінде жерге түссе сынбайтын қытайлық ыдыстарға қызығатындар көбейді: бағасы арзан әрі төзімді. Мұндай ыдыстарға салынған тағамдар лезде уға айналады екен. Себебі ыдыстағы меламиннің құрамына формальдегидпен бірге асбест қосылады екен. Ал асбест ыдыс тұрмақ, құрылысқа пайдалануға қатаң тыйым салынған улы зат.

Автобустарынан, вагондарынан халықтың қандай зардап шеккенін де білесіздер. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің санитарлық-эпидемиологиялық қызметі мен «Ғылыми сараптау орталығы» мемлекеттік мекемесі қытайдан келген жүк және жолаушылар вагондарына жүргізген 250 зерттеу қорытындыларына сәйкес аталған вагондардың адам денсаулығына зиянды екендігін, химиялық заттардың нормадан 8- 135 есе асатындығы яғни құрамында фенол және формальдегидтің (формальдегид – тыныс жүйесіне, көзге, теріге, сондай-ақ орталық нерв жүйесіне теріс әсер ететін канцерогендік зат) барлығы жөнінде мәлімет таратты.

2008 жылы ақпанда Петропавлда қытай ойыншықтарының зиянды партиясы тәркіленді. Ол ойыншықтардағы улы заттардың мөлшері шекті нормадан 60 есе асатын болып шыққан.

2008 жылы 17 қазанда Мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау комитетінің жүргізген тексерулері нәтижесінде Алматы, Қарағанды және Ақтөбе облыстарында 159 килограмм зиянды қытай құрғақ сүті тәркіленді. Сондай-ақ мектептердің жанында зиянды деп табылған «Кенди» атты қытайдың 82 балмұздағын тәркіледі.

Қытайдан келген жиһаздық өнімдердің барлық түрінен формальдегид қана емес, мырыш, кадмий және хром сияқты ауыр металдар да анықталған.

Азық-түліктің түрлерін өндіретін «Саньлу» кәсіпорны мен тағы 21 компаниясы өнімдеріндегі протеиннің құрамын арттыру үшін меламин деген қауіпті затты пайдаланғаны анықталған.

Өкініштісі күнде қолданып жүрген ұялы телефонымыздың маркасы басқа елдікі болғанымен Қытайда жасалғандығы және оның радиация мөлшері шектес тыс болғандықтан миымызды зақымдап жатқанынан көбіміздің хабарымыз жоқ.

Осы тектес мәліметтердің бәрін тізіп жаза берер болсақ, ұзын-сонар тізімге айналары сөзсіз. Сондықтан 19 жылдан бері қайталана беретін оқиғалар – қытайдың зиянды тауарларынан зардап шегудің алдын алу үкіметтің алдындағы міндет.

Халық арасында қытай тауарына деген теріс көзқарастың жаппай қалыптасқанынан кейін Қазақстан Республикасы Үкіметі Парламентке берген есебінде Қытайдан келген тауарлардың 80 % зиянды екендігін мойындады. Осы жағдайды ескере отырып дамыған елдердің шектеу қойған тауарларының тізімдерін жасап, үкіметіміз де шектеу қоюы керек.

Бір елдің экономикалық қауіпсіздігін тәуелділіктен қорғау үшін тұтыну тауарларының жартысынан астамын өздері өндіруі керек деген заңдылық бар. Бұл жағдай Қазақстанда қызыл сызықтан әрі асып кетті. Алманың атасы атанған Алматы өңірі алманы Қытайдан тасығаннан кейін не сұрауға болады.

Қысқасы қытай тауарларының осындай ауыр хәлге душар ететін зияндылығын ескере отырып ақпарат құралдарында кең түрде насихаттау керек. Махатма Ганди айтқандай «ағылшындарға қарсы күресудің бір жолы – ағылшын тауарларын еш сатып алмау» деген екен. Содан кейін ағылшын компаниялары бірінен кейін бірі банкротқа ұшырап, артынша үнді жерін тастап кете барыпты.