Міндеттемелердің арнайы аудиті

Дұрыс кредиторлық борыштар деп шаруашылықтың бизнес жоспарының орындалу барысымен, сондай-ақ қолданыстағы есеп айырысудың нысандарымен белгіленген  бөлігін айтамыз. Оған жататындар, мәселен  төлеу мерзімі жетпеген жабдықтаушылармен  акцептелген есеп айырысу құжаттары  бойынша мерзімі өтпеген борыштар.  

Аяқталмаған кредиторлық  борыштар деп қаржы органдарымен мерзімі өтіп кеткен борыш, бюджетпен  есеп айырысу бойынша шаруашылықтың  жұмыскерлеріне еңбек ақы төлеу  бойынша жабдықтаушыларға мерзімінде төленбеген есеп айырысу құжаттары  т.б. бойынша борыштар аталады.

Кредиторлық борыштардың  нақтылығын анықтау үшін дебиторлық борыштардың аудитінің әдістемесін  қолдану арқылы да жүргізілуі мүмкін.

Кредиторлық борыштарға аудиторлық тексеру жүргізгенде  аудитордың басты міндеттері:

1. төлем тәртібін сақтау  ережелерін, есеп айырысу кезінде  қолданылған бағаның (тарифтың) негізділігін, есеп айырысу қаржыларының сақталуын  тексеру;

2. шаруашылықтың балансында  көрсетілген несиелік борыш сомасының  нақтылығын, заңдылығын және негізділігін  тексеру;

3. есеп айырысуларды ретке  келтіру, несиелік борышты төмендету  бойынша ұсыныстар жасау.

Несие берушілермен есеп айырысудың жағдайын бақылауды тиімді ұйымдастыру, келісім және есеп айырысу тәртіптерін  нығайтуға, тапсырыс берілген түр-түріне және сапалы өнім сату бойынша міндеттемені орындауға, төлем тәртібін сақтаудың жауапкершілігін арттыруға, несиелік борыштарды қысқартуға және ұйымның қаржы жағдайын жақсартуға ықпал жасайды.

Ұйымның несиелік борышын  тексерген кезде, аудитордың басты  мақсаты баланста көрсетілген оның көлемінің (шамасының) дәлдігін және дұрыстығын анықтау болып табылады. Бұл үшін, ол баланстағы мәліметтерін Бас кітаптағы, журнал-ордердегі, ведомотардағы және басқа да есеп регистрларындағы, машинажазбаларындағы жазуларымен салыстыруы қажет.

Аудитордан несиелік борыштардың  жағдайын тексерудің сәйкес құжаттары  бойынша шоттарындағы қалдықтарын  және көрсетілген сомаларының негізділігін анықтап, мұқият тексеруді талап  ететін несие және міндеттеме бойынша  есеп айырысуды жабдықтаушылармен, мердігерлермен, жұмысшы қызметкерлермен, бюджетпен және тағы басқаларын түгендеу материалдарынан бастап, қажет болған жағдайда түгендеу жүргізуді талап  етеді. Түгендеу жүргізген жағдайда аудитор және түгендеу комиссиясының  мүшелері несиелік борыштың пайда болу мерзімін, оның нақтылығын анықтайды.

Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды тексеруден бастап аудитор, жоғарыда аталғандай, несие берушілермен өзара салыстыру (түгендеу) жүргізу  қажет. Өзара салыстыру, есеп айырысудың жағдайы туралы қатынас сауалнама  арқылы, оған тексерудегі үйымға тиісті борыштарға көшірме- түсініктеме тіркеліп жүргізіледі.

Қатынас сауалнамалар, егер шоттарда қомақты сомалар көрсетілсе немесе жабдықтаушылардың сатып  алушылардан талап еткен шоттары  дуалы болған жағдайда растау үшін қолданылады. Қатынасқа шоттардағы қалдықтары туралы немесе егер де олардағы қалдықтары едәуір болса, шот -фактуралардағы мәліметтері енгізілуі мүмкін. Қатынас-растау шаруашылықтың бланкісінде толтырылуы мүмкін. Қатынасты алған шаруашылық растаған сомасын ғана көрсетеді. Бұндай қатынас растау жабдықтаушыларға екі  дана етіп беріледі, бір данасы аудиторға  қайтарылады.

Несиелеушілермен есеп айырысуды  түгендеудің нәтижесіне акт толтырылады. Актіге келісілмеген несиелік борыштар және талап ету мерзімі біткен несиелік борыштар сомасы көрсетілген. Бұл қарыздардың түрлері бойынша  түгендеу актісіне несиелеушілердің мекен-жайы, атауы, борыштар сомасы, не үшін борышкер екені, қай уақыттан бері және қандай құжаттардың негізінде екені  көрсетіліп анықтама тіркелуге тиісті.

