Несиелік ақшалар

Несиелік ақшалар

Несиелік ақшалар – тауар өндірісінің дамуымен, яғни тауарларды сатып алу және сатудың уақытын кешіктіріп төлеуге (несиеге) берілуімен байланысты пайда болады. Олардың пайда болуы ақшаның төлемқұралы қызметін атқаруымен де байланысты келеді. Бұл ақшалардың экономикалық мәні:

• ақша айналымын икемді етуі;
• нағыз ақшаларды үнемдеуі;
• қолма-қолсыз ақша айналымының дамуына мүмкіндік жасауымен сипатталады.

Несиелік  ақшалардың мынадай  түрлері бар:

• вексель;
• банкнота;
• Чектер;

Вексель (ағылш. bill note) — міндеттеме шоты) — белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде және белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.

Вексельдің  екі түрі бар:

• Жай вексель (соло) — вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген соманы белгілі бір уақытта немесе талап етуге байланысты төлеу туралы вексель берушінің еш нәрсемен негізделмеген міндеттемесін сипаттайтын вексель.
• Аудармалы вексель (тратта) — вексельде көрсетілген соманы белгілі бір уақытта алғашқы вексельді ұстаушыға төлеу туралы үшінші бір тұлғаға вексель берушінің еш нәрсемен негізделмеген ұсынысын  сипаттайтын вексель.

Банкнота (ағылш. Bank-note - банк билеті) орталық банктің айналысқа шығарған әр түрлі номиналдағы ақша бірліктері. Ол вексельден және қағаз ақшалардан өзара ажыратылады. Банкнотаның вексельден төмендегідей айырмашылығы бар:

• мерзімділігіне қарай, егер де вексель мерзімді қарыздық міндеттеме болса (3—6 айлық), ал, банкнота — мерзімсіз қарыздық міндеттеме;
• кепілдігіне қарай, вексельді айналысқа жеке кәсіпкерлер шығарады және оның жеке кепілдігі болады, ал, банкнотаны қазіргі кезде орталық банк шығаратындықтан, оған мемлекет кепілдік береді.

Чек вексель  мен банкнотаға қарағанда коммерциялық банктердің құрылып, олардағы ағымдық  шоттарда бос ақшалай қаражаттардың  жинақталуына байланысты несиелік және айналыс құралы ретінде біршама  кеш пайда болды. Алғашқы чектер 1683 жылы Англияда пайда болды.

Чек – ағымдағы шот иесінің чекті ұстаушыға белгілі бір ақшалай соманы төлеу туралы немесе басқа ағымдық шотқа аудару туралы өзінің банкісіне берген жазбаша бұйрығы.

Чектің  экономикалық жаратылысы мынадай:

• біріншіден, ол банктен нақты ақшаны алуға қызмет етеді;
• екіншіден; ол айналыс және төлем құралы қызметін атқарады;
• үшіншіден, ол қолма-қолсыз ақшамен есеп айырылысу құралы.