Неолиберализм

4.Ұтымды күту  теориясы

(Р.Лукас, Дж.Мут,Н.Уоллес)

            Неоконсервативтік теорияның басқаша тармағы ұтымды күту теориясы деп аталады. Бұл  теория да өткен  ғасырымыздың  70-жылдары қолданыла бастады. Қолайлы күту теориясының өзіне тән алғы шарттары бар; теориялық тұрғыда ол тереңдігімен, практикалық  тұжырымдамаларының ерекшеліктерімен айырықшаланады. Сондықтан да бұл теорияны «жаңа класссикалық теория» деп те атайды. «Жаңа классиктер» микро және микроэкономиканың қарама-қарсы бағытта қарастырылуына  қарсы; олардың талдану аспектісінің ерекшеліктері болғанымен, объектілері бір – адамдардың экономикалық іс-әрекеті. «Жаңа классиктер» субъектілердің мінез-құлқын микро және макро моделінде болмасын, олардан тәуелсіз экономикалық ұтымдылық тезисі тұрғысынан қарастырады.  Субъектілердің экономикалық мінез-құлқы  ұтымдылығының қажетті алғы шарты – қолайлы күтуі болып табылады.

            «Жаңа классиктердің»  алдыңғы  қатарында 1961 жылы «Қолайлы күту  және баға қозғалысы теориясы»  мақаласын  жариялаған американдық  экономист – математик Джон  Мут  (1930 жылы туған) тұрды.

Жаңа классиктердің  негізгі идеяларының бірі экономикалық объектілердің  қолда бар мәліметтерді толық пайдалана отырып, алдағы  экономикалық процестерге  болжау  жасауы, осыған  байланысты  сәйкесіеше шешімдер қабылдауы. Мысалы, экономикалық объектілердің болашақтағы баға деңгейін болжай отырып, а,ымдағы және келешектегі тұтынуды белгілей алады. Бірақ кейбір жағдайда экономикалық объектілердің қолда бар мәліметтердің негізінде жасаған шешімдері теріс те болып шығуы мүмкін немесе әр түрлі бағалау нәтижесінде теріс шешімдер  қабылдауы мүмкін. Сондықтан «аңа классиктер» экономикалық объектілердің тиімді күтуі экономикалық жағдайлардың  тұрақтылығында ғана өз-өзін ақтайтынын мойындайды. Егер экономикалық  тұрақтылық жағдайы болмаса, мысалы қарқынды инфляция кезінде, экономикалық объектілердің  өткен жылдардың тәжірибесіне бағдар жасауы оңтайлы нәтиже бере қоймайды.

            Мут идеялары 70-ші жылдары сұранысты  ынталандыруға байланысты кейнсиандық  саясатының құлдырауынан кейін  қолдау тапты. АҚШ-тағы қолайлы  күту мектебінің қалыптасуына  басшылық жасаған Роберт Лукас (1937 жылы туған) болды. Роберт Лукас пен қатар, бірақ одан тәуелсіз американдық экономистер Томас Сарджент (1943 жылы туған) және Нейл Уоллес (1939 жылы туған) кейнсиандық саясаттың сәтсіздігін үкіметтің қысымы арқылы  түсіндіреді.

            Мемлекеттің экономикаға араласу қажеттілігін мойындай отырып, «қолайлы күту» теориясының жақтастары кейнсиандық және монетарлық экономикалық саясатты тиімсіз деп санайды. Сондықтан жалпы тепе-теңдікті қамтамасыз ету үшін ең алдымен саяси ойлау әдісін өзгерту қажет. «Қолайлы күту» теориясында теп-теңдік өздігінен пайда болмайды деп көрсетіледі. Сондықтан, экономикалық теорияның аса маңызды міндеттерінің бірі экономикаға мемлекеттің араласуының әдістері мен шектерін, түрлерін таңдай білуінде жатыр.

