Ақша қаражаттар аудиті

 

Ақшалай қаражатпен, әсіресе  оның жылдамдығы бөлігі – қолма-қол  ақшамен (еңбек ақы бергенде, өндірістік шығыстарды төлегенде, есеп берілетін  соманы беру мен пайдалану және т.б.) жасалатын операциялар – міндетті тұтастай тексеруді талап етеді.

Ақшаның есеп шот бойынша  қозғалысын төлеу циклін тексеру  үшін кәсіпорын банк көшірмелері  мен бастапқы құжаттардың мәліметтерін салыстыру қажет. Сонымен бірге  көшірмелердің өңделетіндігін (шот корреспонденциялары жазыла ма), құжаттардың нөмірленетінін, ақшаны есептен шығару толық, жеткілікті расталғандығын тексеру қажет. Алынған ақпаратты мынадай тәртіппен топтастыруға болады:

 

Банк көшірмесі			Растайтын құжат			Айқындалған (табылған) айырмашылықтар
№, ай-күні, ж.	мазмұны	сома	№, ай-күні, ж.	Мазмұны	сома	сома	%
1	2	3	4	5	6	7	8

 

 

Сол уақытта қолма-қол  ақшалай қаражаттың қозғалысы бойынша  операцияларды көрсетудің ұсынылған  тәртібінен айырмашылықтарды айқындау қажет. Бұл мақсаттар үшін шығатын мәліметтерді мынадай пішінде көрсетуге ұсынылады:

 

Операциялар мазмұны	Банк көшірмесі			Бухгалтерлердің мәліметтері  бойынша		Аудитордың мәліметтері  бойынша
	Құжат      №	Ай-күні, жыл	сома	Шоттың дебеті	Шоттың кредиті	Шоттың дебеті	Шоттың кредиті
1	2	3	4	5	6	7	8

 

 

Тағы бір өрескел  қате – ақшаны кәсіпорын кассасына  кіріске алмау. Тексеру кезінде  аудитор бар ақшаның қозғалысын талдауы, іс жүзінде жасалған төлемді дебиторлық борышты өтеу сомасы мен касса есебіне алынған сома арасындағы айырмашылықты анықтауы керек.

Түсімді банкке тапсырудың мерзімділігін мұқият зерттеп, бақылау  және оның әр түрлі қажеттіліктерге  шығыс жағдайларын анықтау керек. Бұл мақсаттар үшін мәліметтер жинау мен өңдеуді мынадай кесте көмегімен іске асыруға болады;

Ай,күн, жыл	Ақша қозғалысы
	түсу						Шығыс
Ай,күн, жыл	өнім үшін	Жұмыспен көрсетілген  қызмет		Бас-қа-лары	Бар-лығы		Банк-ке тапсы-рыла-ды	Кәсіп-орын-ның қажет-тілігі-не		Жаб-дық-таушы-ларға	Бар-лығы

 

Тексерудің жеке обьектісі  – нақты мақсаттарға, сонымен  бірге еңбекақы төлеуге, іссапар  шығыстарын жабуға, шаруашылық қажеттіліктерге  және т.б. чек кітапшасы бойынша банктен алынған ақша қозғалысы.

Тексеруде ақша алу мен  істен шығу туралы мәліметтерді салыстыру  қажет. Мұндай ақпаратты мынандай кестеде  орналастыруға болады:

 

Есепті кезең	Еңбекті өтеу бойынша  шығыстары			Іссапар шығыстары			Шаруашылық шығыстары
	Банк-тен алын-ды	Кас-са дан беріл-ді	Ауытқу	Банк-тен алын-ды	Кас-садан беріл-ді	Ауытқу	Банк-тен алын-ды	Кас-садан беріл-ді	Ау-ыт-қу
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

 

