Қазақстан экономикасын басқарудың саяси-экономикалық негіздері

Доклад

Тақырыбы:   Қазақстан экономикасын басқарудың саяси-экономикалық

              негіздері.                                                                           

      Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуын басқарудағы дербестілік  саяси алғышарттарының қажеттілңгін ескертеді. 80 – жылдардың екінші жартысынан бастап бұрынғы Кеңес Одағында, сондай – ақ Қазақстанда қоғамдық – саяси ахуал қараиа- қайшылықтармен сипатталып, қоғамдық тұрақсыздықты көрсетті.

      Орталықтың  Республика мен оның аймақтарының мүдделерін ескеруі, қоғамдық және территориялық  еңбек бөлінісінде орын алып отырғандай, мекемелік және жергілікті мүдделерін қарама – қайшылығын үдете түсіп, табиғи ресурстардың бей – берекет  пайдалануына мүмкіндік береді, мұның  ақыры экономикалық ахуалдың шиелене  түсуіне әкеліп соқтырады. Тұрақсыздықтың ең басты себебі жоғарыда аталынғандай жүйенің ішкі тоқыраунда болды. Кеңестік жүйенің күйреу алдындағы айқын дәлел ауқымды кезекке тұру, талондық жүйенің үдей түсуі, ақшаның құнсыздануы болып табылады. Тіпті 1993 жылдың аяқ кезіне дейін дербес экономикалық саясат орын алмады. Сонымен қатар көптеген мемлекеттердің тәжірибесі айқын дәлелдегендей, барлық шаруашылық жүргізу жүйелерінің ішінде ең тиімдісі болып нарықтық экономика табылады. Ол еңбекті ынталандыруды жетілдіреді, өнім өндірушілердің экономикалық дербестігін қамтамасыз етеді, өндірушілер–дің монополиясына жол бермейді және тұтынушы сұранысына бағыттайды.

      Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы алғы шарттар  қажет етілді. Осы бағытта 1990 жылы 25 қазанда «Қазақстанның мемлекеттік  егемендігі туралы Декларациясы»  және 1993 жылдың 28 қаңтарында Республиканың  Ата Заңының қабылдануы мемлекетіміздің  тарихындағы жаңа сәт болып табылды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының  1995 жылдың 30 тамызында қабылданған екінші Конституциясы және 1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған « Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» конститутциялық заң еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуында айрықша орын алады.

      Аталып  өткен құжаттардың Республикадағы саяси-экономикалық процесстерді басқаруда  маңызы зор. Оларда экономикалық тәуелсіздіктің негіздері, нарықтық қатынстарды қалыптастырудағы экономиканы басқарудың маңыздылығы  кқрсетілген. Бұл жәйт республика дербестігінің экономикалық алғышарты мен өмір тіршілігін басқарудың барлық сферасын анықтайды. Атап айтқанда, олар Қазақстанның экономикалық тәуелсіздігінің негізі: жерге, оның қойма байлықтарына, ішкі және территориялық су ресурстарына, өсімдік пен жан-жануарлар әлеміне, тарихи, мәдени құндылықтарына, материалдық, қаржылық ресурстарына, өндірістік және өндірістік емес объектілігіне деген төтенше меншігі.

      Қазақстан экономикасы мемлекеттік реттеудің  субъектісі болып табылады. Бұған  басқару функциясы ретіндегі мемлекеттік реттеуде аса маңызды өзіндік қаржы-несие жүйесі, дербес мемлекеттік бюджет қалыптасуы, салық және кеден жүйесін ұйымдастыру жатады. Қазақстан Республикасы Конституциясының құрамында экономиканы басқаруды ұйымдастырудың әдістемелік қағидалары бар;

Біріншіден, Қазақстан экономикасы меншіктің әр түрлі нысандарына негізделеді. Мемлекет заң алдында меншіктің барлық субъкетілерінің теңдігін қамтамасыз етеді.