            «Қолайлы күту» гипотезасымен қатар «жаңа классиктер» рынокты тиімді тазарту гипотезасын ұсынады. Бұл гипотезаға сәйкес рыноктағы барлық бағаның икемді болуы шарт. Мұндайда рынок тез арада, кез келген сәтте «тазарады». Ал рыноктың тазарысы теп-теңділік бағаның орнығып, артық сұраныстың жоғалуына әкеледі. Экономикалық тепе-теңдік жұмыссыздықтың  табиғи  деңгейінде де қалыптаса алады. Мемлекеттің сұранысты бюджет есебінен қаржыландыру немесе ұсынысқа ақша-несие шараларымен ықпал жасау арқылы жұмыссыздықты  табиғи деңгейінен төмендетуге  жасаған әрекеті, кез келген жағдайда тиімсіз. Мемлекеттің экономикаға мұндай интервенциясы  рынок агенттерінің  оңтайлы іс-әрекеттерінен байқалады. Рынок субъектілері өздерінің  қолда бар қажетті мәліметтері арқылы үкіметтің акцияларына тез арада жауап қайтара алмады.

            Қолайлы күту мектебі өзінің  танымалдығы жағынан  80-ші жылдардың  алғашқы жартысында  Чикаго мектебінен  кейінгі орынды иеленді. Олардың  кейнсиандық саясатқа қарсы бірқатар  мәселелерінің ортаұтығына байланысты кейбір экономистер «жаңа класссиктерді» Чикаго мектебінің тармағына жатқызады. Шындығында екеуінің арасындағы айырмашылық алшақтығына сәйкес, Чикаго мектебін  неоконсерватизм бағытына жатқызғаннан гзрі монетаризм ілімі шеңберінде қарастырған дұрыс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі әдебиет:

1. История экономических  учений (под ред. Худокормова А.  Г.). – М., 2002.

2. История экономических  учений (под ред. Автономова В.). – М., 2002.

3. История экономических  учений (под ред. Шмарловской Г.  А.). – М., 2001.

4. История экономических учений Ч.1 (под. Ред. В.А.Жамина.,

Е.Г.Василевского.) - М. 1989.

5. Бартенев С. А.  История экономических учений. –  М., 2002.

6. Блауг М. Экономическая  мысль в ретроспективе. – М., 1994.

7. Жид Ш., Рист Ш. История экономических  учений. – М., 1995.

8. Майбурд Е. М. Введение в  историю экономической мысли.  – М., 1996

9. Тюнин А.И. История экономических  учений. Учебное пособие – Костанай : КГУ им. А. Байтурсынова, 2008.-94 (стр.61-67)

Қосымша әдебиет:

1. Ковалев И. Н. История экономических  учений. – Р/Д, 2000.

2. Костюк В. Н. История экономических  учений. – М., 2001.

3. Левита Р. Я. История экономических  учений. – М., 2001.

4. Сурин А. И. История экономики  и экономических учений. – М., 2002.

5. Ядгаров Я.С. История экономических  учений. 4-е изд. М.: ИНФРА-М, 2002

6. Всемирная история экономической  мысли. М., 1987 - 1995. Т. 1 - 5.

7. Антология экономической классики. В 2-х т. М., 1991, 1993.

8. Жиентаев С.М., Тюнин А.И., МЕТОДИЧЕСКИЕ  РЕКОМЕНДАЦИИ по дисциплине «История  экономических учений» студентам экономических специальностей заочной формы обучения – ИЭУ- Костанай: КГУ им. А. Байтурсынова, 2008. – 35 с.

 

 