Несие берушілермен есеп айырысуды  түгендеу жүргізу ауытқулар, сәйкессіздіктер, түсініксіздіктер анықталған есеп айырысуларға өте мұқият тексеру жүргізуге  мүмкіндік береді.

Несиелік борыштың жылдың басындағы және аяғындағы баланстағы қалдықтары мына баптар бойынша сипатталады:

1. Төленуге тиісті шоттар  мен вексельдер;

2. Алынған аванстар;

3. Салық бойынша борыштар;

4. Төленуге тиісті дивиденттер;

5. Негізгі және еншілес  серіктестіктердің арасындағы ішкі  топтардың операциялары бойынша  борыштар;

6. Акционерлік қоғамның  лауазымды тұлғаларына борыштар;

7. Басқа да несиелік  борыштар.

Несиелік борыштардың  нақтылығын тексеру аудитордың маңызды  іс-әрекеттерінің бірі болып табылады, өйткені несиелік борыштар мен операцияларды  нақты ақшамен сөндіру (қайтару) залымдыққа, талан-таражға салуға және қаржылық қорытынды есеп мәліметтерін бұрмалауға мүмкіндік береді.

Аудитордың осыған ұқсас  іс-әрекеттерінің кездесетіндігін  жоққа шығармай, есінде сақтағаны  абзал.Жалған құжаттар жасап, мерзімі  өтіп кеткен несиелік борыштарды сөндіреміз деген сылтаумен кассадан ақша алып, басқа мақсатқа жұмсалуы да мүмкін. Сондықтан  аудитор берілген есеп айырысулардың арасында жалған құжаттардың  болуын болдырмауы керек.

Аудиторлық тексеріс нәтижесі үш міндетті құжаттармен рәсімделеді:

1. аудиторлық қорытынды;

2. аудиторлық есеп;

3. ұйымның қаржылық тұрақтылығы  мен төлем қабілеттілігі туралы  анықтама.

Аудиторлық қорытынды - бухгалтерлік есепті жүргізу тәртібіне сәйкес және барлық маңызды жағдайларда  бухгалтерлік есептің сенімді болуы  туралы жазбаша түрде құрылған пікірден тұратын, аудит жүргізген тұлғалардың  ресми құжаты.

Аудиторлық қорытындының төрт түрі болуы мүмкін: шартсыз  оң, шартты оң, теріс, бас тарту.

Шартсыз оң пікір - аудитор  бухгалтерлік есептіліктің бухгалтерлік есепті жүргізу мен бухгалтерлік есептілікті жасаудың негізгі принциптері  мен әдістемесіне сәйкес жасалған деген  шешімге келген кезде беріледі.

Аудитор, оның жұмысына шектеу қойылған жағдайда, шартсыз оң пікір  білдіре алмауы мүмкін.

Ал теріс пікір, басшылықтың  қандай да бір қайшылық білдіруі  бухгалтерлік есептілік үшін әсері  бар болған жағдайда қалыптасады. Сонымен  қатар басшылықтың аудиторлық дәләлдеулер  алуына шектеу қоюы, бухгалтерлік есептіліктің сенімді болуы туралы пікір білдіру  үшін маңызды болған жағдайда, аудитор  пікір білдіруден бас тартуы мүмкін.

Аудиторлық қорытындыдан басқа басшылыққа хат дайындалады, онда аудиторлық тексеру жүргізудің негізгі жағдайлары мен ұйымға әртүрлі  ұсыныстар жасалады.

Аудиторлық есеп құпия  құжат болып табылады, онда анықталған бұзушылықтардың нормативтік сілтемесі  мен жеке объектілер бойынша қателерді  жөндеу жолдары көрсетіледі. Құжаттың бір данасы - ұйымда, ал екінші данасы аудиторлық фирмада сақталады. Аудиторлық қорытындыда жасалған ұйымның қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігі  туралы анықтама аудиторлық шешімнің растаушысы болып табылады.

Бұндай тексеріс нәтижесінде  келесідей құжат түрлері жасалған:

- әкімшілік: ұйым туралы  ақпарат: ұйымды тіркеу туралы  куәлігі, құрушы құжаттар, сақтандыру қорында тіркеу туралы куәлік, ҚҚС төлеушіні тіркеу куәлігі;

- ұйымдастырушылық: келісім-хаты, аудиттің бағдарламасы мен жоспары;

- өткен тексерістердің  нәтижелері;

- ұйымның қаржылық есептілігі;

- несие берушілер тізімі;

- қысқа мерзімді қаржылық  міндеттемелер бойынша операцияларды  есепте көрсетуіне сауалнама  жүргізу;

- ішкі бақылау жүйесіне  сауалнама жүргізу;

