Кәсіпкерлік қызмет

Кәсіпкерлік қызмет. 

Тақырып мақсаты: Кәсіпкерліктің формаларын білу. 

Сүрақтар:

Жеке меншік – нарықты зерттеу және сегменттеудің, негізі.

Бизнес –  нарықты зерттеу және сегменттеудің  жылжытушы күші, оның белгілері мен  түрлері.

Кәсіпкерліктің  үйымдастыру – құқыұтық формалары: артықшылықтары мен кемшіліктері. ҚР кәсіпкерліктің дамуы. 

Кәсіпкерлік-адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. “Кәсіпкерлік” терминін алғашқы  рет ағылшын экономисі Ричард Кантильон (1650-1734) еңгізді. Бұл ұғымға ол нарықты тәуекелділік жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызған.Кәсіпкерлік-бұл адамның зерттеу және сегменттеу қызметі, жаңа ізденіске бағытталады және осы жаңалықты жүзеге асыру үшін тәуекелге бас ұрады.

 Кәсіпкерлік  пен бизнес ұғымын бір-бірімен  баламалап, теңестіріп қарауға  болмайды. Бизнес-табыс әкелетін  кез-келген қызметтің түрі. Кәсіпкерлік-новаторлық  іс. Нағыз кәсіпкерлік-ол өнертапқыш. Зерттеу және сегменттеуда “кәсіпкерлік  қабілеттілік” деген ұғым бар. Ол дегеніміз адамның бизнесте жаңалықты аша білу қабілеттілігі, бірақ бизнеске қатысатындардың барлығының қолынан бұл келе бермейді. Бизнес-бұл табыс әкелетін адамның зерттеу және сегменттеу қызметі.

Кәсіпкерліктің  ұйымдастыру-құқықтық формаларының ерекшеліктері келесі:

-шаруашылық  бірлестіктің қатысушылар саны

-капитал иесі

-басқару формасы

-мүліктің қайнар  көздері

-мүліктік жауапкершілік  шегі.

Кәсіпкерлік қызметпен  заңды және жеке тұлғалар айналысады.

Жеке тұлға-заңды  тұлға мәртебесіне иемдембейтін жеке кәсіпкерлік қызметпен айналысатын азамат.Оның кәсіпкерлік құқығы жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін басталады. Кәсіпкер не, қалай, кім үшін өндіру керек мәселелерін өзі жеке шешеді.Артықшылығы: құрылуы оңай, әрекет бостандығы елеулі, табысын өз еркімен жұмсайды. Кемшіліктері: толық мүліктік жауапкершілік, қаржы шектеулі, несие алу шектеулі.

Заңды тұлғаның екі түрі бар: коммерциялық және коммерциялық емес.

Коммерциялық  ұйымдар: толық серіктестік, коммантидтті серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік,  акционерлік қоғам, өндірістік кооператив, мемлекеттік кәсіпорындар.

Серіктестік-үлестері әртүрлі формалы және оның құрамынан  шыққан кезінде сондай алынатын, барлық мүшелері кәсіпкерлік әрекетке жеке араласатын шағын компаниялар болып табылады.

Толық серіктестік-серіктестіктің міндеттері бойынша оның мүшелері өзінің барлық мүліктермен ортақ та толық  жауапкершілікте болады.

Коммандитті серіктестік  немесе “сенім артқан серіктестік” мұнда серіктестік мүшелерінің бір бөлігі осы ұжымның міндеттемелері бойынша, өз мүліктері есебінен толық жауапкершілікте болса, ал қалған бөлігі тек өздері қосқан жарнасы көлемінде ғана жауапкершілікте болғандықтан, басқару ісіне араласпайды.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік-серіктестіктің міндеттемелері бойынша оның мүшелерінің бәрі тек өздерінің қосқан жарналары көлемінде ғана жауапкершілікте болады.

Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, яғни бұд жерде  серіктестіктің міндеттері бойынша  оның мүшелері ең алдымен өз жарналары көлемінде, ал жарналары жетпей қалған жағдайда өз мүліктерінің жарнаға тең көлемінде қосымша жауапкершілікте болады.