. 1. Неолиберализм: бастау көздері мен әр түрлі мектептері 
1.1. Неолибералдық теорияның бастаулары 
Неолиберализм теориясының тамыры тым тереңде, А.Смиттің экономикалық көзқарастарына 
Жалпы неолибералистік доктрина жасау талпынысы екінші дүниежүзілік соғысқа 
Неолиберализмнің алғашқы нұсқасы батысгерманиялық ордолиберализм болды. Бұл концепция 
Ордолиберализмнің бастапқы теориясы экономикалық құрылымның негізгі екі типі 
Неолиберализм кейнсианствомен бір мезгілде қалыптасты, бірақ одан айырмашылығы 
В. Ойкен монополиялаудың заңды сипатын үзілді-кесілді жоққа шығарды. 
Неолибералистік теорияның негізінде либерализмнің саяси философиясы жатыр, оның 
Саяси экономикадағы либералистік бағыт өкілдерінің пікірлері бойынша, экономикалық 
Неолиберализмдегi кейнсшiлдiк бағытының негiзiн қалаушы ағылшын экономисi Джон 
Кейнстiң идеялары 50-60 жылдары кеңiнен таралды. Бұл идеялар 
Неолиберализм идеологиясына қарсы шығып, еркiн кәсiпкерлiктi жақтаған қазiргi 
Қазіргі кездегі либералдарды концептуалдық ережелері емес, әдістемелерінің ортақтығы 
1.2. Неолиберализм теориясы өкілдерінің  
экономикалық көзқарастары 
Жиырмасыншы ғасырда классикалық либериализмнің өркендеу бастауында әйгілі экономист 
Мизестің пікірінше, жеке меншік өркениет пен материалдық игіліктің 
Мизес нарықтық емес жүйелерді, атап айтқанда социалистік жүйені 
Мизес мемлекеттің ролін күшейту міндетті түрде бюрократияға алып 
Аралас экономика термині «бір тектес» пайымдауға келмейді. Оның 
Аралас экономиканың аталған пайымдалуы қазіргі жағдайда бір-біріне қайшы 
Мизестің пікірінше, тек еркін нарық қана демократиялық принциптерге 
Мизес идеясының дамуын оның шәкірті және жолын қуушы 
Фридрих фон Хайек неолибералдық бағыттың жолын ұстана отырып, 
Хайектің ойы бойынша, нарық мүлдем басқаша қызмет етеді. 
Хайек бойынша, өздігінен пайда болған экономикалық тәртіптің артықшылықтары 
Сол секілді Хайек бәсекелестік механизміне айрықша назар аударды. 
Хайек өз iлiмiнде нарықты мемлекеттiк реттеудiң кез-келген формасын 
Неолибералдық теорияны әзірлеуде Вальтер Ойкеннің (1891-1950) үлесі зор. 
Ойкеннің ойынша, экономикалық құрылыс «іс жүзінде жүзеге асырылған 
Ойкен «бәсеке құрылымының» негізгі принциптерін жасады. Ол оның 
1.3. Батыс германиялық неолиберализм теориясы 
Батыс германиялық неолиберализмнің іргелі идеялары германияның «жаңа» тарихм 
Батыс германиялық неолиберализм әлеуметтік нарықтық шаруашылықтың еуропалық және 
Ғылыми методология тұрғысынан алғанда германиялық неолиберализмге мыналар тән. 
1.4. Неолиберализмнің Чикаго мектебі 
АҚШ-та кейнсианствоға балама ретінде неолиберализмнің Чикаго мектебі болды. 
Монетаризм - экономикалық концепция, бұл макроэкономикалық талдаудың негізгі 
Монетаризм 20 ғ. 50-ші жылдарында пайда болды, ал 
Осы бағыттың туынды бастаушысы - Гервинг Фишер. Монетаризмнің 
Қысқаша айтқанда, монетаризм мәні екі түрлі тезиске саяды. 
1. Ақша экономикада басты рольді ойнайды; 
2. Орталық банк ақша ұсынысына, яғни айналымдағы ақша 
Монетаризм ақшаның сандық теориясына негізделеді, оның түбірі XVII 
Монетаризм - бұл ақша және оның ұдайы өндіріс 
Концепцияның негізгі бағыттары М.Фридменмен оның "Оңтайлы экономика очерктері" 
Егер кейнсиандықтар пікірінің орталығында тиімді сұраныс болса, онда 
Экономиканы жақсарту үшін, олардың ойынша, салықтарды төмендету және 
