Экология мамандықтарының күндізгі оқу формасындағы студенттер үшін “Өсімдіктер физиология” пәні бойынша зертханалық жұмыстарды орынд

Өсімдіктерді оңтайлыдан жоғары температураға дейін қыздырса, жасушаларда зат алмасу бұзылады: тыныс алу мен фосфорланудың бөлінуі жүреді. Ақуыздар синтезі тоқпалып, ыдырау процесі артады, ұлы заттар жинақталады. Өте жоғары температуралар цитоплазмалық мембраналардың өткізгіштілігі жоғарлап, ақуыздар коагуляцисы және жасушаның өлуі жүреді.

Жұмыс барысы

Тазаланған қызылшаны  3х10х40мм өлшемде 7-тік бұрышты бөліктерге бөліп, фарфорлы ыдысқа салып, оны толық түссіз денуіне дейін ағын  сулардың  сумен шайып, ыдыста су астында қалдырамыз. Стақанда 75 ⁰ С – ға дейін суды қыздырамыз, қызылшаны пинцеттің көмегімен алып оны 1 минутке қыздырылған суға малып, заттық шыны қарындашпен жазуы бар 10 мл суық дистилденген суға толы пробиркаға алмастырамыз. Суық суды қоса стақан суын 70-65-60-50-50 және 45⁰С дейін суытып әрбір температурада жоғарыда көрсетілген амалдарды орындау.

15 минут пробиркаларды  сілкіп, жасыл жарық сүзгі ФЭК-  та сұйыктықтың бояу интенсивтілігін  бояу қажет. Нәтижелерді кестеге  толтырамыз

 

Пробирканың №-і	Температура, оС	Оптикалық тығыздығы
1	75
2	70
3	65
4	60
5	55
6	50
7	45

 

Абсцисса өсінде температураны, ал ординат өсінде оптикалық  тығыздықты белгілеп, жасушадан антецианның  бөлінуі қисығын сызу. Летальді –  клеткадан ең көп пигменттердің  шығуна әкелетін ең аз температураны  табу.

 

Бақылау нәтижелерін тіркеп, келесі сұрақтарға жауап беріңіздер:

1) өте жоғары  температуралар неге әсерін тигізеді?

2) жоғары температуралар  цитоплазмалық мембраналарда қандай  өзгерістер?

3) цитоплазманың  химиялық құрамы қандай?

4) цитоплазма  органоидтарын ата

 

Әдебиеттер

 

  Викторов Д.П. Практикум по  физиологии растений. – 2-е изд.- Воронеж: Изд-во ВГУ, 1991.-С.144-145

 

 

 

7.2 тақырып. Өсімдік жасушасының  аязға төзімділігіне қанттың  әсері

Құрал жабдықтар: қызылшаның тамыр жемісі; 0,5 және 1М қант ерітіндісі; тамызғыштағы 8%-ды NaCl ерітіндісі; қар және мұз; ас тұзы; қалақша; 25⁰С дейінгі температурадағы термометр; пышақ; қысқыш; ұстара; диаметрі 5-6 мм бұрғы; микроскоп; заттық және жабынды шыны; фарфор чашкасы; тарелка; стақан; резина сақинасы бар пробирка (3 дана); Сүзгі қағазы; шыны сызатын қарындаш;

Өсімдік ұлпалары үсігенде жасуша аралықтарында  мұз кристаллдары түзіледі. Егер цитоплазма аязға төзімсіз болса, онда ол құрғағанға, сонымен қатар мұз кристаллдарының  механикалық қысымына шыдай алмай, коагуляцияға ұшырайды, ал мембраналар жартылай өткізгіш қасиетінен айырылады. Жасушаның зақымдану деңгейін оның жасуша сөлін ұстау қабілеті бойынша анықтауға болады. Қант ерітіндісі және басқа да олигосахаридтер тәрізді қорғаныш заттардың әсерінен жасушаның  аязға төзімділігі жоғары болуы мүмкін.

Жұмыс барысы

Қызылшаның  тамыр жемісінен қалыңдығы 5 мм-ге жүық пластинка кесіп алады да, осы пластинкаға бұрғының көмегімен 9-12 ойық жасайды (бұрғы диаметрі пробирка диаметрінен кіші болуы керек). Ойып түскен ойықтарды фарфор чашкасына салып, соны әбден кеткенше сумен шаяды. Этикеткасы бар 3 пробиркаға бірдей мөлшерде ойықтарды салады. 1 пробирканың ¼-не су, екіншісіне-де осы мөлшерде 0,5М қант ерітіндісін, үшіншісіне 1М қант ерітіндісін құяды.

Салқындатқыш  қоспа дайындау үшін: үш бөлік қарға және мұзға 1 бөлік ас тұзын (көлемі бойынша) қосып, қалақшамен жақсылап араластырады. Осы қоспаның температурасы 20⁰С-болуы керек. Барлық пробирканы 15-20 минутқа қоспаға батырып, содан соң бөлме температурасындағы суы бар стақанға салады.

Толық ерігеннен кейін пробиркадағы сұйықтықтың  және ойықтардың түсін белгілейді. Жасушалардың тіршілік ету қабылетін  тексеру үшін ойықтардан жіңішке  кесінді дайындап, оларды 8%-ды NaCl ерітіндісі тамызылған заттық шыныға орналастырып, үстін жабынды шынымен жабады. 20 минуттан соң микроскоппен қарап, плазмолизденген жасушаның санын пайызын есептейді. Нәтижесін кестеге жазады:

 

 

 

 

 

Тәжірибе-ге нұсқау	Сыртқы  ерітіндінің түсі	Ойықтардың  түсі	Плазмолизденген жасушаның мөлшері, %
Су
0,5М  қант ерітіндісі
1,0М  қант ерітіндісі

   

Бақылау нәтижелерін тіркеп, келесі сұрақтарға жауап беріңіздер:

1) қант ерітіндісін  қорғаныш зат ретінде алып, тәжирибе    нұсқауларының арасындағы айырмашылықты  қорытындысында түсіндіріңдер.

2)  өсімдік  үшін қысқы аяз қауіпті ме әлде көктемгі тоңазу ма?

3) төменгі қалыпты  температурада жылу сүйгіш өсімдіктердің   солып қалуын қалай түсіндіруге  болады?

 

 Әдебиеттер

 

1 Викторов  Д.П. Практикум по физиологии  растений. – 2-е изд.- Воронеж: Изд-во  ВГУ, 1991.-С.140-141

 

                                                  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Әдебиеттер

 

1 Викторов Д.П.  Практикум по физиологии растений.-

Воронежский университет, 1991

2 Медведев С.С.  Физиология растений. СПб., 2004

3 Баславская  Практикум по физиологии растений.-М.,1964

4 Викторов Д.П.  Малый практикум по физиологии  растений.-М.,1983,1969

5 Лебедев С.И.  Физиология растений.-М.,1982

6 Генкель. Физиология  растений.-М.,1975

7 Якушкина. Физиология  растений.-М.,1980

8 Қалекенұлы  Ж. Өсімдік физиологиясы. – Алматы: Қазақ университеті,1996

9 Қалекенов  Ж., Қаржасова А.П. Өсімдіктер физиологиясының  практикумы. - Алматы, 1994

10 Полевой В.В. Физиология растений. – Высшая школа, 1989