Меншікті капитал

АҚ-ң резервтік капиталы оның жарғысында қарастырылғандай жарғылық капиталдың 5 % -нен төмен болмау керек. Резервті капитал жарғыда көрсеткендей таза табыстан жыл сайын түсіп отыратын міндетті төлемдерден құралады. Жыл сайынғы аударымдар жарғыда бекітіледі және  ол табыстың 5  %  кем болмауы тиіс. Акциялар мен облигацияларды сатып алу үшін ұйымның басқа ақша қаражаттар болмаса, онда резервтік капиталды қолданады.

Шетелдік инвестициялары бар кәсіпорындар резервттік капиталына таза табыстан ең жоғарғы көлемде салым салынады. Шаруашылық серіктестіктер мен ұйымдар үшін резервттік капиталдың ең төмен мөлшері көрсетілмеген. Ол көбінесе белгіленген ұйымдастырушы құжаттар көлемінде жинақталады.

Мүлік бағамының жоғарлауы, эмиссиялық кіріс, қайтарымсыз бағалы құндылықтар және тағы басқа түсімдер қосымша капиталды көрсетеді.

Қосымша капиталдың негізгі элементіне кіретіндер:

-         айналымнан тыс активтердің қосымша бағалуының сомасы;

-         акционерлік қоғамның эмиссиялық кірісі;

-         басқа кәсіпорындардан немесе басқа да түсімдерден түскен қайтарымсыз мүліктер.

Сомалар «қосымша капитал» шотының кредитіне ереже бойынша көшірілмейді. Ал дебетке олар келесі жағдайларда жазылады:

1)                                 тыс активтердің бағалау қорытындысы бойынша сомасының төмендеуі – актив шоттардың корреспонденциясы есебінен анықталуы;

2)                                 жарғылық капиталды ұлғайтудың бағыттары – «жарғылық капитал» және «құрушы мен есеп айырысу» шоттардың кредитіне жазылып корреспонденциялауы;

3)                                 ұйымды құрушылар арасында соманы бөлу – «құрушы мен есеп айырысу» корреспонденцияланғанда.

«Мақсаттық қаржыландыру» шотының құрамында мақсаттық шараларға жұмсалатын ақша қаражаттары кіреді (заңды тұлғаларрдан немесе мемлекеттен түсетін бюджеттік қаржы бөлу ретіндегі ақша құралдары). Белгілі бір шамаларды мақсаттық қаржыландыру корреспонденциясы «Мақсаттық қаржыландыру» шоты кредитінде, «дебитормен, кредитормен әр түрлі есеп айырысу» шоты дебетінде жазылса, әл кредитінде көрсетілетін шоттар.

-         «Негізгі өндіріс» және «жалпы шаралық шығындар;

-         Бейне коммерциялық ұйымдарды қаржыландыру бағытында;

-         «Қосымша капитал» - инвестициялық мақсаттақолданылатын құралдарда;

-         «Болашақ кезен табыстары» бюджеттік құралдарды мақсаттық шығындарды қаржыландыру бағытында.

Әр бөлімшенің меншікті үлес салмағының жалпы көлемі меншік капиталының құрылымын көрсетеді. Бұл капитал құрылымына сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді. Ішкі факторлар корпорация басшылығының бақылауында болды. Сыртқы факторларды меншік капиталдың құрылымының мақсатты қалыптасуында байқаймыз. Әдетте бұларға кіретіндер: қаржылық нарық жағдайы және мемлекеттің ақша – несие, салық саясаттары. Меншік капиталының құрылымының есеп беру кезінде (тоқсан, жыл) және болашақта болатын болжамын құрғанда көруге болады.

1.3 Меншік капиталдың жеке элементтеріне баға беру.

Меншік капиталдың құныңа жеке беру корпорациясының қаржылық тұрақтылығын нығайтуда көрінеді. Меншік капитал құнын бағалауда ерекшіліктер тізімі баршылық, оның ең қажеттілері несиелері.

1.                                  Салықты базаға қатысты акционерлерге төленетін соммаға жататындар, дивиденд түріндегі табыспен анықталады.

2.                                  Меншік капиталды тарту инвесторлар үшін жоғарғы қаржылық тәуекел б.т. Бұл ереже капиталдың негізгі бөлігінің иемденушісінің талаптарына акционерлік қоғамының банкрот жағдайында ақырғы кезенде қанағаттандырылуы расталады.

3.                                  Меншік капиталды жұмылдыру, оның негізгі соммасы бойынша қайта ақшалай ағымымен байланысты емес. Бұл корпорация үшін оның жоғарғы құнына қарамастан қолайлы.

4.                                  Бухгалтерлік баланста көрсетілген меншік капитал көшіне дүркін-дүркін өзгерту жасау қажеттілігі . Бұл жағдайда меншік капиталдың тек қана жұмыс істеп тұрған бөлігі жатады, өйткені оның көлемі ағымдағы нарықтық бағамен бағаланады. 

5.                                  Қайта тартылатын меншік капиталды бағалау ықтимал мінез көрсетеді, өйткені акцияның ағымдағы нарық құны қор нарығындағы ауытқуларға соқтығады. Қарыз қаражаттарын тарту проценттік ставкаларға қарасты, олар банктен несиелік келісім шартта көрсетіледі. Жай акцияларда инвестор үшін мұндай келісім шарттық міндеттемелері көрсетілген. Дивиденттік төлемдердің артықшылықты акция эмиссиясындағы нақты бекітілген процент, айырмашылық болым табылады.