Екіншіден, жеке меншікке қол сұғуға болмайды.

Үшіншіден, мемлекет жеке кәсіпкерлік қызметтің еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді.

Төртіншіден, монополистік қызметпен бәсекелестің кез-келген шектеуіне жол бермейді.

Бесіншіден, әкімшілік аймақтың бірліктері дербес болып табылады.

      Бұл қағидалар Қазақстан экономикасын басқарудың қазіргі жүйесінің негізін  құрайды және республиканың халық  шаруашылығының әлеуметтік  бағыттағы  нарықтық экономикаға орнықты етуін  қамтамасыз ету тиіс. Бұл қағидалар  тек саяси-әлеуметтік мәнге ие болып  қана қоймай, Қазақстандағы менеджменттің  ұйымдастырушылық бастамасына да тікелей  қатысты. Басқарудағы ұйымдастырушылық факторлардың рөлі кәсіпкерлік ортада әрдайым жоғары бағаланған. Көпшілікке әйгілі, американдық миллиардер Карнеги  «Біздегі барлық завод, фабрика, байланыс құралдармен ақшаны алып қойып, тек  біздегі ұйымдастыруды қалдырсаңыз, төрт жылда қайта қалпына келеді», деп айтқан. Нашар ұйымдастырған компанияны ешқандайда нарықтық тетіктер құтқара алмайды.

      Республика  экономикасын басқару жүйесінің  әдістемелік негіздерінің бірі болып-осы  тұжырымдамасы берілген, өзін-өзі  басқаруға көшудің теориялық  алғышарттарының жүйесі саналады. Құрылымы бойынша ол он бес бөлімнен тұрады, оларда стратегиялық мақсаттар, меншікке қатынас, қаржылық база, баға белгілеу, әлеуметтік саясат, аймақтық саясат, микродеңгейде жоспарлау, ғылыми-техникалық прогресті басқару, инвестициялар, табиғатты пайдалану және басқалары берілген. Жергілікті ресурстарды қолдануда аймақтардың құқығын кеңейту негізінде және осы арқылы халықтың өмір сүру сапасын қамтамасыз ете отырып көздеген мақсаттарға жетуге рұқсат етілген. Тұжырымдаманың теориялық қана емес, сондай-ақ тәжірибелік мәні де бар.

      Тұжырымдамада айтылғандай Республиканың өзін-өзі  басқару қағидасына өтудің басты  мақсаты ретінде экономикалық дамуды жеделдету және аймақтардың ресурстарды  қолданудағы құқықтарын дамыту болып табылады. Сондай-ақ тұжырымдама басұарудың стратегиялық мақсаты, халықтың өмірлік деңгейін қамтамасыз етуді анықтаған.

      Аталмыш тұжырымымданы нақтылы іске асыру  басқару саласында өзекті мәселе екенін басшылыққа ала отырып, елімізде екі заң жобалары ұсынылды: біріншісі, «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы», екіншісі – «Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарутуралы» (қыркүйек-2000 жыл)

      Бұл құжаттар көптен күткен, әлеуметтік-экономикалық басқаруды әрі қарай жетілдіретін әдістемелік негізлердің бірі деп  ұғынған дұрыс.

      Бірінші заң Қазақстан Республикасының  Конституциясына сәйкес жергілікті мемлекттік басқару саласындағы  қоғамдық қатынастарды реттейді, жергілікті өкілді және атқарушы органдардың құзыретін, қызметінің ұйымдастырылуын, тәртібін, сондай-ақ мәслихат депутаттарының құқықтық жағдайын белгілейді. Заңда бірқатар анықтамалар берілген. Мысалы: « Жергілікті мемлекеттік басқару-жергілікті өкілді және атұарушы органдар осы заңмен және басқа да заң актілерімен белгіленген құзырет шегінде тиісті аймақта мемлекеттік саясатты жүргізу және оны дамыту мақсатында жүзеге асырылатын әрі тиісті аймақтағы істің жай-күйіне жауапты қызмет ». Сонымен қатар өзін-өзі қаржылындыру мәселесінде қарастырылған. Заңның үшінші бабында былай деп жазылған: «Жергілікті мемлекеттік басқару қызметінің экономикалық және қаржылық негізін: жергілікті бюджет; коммуналдық заңды тұлғаларға бекітілген мүлік; Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес коммуналдық меншіктегі өзгеде  мүлік құрайды».