Акционерлік қоғам-бұл қаржысы акцияларды сату арқылы жиналатын және сол акция иелеріне келешектегі пайда есебінен дивиденд беріп отыратын серіктестіктер.

Акция-бұл оның иесі акционерлік қоғамның капиталына өз үлесін қосқанын және оның сол кәсіпорынның түсірген пайдасының белгілі бөлігін алуға құқы бар екенін растайтын бағалы қағаз. Акционердің өз акциясына алып отыратын табысы дивиденд деп аталады.

   Қарапайым акция акционерлік қоғамның өз арасында бөлуге арналған пайданың бір бөлігінен дивиденд алуға құқық береді. Сонымен бірге, акцияның бұл түрі акционерлердің жиналысында қатысуға және бір дауысқа құқық береді.

   Акциялар құнды қағаз нарықтарынды-қор биржаларында сатылады және сатып алынады. Бірақ акция бағасы әдетте осы құжатта көрсетілген ақша сомасына сай келе бермейді. Акция бағасы дивидентің мөлшері мен процентінің мөлшерлеріне байланысты болып және өзінің иесіне ақша салғаны үшін дивиденд сияқты табыс алуды қамтамасыз ете алатын ақша сомасына сай келеді.

  Бүгінгі  таңда мемлекет иелігінен алу  мен жекешелендіру нәтижесінде меншік пен кәсіпорындардың алуан түрлері мен формаларының барлығы бірдей заң жүзінде орнықпағанымен, дұрыс қалыптаса бастады. Олардың ең алдымен мемлекеттік меншікке негізделетін және төмендегідей формаларда әрекет жасайтын түрлері бар:

мемлекеттік бюджетте тұрған кәсіпорындар мен ұйымдар-несие негізінде коммерциялық қызметпен айналыспайтын мемлекеттік-бюджеттік кәсіпорындар;

шаруашылық есеп, өзін-өзі қаржыландыру және өзін-өзі  басқару негізінде жұмыс істейтін мемлекеттік шаруашылық есептегі кәсіпорындар;

мемлекеттік-жалгерлік  кәсіпорын-мемлекеттік кәсіпорынды, оның бір бөлімшесін немесе басқа  мүліктерін сондағы еңбек ұжымының өзі жалға алған жағдайда құрылады;

кооперативтік кәсіпорындар-бұл жаңа түрлі кооперативтер. Олар жалға алған немесе олардың  пайдалануына берілген мүліктерді пайдаланып, тауар шаруашылығымен айналысу мақсатымен кооперативке мүше ретінде ерікті түрде бірлескен адамдар тобы. Олар өндірісті дербес, өзін-өзі басқару және өзін-өзі қаржыландыру принципіне сәйкес ұйымдастырылады.

мемлекеттік-акционерлік қоғам немесе холдингтер;

мемлекеттік бірлескен  кәсіпорындар, сол кәсіпорынды құрушылардың мүліктерін біріктіру жолымен құрылады. Оларға заңдылық құқығы бар тұлғалар, шетел мекемелері мен азаматтары кіреді. 

Әдибиеттер: 

1Современная  зерттеу және сегменттеу. Многоуровневая учебное пособие (Под ред. О.Ю.Маметова-Ростов на Дону, Феникс 2001)

2. Блинов А.О.  Малое предпринимательство. Организационные  и правовые основы деятельности. М. Ось-89. 1998г.

3. Мамыров Н.К., Ихданов Ж.  Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана  (теория,опыт, прблемы). Учебное пособие-Алматы: Зерттеу және сегменттеу, 1998г-248с.

4. Мамыров Н.К.  Смагулов Н.Т. Яновская О.А.  и др. Основы предпринимательства.  Учебное пособие - Алматы 1997г-72с. 

Бақылау сұрақтары:

Жеке меншік – нарықты зерттеу және сегменттеудің, негізі.

Бизнес –  нарықты зерттеу және сегменттеудің  жылжытушы күші, оның белгілері мен  түрлері.

Кәсіпкерліктің  үйымдастыру – құқыұтық формалары: артықшылықтары мен кемшіліктері. ҚР кәсіпкерліктің дамуы.