Кейнсиандықтарды сынға ала отырып, қоғамдық таңдау теориясының өкілдері 
Қазіргі заманғы монетаризмде ақшаның кейнсиандық жәке неокейнсиандық бәсекелес 
Кейнстік теория ақшаға сұранысты анықтау үшін, экономикалық тұлға 
Д.Кейнс мынандай тетіктерді (ықпал күштер) шығарады: трансакциондық, спекулятивтік 
Монетаризм мен Кейнстік теориясының арасындағы негізгі айырмашылық келесіге 
Кейнсиандық бағыт ақшаны екінші орынға қояды, монетарлық теория 
Кейнсиандық ілім жорамалы бойынша, ақша ұсынысының өзгеруі проценттік 
Монетарлық бағдар бойынша, ұзақ мерзімді саясатта мемлекет негізделген 
Монетарлық бағдардың кейнсиандық ілімдерден пікір айырмашылығы: ақша ұсынысының 
Белгіленуі тиіс келе-келе олар және басқаларда өздерінің соңғы 
Қазіргі кездегі дамушы елдердегі қарыз дағдарысы және халықаралық 
Инновациялық және инвестициялық қызметтерін мемлекеттік реттеу жүйелеріне басқару 
Мәні бойынша неолибералдық монетарлық концепцияны АҚШ-тың республикалық үкіметі 
Мемлекеттің экономикаға араласуынан тұратын концепцияның жаңалығы Фридмен бойынша, 
2. Әлеуметтік нарықтық шаруашылық және неолибералистік  
теорияны Қазақстанда қолдану мүмкіндіктері 
2.1. Әлеуметтік нарықтық шаруашылықтың теориясы мен практикасы 
Әлеуметтік нарықтық шаруашылық бастауында профессорлар Франц Бем, Вальтер 
Бұл кереметтің іске асуы Батыс Германияда келесі жағдайдың 
Ойкен мемлекеттік экономикалық саясатында екі бағытты ұсынды. Біріншіден, 
60-шы жылдары Ойкеннің ізбасарлары оның теориясын біршама 
Сондықтан Мюллер-Армак өз үлгісінің негізгі құрамдас бөлігі ретінде 
– кірістерге прогрессивтік салық салу, бұл жоғары және 
– халықтың тұрмысы төмен бөлігіне бюджеттік дотация, бұл 
– әлеуметтік сақтандырудың және әлеуметтік инфрақұрылымның (білім беру, 
Әлеуметтік нарықтық шаруашылық концепциясы – мемлекет кепілдік берген 
ФРГ-дағы бұл экономикалық үлгі табысты болды, кейіннен ол 
Реформаның табысты болуының бір себебі оны авторлардың өздерінің 
Эрхардтың экономикалық саясатының тиімділігінің мынадай сипаттары бар: 
1. Мемлекеттің ерекше ролі. Шаруашылық жүйесінің негізіне еркін 
2. Мемлекеттің маңызды функциясы – ерекше әлеуметтік саясат 
3. Тәртіп жүйесі факторы ретінде бәсекенің барынша дамуы. 
Сөйтіп, әлеуметтік нарықтық шаруашылық нақты заңдарды өмірге енгізіп, 
Әлеуметтік-нарықтық экономика орталықтандырылған басқарылатын экономикадан ерекшеленеді.  
2.2. Неолибералдық теорияны Қазақстанда қолдану мүмкіндіктері 
Жоғарыдағы мәселелерді қарастыра отырып, осындағы тәжірибелерді Қазақстанда қолдануға 
Батыс әдебиетінде «әлеуметтік нарықтық экономика», «экономикалық тәртіп» терминдері 
Сол секілді бірқатар маңызды тіршілік факторлары да үлкен 
Осы жағынан алғанда неолибералистік теорияның оңды жақтарын Қазақстан 
Сол сияқты ФРГ-да іске асырылған әлеуметтік нарықтық шаруашылық 
Қорытынды 
ХХ ғасырда мемлекет және құқық мәселелерiн ғылыми тұрғыда 
Жоғарыда келтiрiлген саяси және экономикалық iлiмдер ХХ ғасырдағы 
Неолиберализм – негізінде өлшеулі мемлекеттік басқару мен экономиканың 
Экономикалық неолиберализмнің теориялық ережесінің мәні мынада жатыр, неолибералдықтар 
Неолиберальдық бағытының дамуы АҚШ, Ұлыбритания және Германия экономистерінің 
Неолиберализм идеясы мен ережелері қазіргі кезде де өз 
Әлеуметтік-нарықтық экономика – бұл экономикалық еркіндік пен әлеуметтік