      Басқару тұрғысынан алғанда мәслихаттардың құзіреттері орынды көрсетілген. Оған дәлел: заңда жазылғандай мәслихаттардың құзіретіне тиісті аймақты дамыту жоспарлары, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларын, жергілікті бюджетті және олардың атқарылуын бақыланылуы.

     Ұғыну барысында екі заңның айырмашылығын  білу өте қажет. Бірінші Заң жергілікті мемлекеттік басқару болса, екіншісі, жергілікті өзін-өзі басұару туралы. Соңғысы, жергілікті басқару органдарына  емін-еркін бостандық беру негізі. Әрине заңдылық шеңберінде.

     Қазақстан Республикасы « Жергілікті өзін-өзі  басқару туралы» заңында мынадай  анықтама берілген: «Жергілікті өзін-өзі  басқару деп – Қазақстан Республикасының  Коституциясы мен заңдарына сәйкес жергілікті маңызы бар мәселелерді  шешу жөнінде аймақтық құрылымдар халық  қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны ұғынылады». Заңның ұтымды жағдайларының бірі өзін-өзі басұарудағы өзекті мәселелердің жергілікті қаржыландырылуы туралы. Жергілікті қауымдастықтың кірістері келесідей: жергілікті бюджеттен бөлінетін қаражаттан; Жергілікті қауымдастық құрған коммерциялық ұйымдардан және оларға тиесілі мүлікті жалға тапсырудан алынған жергілікті қауымдастық кірістерінен; жергілікті қауымдастық халқының өз еркімен салық төлеуі нәтижесінде алынған кірістерден; заңды және жеке тұлғалардың ерікті қайырымдылқ қорларынан; заңмен тыйым салынбаған өзге де көздерден қалыптасады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Сұрақтары.

1. Қазақстандағы экономикалық ахуалдың шиелене түсуіне қандай себеп болды?
2. Кеңестік жүйенің күйреу алдындағы белгілері?
3. ҚР Конституциясының құрамындағы экономиканы басқарудағы қанша қағидасы бар?
4. Өзін-өзі басқару жүйесіне көшудің теориялық алғы шарттарының мәні неде болды?
5. Жергілікті өзін-өзі басқарудың анықтамасы?

Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрлігі

Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инженериг

университеті 

«Экономика  және құқық» институты

«Экономика» кафедрасы 
 

Тақырыбы:  Қазақстан экономикасын басқарудың саяси-экономикалық негіздері 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                               Орындаған: ЭПМ-11-1-НП тобының   

                                                                      магистранты  Утеулиев С.А

                                                                Тексерген: Аншаева Д.И 
 
 

                                             Ақтау 2011

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Қазақстан экономикасын басқару негіздері:  Оқу құралы- Алматы: Экономика, 2001ж.- 129 бет. Бердалиев К.Б

Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана (теория,опыт,проблемы) (текст): Н.К.Мамыров. Ж.Ихданов.- Алматы: Экономика ,1998.-248 стр

Казахстан на современном  этапе экономической реформы (Текст): сборник научных трудов \ Под ред. Мамыров Н.К – Алматы. КазГУ,1995, - 265 стр 

Социально-экономические  проблемы адаптации промышленности Казахстана к рынку (Текст) : монография/ Мамыров Н.К .  Дугалова Г. Н – Алматы,  Экономика ,1998 .- 235стр

Государственное регулирование рынка  в Республике Казахстан: Учебник –Алматы.: Экономика, 2007.-232стр. Ескараев О.К