Зерттеу түрлері

     Қаржылық тәуекел - қаржылық іспен айналысқанда немесе  қаржылық мәміле жасағанда  пайда болуы мүмкін тәуекел. Бұл тәуекелдің  пайда болуының басты себебі  әріптестердің төлем қабілетінің нашар болуы. Қаржылық тәуекел өз алдына мынадай екі үлкен топқа бөлінеді:

1)ақшаның сатып алу қабілеттілігіне байланысты тәуекелдер; 
2)капитал салымдарына байланысты тәуекелдер (инвестициялық тәуекелдер).

     Ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдерге тәуекелдердің келесі түрлері жатады:

• инфляциялық тәуекелдер
• дефляциялық тәуекелдер
• валюталық тәуекелдер
• өтімділік тәуекелдер

     Инфляция -  ақшаның құнсыздануы болып табылады, бағалар өседі.

     Дефляция – инфляцияға кері процесс, ол бағалардың төмендеуінен және соған сәйкес ақшаның сатып алу қабілетінің жоғарылауынан көрінеді. 
     Инфляциялық тәуекел – инфляция өсімі кезінде нақты сатып алу қабілеттілігі көзқарасынан өсуден көрі алынатын ақшалай табыстар тез құнсыздануындағы тәуекел. Мұндай жағдайда кәсіпкер нақты шығыстарға тап болады.

    Дефляциялық тәуекел – дефляция өсімі кезінде бағалар деңгейі төмендейді, кәсіпкерліктің экономикалық жағдайы нашарлайды табыс төмендейді. 
     Валюталық тәуекелдер - сыртқы экономикалық, несиелік және басқа да валюталық операцияларды жүргізу кезінде бір шетелдік валюта бағамының басқа валюта бағамына қатынасының өзгеруімен байланысты валюталық жоғалту қаупімен түсіндіріледі.

     Өтімділік тәуекелі – тұтынушылық құнының және сапалық бағаның өзгерісі себебінен бағалы қағаздар немесе басқа да тауарларды өткізу кезіндегі мүмкін болатын жоғалтулармен байланысты тәуекелдер.

     Инвестициялық тәуекелдер келесі ішкі жүйелік тәуекелдерді қамтиды: 
1)  жіберіліп қойған пайда тәуекелі;

2)   табыстылықтың төмендеу тәуекелі;

3)   тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелі.

    Жіберіліп қойған пайда тәуекелі – белгілі бір шараларды (мысалы, сақтандыру, хеджирлеу, инвестициялау т.с.с.) іске асырмау нәтижесінде жанама (қосымша) қаржылық зиянның (алынбаған табыс) туындау тәуекелі. 
     Табыстылықтың төмендеу тәуекелі портфельдік инвестициялар, салымдар және несиелер бойынша дивидендтер және пайыздар мөлшерінің төмендеу нәтижесінде туындауы мүмкін.

    Табыстылықтың төмендеу тәуекелі келесідей тәуекел түрлерінен тұрады:

• пайыздық тәуекелдер
• несиелік тәуекелдер.

     Пайыздық тәуекелдерге тартылған қаражаттар бойынша төленетін пайыздық мөлшерлемелер ұсынылған несиелер бойынша мөлшерлемелерден жоғары болып кетуі нәтижесіндегі коммерциялық банктердің, несиелік мекемелердің, инвестициялық институтардың жоғалту қауіптері  жатады. Пайыздық тәуекелдерге сонымен қатар акциялар бойынша дивидендтердің, облигациялар, сертификаттар және басқа бағалы қағаздар нарығындағы пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісімен байланысты инвесторлар жоғалтулар тәуекелі жатады.

     Несиелік тәуекел – қарыз алушының банктен алған несиегі бойынша қарызын немесе оған есептелінген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды.

     Тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелі мынадай түрлерге бөлінеді:

• биржалық тәуекел
• селективті тәуекел
• бакрот болу тәуекел
• несиелік тәуекелі

     Биржалық тәуекел – белгілі бір биржалық операциялар бойынша шығындану тәуекелі.

     Селективті тәуекел – капиталды дұрыс орналастырмау нәтижесінде шығындану тәуекелі.