- несиені қолдану бойынша  шығындардың салыстырмалы кестесі;

- несиелердің мақсатты  қолданылуын тексеру;

- міндеттемелер пайда  болуының бастапқы құжаттарының  көшірмесі;

- контрагенттермен қолда  бар құжаттарды салыстыру;

- несие берушілерден түскен  шағымдар;

- қысқа мерзімді қаржылық  міндеттемелерге аудит жүргізу  кезінде анықталған бұзушылықтар  мен қателердің тізбегі;

- қысқа мерзімді қаржылық  міндеттемелер есебі бойынша  табылған қате жазулар кестесі;

- инвентаризация нәтижесі  мен арнайы ведомосттар;

- 3010, 3020, 3030, 3040, 3050 шоттары  бойынша синтетикалық және аналитикалық  есеп регистрлері және т.б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2  Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айрысу аудитінің бағдарламасы.

 

Аудит процедуралары	Ақпарат көздері
Тауарлы-материалдық қорларды алуға арналған құжаттарды рәсімдеудің дұрыстығы мен бар екендігін тексеру.	Шарттар, шот-фактуралар, төлем тапсырмалары, кірістік өқжаттар мен т.с.с.
2. Тауарлы-материалдық қорлардың  саны мен сапасы жөніндегі  тілек-талаптарды рәсімдеудің дұрыстығын, негізділігін және уақытылығын  тексеру	Тиісті құжаттарды (коммерциялық акт, теміржол станциясы түбіртектері, салыстыру  тізімдемесі және т.б.) жабдықтаушыға, темір жолға немесе кеме шарушылығына талап-қуанымдар, 8 журнал-ордер, Бас  кітап және т.б.
3. Алынған құндылықтарды  кіріске алудың немесе орындалған  жұмыс пен көрсетілген қызмет  есебінің толықтығы мен уақытылығын  тексеру.	Қабылдау актілері, жүкқұжаттар, шот-фактуралар, кірістік ордерлер, қойма есебі карточкалары, материалдар есебітізімдемесі, 6 журнал-ордер, Бас кітапты, баланс және т.б.
4. Жабдықтаушылар мен  мердігерлерге берешектің анық  сенімділігін, шынайлығын және заңдылығын  тексеру.	Шарттар (сатып алу, бірлескен іс-қызмет туралы, опциондық, фьючерлік мәмілелер, ынтымақтастық, траст және т.б.) жобалық-сметалық құжаттама, орындалған жұмыс актілері, шот-фактуралар, тқлем тапсырмалары, 6 журнал-ордер,  Бас кітапты, баланс және т.б.
5. Весельдерді пайдаланып, жабдықтаушылармен ҚҚС алып тастап, жабдықтаушылармен және мердігерлермен  есеп айрысудың дұрыстығын тексеру.	Вексель, кірістік төлем құжаттары, 5, 6 журнал-ордерлер, салықтық шот-фактуралар, ҚҚС-ға салық жөніндегі декларация, Бас кітап және т.б.
6. Шот корреспонденцияларын  құрудың дұрыстығын тексеру, аналитикалық  есеп мәліметтернің синтетикалық  есеп мәліметтеріне сәйкестігі	Шот-фактуралар, төлем тапсырмалар, 6 журнал-ордер, Бас кітап, баланс, әдістемелік  ұсынымдар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Аудиторлық қорытынды

 

Қысқа және ұзақ мерзімді кредиторлық  берешектің аудиті.

‘Santo” ұйымының 2011 жылға несиелер мен заимдар  есебі

Ұзақ мерзімді міндеттемелер	2011ж (мың теңгемен)	2010ж (мың теңгемен)
«Hypo-und Vereinsbank» несиесі	1132361	1124499
Халық банкі несиесі		493579
Индекстелген облигациялар		1550000
Барлығы	1132361	3168078

 

Қысқа мерзімді міндеттемелер	2011ж (мың теңгемен)	2010ж (мың теңгемен)
Ағымдағы қамтамасыз етілген банктік  несиелер	192512	243000
Халық банкі несиесі	582449
Банк Туран әлем несиесі	214339
Индекстелген облигациялар	1550000
Барлығы	2539300	243000

 

 

 

‘Santo” ұйымының 2011 жылға сату, сатып алу және басқа да кредиторлық берешектер   есебі

	2011ж (мың теңгемен)	2010ж (мың теңгемен)
Төленуге тиісті салықтар, табыс  салығынан басқасы	308553	280306
Сату және сатып алу бойынша  кредиторлық берешек	110740	123166
Төленуге тиісті сыйақы	113268	88388
Алынған аванстар	34418	13350
Еңбекақы бойынша берешек	10889	6937
Басқа кредиторлық берешек	26218
Барлығы	604086	512147