Кәсіпорының кассадығы  ақшасы қозғалысын анықтап, оларды кіріске және шығысқа алудың уақтылығы мен толықтығын, мынандай кестені тіркеуді қолдана отырып, техникалық және мазмұнды қателерді табу үшін бухгалтерлік есепте операциялардың көрсетілуі дұрыстығын тексеру керек;

 

Операция-лар мазмұ-ны	Кассалық ордер			Бухгалтерлік мәліметтері  бойынша		Аудитордың мәліметтері  бойынша
	№	Ай-күні, жылы	сома	Шот дебеті	Шот кредиті	Шот дебеті	Шот кредиті
1	2	3	4	5	6	7	8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Бұл күндері экономикалық қатынастардың мәні мен маңызын түсіну, бизнесті жүргізу мен басқару, ақпараттарды реттеу және санаға сиярлық тиімді шешімдер қабылдау үлкен мәселеге айналып  отыр. Осындай  мәселелерді қазіргі  нарықтық   жағдайға  сай   кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің  басшылары  дұрыс  шешім  қабылдау  өте  күрделі  мәселелердің  бірі  болып  отыр. Өйткені, қазіргі  заманда  жемқорлықтың, коррупцияның  өсуі   осы  кәсіпорындардың,  ұйымдардың, мекемелердің  т.б.  бизнес  орталықтарының  жағдайына   айтарлықтай  әсерін  тигізіп  отыр. Болашақта  мұндай   жағдайларды  жою  еліміздің  алдына  қойған  ең  негізгі  мақсаттардың  біріне  айналды. Осындай  мәселелрдің  бірден – бір  өзінің   септігін  тигізіетін  аудиторлық  ұйымдар  мен  аудиторлар  және  ревизорлар екенін  өзімізде  біліп  отырмыз.

Аудитор – акционерлік  бірлестіктердің, фирмалар  мен  кәсіпорындародың  қаражатын, шаруашылық  іс-әрекетін  басшылармен  келісе  отырып, жасалған   шарт  арқылы  тексеретін  заңды  тұлға  немесе  фирма  болып  табылады. Олардың  осындай  үлкен  қызметтерді  тексеріп,  бақылап, қадағалап,  реттеп, ауытқуларын, себебін, заңға  сәйкесітігн анықтауы  және оларға  жалпы  қорытындысын  жасауы  ұйым, мекеме, кәсіпорын  басшыларына  өз  септігін  тигізіп, елеміздің  дамуына   өз  үлесін  қосуда. Сондықтанда  менің  жазған  баяндамамның   аты  « Ақша  қаражаттарының  аудиті »   болғандықтан   бұл   мәселе   кең   мағынаны   қамтиды. Ақша  операцияларының  жүргізілуін  тиімді  бақылап, қадағалау, тиімді  шешім  қабылдау, нарықтық  экономика  бейімделу, аз  шығын  шығарып  көп  пайда  табу  кез-келген  шаруашылық  субъектінің  алдына  қойған  ең  негізгі  мақсаты. Ал  осы  мақсатқа  көрінген  жете  бермейді. Сондықтанда    шаруашылық  субъектілерінің  басшылары осындай  алдына  қойған  мақсаттарына  жету  үшін  жалданбалы  аудиторлардың қызметіне сүйенеді.

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

 

1. Ержанов М.С “Аудит – 1” Алматы, 2005 жыл 

 

2. Балапанов А.Ж. Аудиттің теориялық негіздері” Алматы, 2003 жыл

 

3. Абленов Д.О “Аудит негіздері” Алматы, 2005 жыл

 

4. Дюсенбаев Ш.К. “аудит и анализ хозяйствующего субьекта” Алматы, 2001 год.

 

5. Сейтқасымов Ғ.С. “Ақша, несие, банктер” Алматы, 2001 жыл

 

6. Қазақстан Республикасының Президентінің “Қазақстан Республикасына  Ұлттық валютаны енгізу туралы” жарлығы.

 

7. Сатмурзаев “Аудит теориясы” Алматы.