Берілген меншік капиталы түрін тарту процессінде оның құны қымбат екендігін ескеру қажет, өйткені қызмет көрсету бойынша шығындар оның салық салынатын пайдасын төмендетпейді.

Жай акция эмиссиясы арқылы таратылған капитал құнының есебін мына формула бойынша жүргізу қажет:

МН = С*Д*Б*100 

        ∑МН*(1-Ш)

мұнда, С – қосымша шығарылатын жай акциялар саны.

             Ш – шығындар.

Артықшылықты акция эмиссиясы көмегімен қосымша капиталды тарту құнын дивидендтің тіркеген көлем есебімен анықтайды. Ол жалпы акционерлер жиналысында немесе акционерлік қоғамының директорлар кеңесінде қойылады. Бұл мына формула бойынша анықталады:

МН =     Д*100

         ∑ МН*(1-Ш) 

Акция эмиссиясы есебінде меншік капиталды тарту құның басқару процессы эмитент үшін қиын және тәуекелді.

                2.2 Меншікті капиталдың құрамы мен құрылымын талдау.

              Коммерциялық банктердің меншікті капиталының ролі мен шамасы, басқа қызметпен айналысатын кәсіпорындар және ұйымдарға қарағанда өзіндік еркшеліктерге ие.

              Банктің меншікті капиталына баңктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Банктің бастапқы құрылуы барсында меншікті капитал көмегімен банк қызметіне байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға жұмсалатын және т.б. шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз банктің қызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капитал есебінен банкте қажетті резервтер құрылды.

              Банктің меншікті капиатлы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін

құралған бактің әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметтің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.

Қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар құрайды:

1        Жарғылық ккапитал;

2        Резервтік капитал;

3        Қосымша капитал;құрылған қорлар (резервтер);

4        Банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында

5        Бөлінбеген банк пайдасы;

Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды.

Меншікті капиатлдың құрамдас бөлігі – кационерлік капитал. Бағалы қағаз (акция) шығару есебінен құралған банктің жарғылық капиталын банкиңі акционерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны ұстаушылар – акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік банктің акциясы – банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәландыратын және дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласу құқық беретін бағалы қағаз.

Банктің меншікті қаражаттарының түріне резервтік қор жатады. Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құралған қаражат қоры.

Сондай-ақ, резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді.

Қосымша капиталдар – негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құралатын қаражаттар.

Бөлінбеген пайда – акциялар бойынша дивидентті төленгеннен кейін және резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бөлігін білдіреді.

Резервтік қызметі. Тәуекелдер тек активтік операцияларға ғана емес, сондай-ақ пассивтік операцияларға да тиісті болып келеді. Пассивтік операциялардын туындайтын тәуекелдерді болғызбау үшін банктер тартылған қаражаттар есебінен міндетті резервтер ретінде Орталық банкте резервтерін құрайды.

                                                                                                     2.2.  1-Кесте

Меншікті капиталдың құрамы.

                                   Мың. тг.

Кестедегі «Цесна банктің» мәліметтері бойынша меншікті капиталдың құрамының барлығы 2223440 құрады. Ал 2004  жылдың көрсеткіші 531570 , 2005 жылдың көрсеткіші 2250,000 абсолюттік ауытқуы 1718430 % - ын құрады, ал өсу қарқыны 323 %- ға өсіп отыр. Өсу себебі жаңа акционерлердің келіп қосылуына байланысты.

              Сатып алынған меншік акция 2004 жылдың көрсеткіші 500, 2005 жылы 3,390, абсолюттік ауытқуы 2890, ал өсу қарқыны 528 %-ға өсіп отыр. Ал өсу себебі, өз қаражаттарын тиімді инвестициялау мақсатында сатыпалыған акциялар өсті.

              Қосымша төленген акпиталдың 2004 жылғы көрсеткіші 19, 2005 жылдың  көрсеткішіне келетін болсақ 219, абсолюттік ауытқуы 19, ал өсу қарқыны1052 % өсті. Себебі бұл кәсіпорынның капиталына қосымша табысбың түсуінен артып отыр.

              Резервтер 2004 жылғы көрсеткіші 150,000, 2005 жылдың  көрсеткішіне келетін болсақ 2004 жылмын салыстырған да бұл көрсеткіш өзгеріссіз, яғни 150,000 мың теңгені құрап отыр. абсолюттік ауытқуы мен өсу қарқыны 0- ге тең.

              Сатуға арналған қолда бар инвестициялық бағалы қағаздарды қайта бағалау бойынша 2004 жылдың көрсеткіші 10,650, 2005 жылдың  көрсеткіші 26496, яғни абсолюттік ауытқуы  15819, ал  өсу қарқыны 148 % өсті.

              Бөлінбеген табыс 2004 жылғы көрсеткіші 10,48465, 2005 жылдың  көрсеткіші 1368,133, абсолюттік ауытқуы 319668, ал   өсу қарқыны 30 % -ға өсті. Бұл құбылыс банкөзқызмет түрлерін кеңейтуінен болып отыр.

                                                                                                     2.2. 2- Кесте.