     Банкрот болу тәуекелі – белгілі бір капитал салымдарының нәтижесінде кәсіпкердің алынған міндеттемелерін орындай алмай қалу тәуекелі.

    Жіктеудің тағы бір түрі бойынша тәуекелдерді былай бөледі:

1. Іскерлік тәуекел – бұл белгілі бір компанияның жалпы қаржылық жағдайының төмендеуіне байланысты пайда болатын тәуекел.
2. Ұжымдық тәуекел – бұл белгілі бір компанияның ішкі бақылау жүйесінің қателіктері немесе компания менеджерлерінің қателіктері нәтижесінде пайда болатын тәуекел.
3. Нарықтық тәуекел – бұл белгілі бір экономикалық конъюнктураның тұрақсыздығы нәтижесінде, яғни тауар бағасының өзгеруі, валюталық тәуекел, өтімділік тәуекелі нәтижесінде пайда болатын тәуекел.
4. Құқықтық тәуекел – бұл белгілі бір заңдардың белгілі бір кезең ішінде өзгеру нәтижесінде немесе әр түрлі елдердің заңдарының сәйкес келмеу нәтижесінде пайда болатын тәуекел.
5. Техникалық-өндірістік тәуекел – бұл белгілі бір обьектінің дұрыс жасалмауы нәтижесінде немесе белгілі бір технологиялық процесстің дұрыс жүргізілмеу нәтижесінде пайда болатын тәуекел.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                             

                                                  Қорытынды 

     Қорытындылай келсем  жалпы нарықтық экономикаға қөшкен жағдайда дербес әрекет етуге балама шешім варианттарын ойластыруға тура келеді. Сонымен қоса мұндай жағдайда сыртқы ортадан қауіп қатер де күшейе түсуі мүмкін. Сондықтан да тәуекел ету экономикалық өмірдің ажыратылмайтын бөлігі болып саналады. Сонымен тәуекел бұл: мүмкін болатын қауіп; қолайлы нәтиже болар деген үмітпен шешім қабылдау; нәтижесі анықталмаған жағдайда шешім қабылдау; адамдардың қызметінің кез келген саласындағы шығындардың ықтималдылығы.

     Нарықтық экономика жағдайында өндірушілер, сатушылар және сатып алушылар бәсекелестік жағдайында өздері, яғни өз үрей және тәуекел жағдайында қызмет етеді. Сондықтан олардың қаржылық болашағы көбінесе аз болжанады. Тәуекел-менеджменті тәуекелді бағалау, бизнесте пайда болатын қаржылық қатынастар және тәуекелді басқару жүйесі болып табылады.

     Тәуекел етудің өзіндік сипаты  – нәтиженің тым көп немесе  мүлде шамалы болатындығының  белгісіздігі. Тәуекел еткенде шешуші  міндеттің қалай орындалатындығын, табысқа жету – жетпеуін күні  бұрын болжау мүмкін емес. Тәуекел ету ең алдымен шаруашылық нақты жағдайдан ауытқығанда, шығынға ұшырату қатері төнгенде және сонымен қоса пайда табу мүмкіндігі туғанда пайда болады.

    Жоғары нәтижеге жетуді қамтамасыз  ететін шешімнің өзі де, әдетте, нағыз тәуекел шешім болып  саналады, сол себептен де батыл  тәуекел талабы жоғары нәтижеге  жету ниетін көздейді. Тәуекелсіз  зор табысқа жету мүмкін емес. Джеймс Бэрктің айтуы бойынша,  оның фирмасының бірден - бір қағидасы  – «Сіз сәтсіздікке әрқашанда  дайын болуға тиіссіз». 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      

        Қолданылған әдебиеттер: 

1. Ахметов К.Ғ.,Сағындықов Ғ.Н.,Байжомартов Ү.С.,Жүнісов Б.А., Жұмаев Ж.Ж. Менеджмент негіздері. –  Ақтөбе Орал, «А-Полиграфия»,2005 жыл
2. Смағұлова Р.О.,Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш. Қаржы, ақша айналысы және несие: оқу құралы. – Алматы: Экономика,2008 жыл
3. Хохлов Н. В.Управление рисками. Издательство «Юнити-Дана» 2001 год
4. www.google.ru