Бастауыш сыныптарда дарынды балалармен жұмыс

I.Кіріспе

а)    Саяси жүйе ұғымы туралы 

 

II.Негізгі  бөлім

а)  Саяси жүйенің жіктелуі

б)Саяси жүйенің құрылымы

III.Қорытынды                                                                                                                                                                                                                 

                                              Саяси жүйе ұғымы туралы 

 

"Жүйе" ұғымын XX ғасырдың 20 жылдары  ғылыми айналымға алғаш енгізген  неміс биологы Л. Фон Борталанфи (1901 -1972). Ол  бұл терминді клетканың сырткы ортамен алмасу процесін көрсету үшін пайдаланды. Ғалым жүйеге өзара байланыста болатын элементтердің біртұтас жиынтығы ретінде карады. Жүйенің бір элементі өзгеріске ұшыраса, барлық тұтастымен өзгереді. Жүйе сыртқы дабылдарға және өзінің ішкі элементгерінің талаптары на жауап қайтару арқасында дамиды.

Саяси жүйе төмендегідей кызметтерді  атқарады:

1.Белгілі бір әлеуметтік топтың  немесс көпшілік халыктың саяси  билігін камтамасыз ету. Ол  биліктің тәртіпке келтірілген, ережелерде, калыптарда бскітілген, яғни институционалданған түрі. Сондықтан ол конституцияға негізделген жалпыға міндетті зандар шығарады. Сол арқылы қоғамда тәртіп орнайды. Егер оны бұзушылар болса, оларға тиісті шара қолданылады.

2.Саяси жүйе қоғамдық қатынастарды реттейді, жекелеген әлеуметтік топтар немесе көпшілік халықтың максат-мүддесіне сәйкес адамдардың тіршілік әрекетінін әр түрлі салаларын басқарады. Ол әлеуметтік институттар қызметінің мақсаггарын айкындайды, солардың негізінде оларды орындаудың саяси жобаларын жасайды.

3. Саяси жүйе қоғамда жинактаушылык,  топтастырушылық кызметті атқарады. Ол ортақ  әлеуметтік-саяси мақсаттар мен кұндылыктардынң айналасында барлық әлеуметтік топтар, таптар, жіктердің белгілі бір бірлестігін қамтамасыз етеді.

4.Экономиканың калыпты жұмыс істеп, прогресті дамуына қажетті саяси жағдай жасау. Мысалы, саяси жүйе өндіріс кұралдарына меншік түрлерін күқыктық тұрғыдан бекітеді, каржы жүйесін реттейді, салық саясатын жүргізеді.

5. Коғамды, оның мүшелерін ішкі  және сырткы бүліндіргіш әрекеттерден корғау. Мысалы, ұйымдасқан қылмыс, сырткы агрессиядан (әскери. экономикалык, информациялык) және т.с.с,

Сонымен, қогамның саяси жүйесі деп билік жүргізіп, коғамда тұрақтылык пен тәртіпті қамтамасыз ететін, әлеуметтік топтар, таптар, ұлттар, мемлекеттер арасындағы саяси өзара катынастарды реттейтін ұйымдар мен мекемелердің жиынтығын айтады. Бұл жүйе саяси деп аталады. Себебі мемлекеттік істер алға қойған максатты, амал-әдістсрді, оларға жету жолдарын қамтитын арнайы жеке зерттелінетін шаралар, саяси бағыт арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар оны жүйе дейді. Өйткені оған мемлекеттен басқа мсмлекеттік билікке ықпал ету үшін басқалармен бәсекеге түсетін, одақтарға кіретін, мәмілеге келетін мемлекеттік емес көптеген ұйымдар да кіреді. Бұл саяси катынастардың күрделі көрінісі жүйелілікті, тұтастықты білдіреді.

Саяси жүйенің құрылымы 

 Зерттеушілер саяси жүйенің  мынадай негізгі төрт болігін  атайды:  1) саяси институттар; 2) саяси катынастар; 3) саяси ерсжелер;         4) саяси мәдениет. Соларға кысқаша сипаттама берелік.

Саяси институттарга (ұйымдар, мекемслер) мемлекет, саяси партиялар, кәсіподақтар, кооперативтік, жастар, әйелдер, т.б. ұйымдар мен бірлестіктер жатады. Бұл ұйымдардың бәрі таптық, топтық, ұлттык, жыныстық, кәсіби, жас мөлшеріне қарай және т.с.с. байланысты пайда болатын көптеген әлеуметтік мақсат-мүдделерді білдіріп, корғау үшін кұрылады. 

 Солардың ішіндегі ең негізгісі  — мемлекет. Олқоғамдабелгілібіртәртіптіорнатады, оныбасқарады, экономикалықжәнеәлеуметтікқұрылымынкорғайды. Олүшінмемлекеттіңарнайыаппараты, еріксізкөндіретінкүштеу, зорлауоргандары(әскер, сот, полиция, милицияжәнет.б) болады. Солардыңкөмегіменоладамдардыңжүріс-тұрыс, іс-әрекетінреттейді. Мемлекеткоғаматынаноныңішкіжәнесыртқысаясатынатқараалады.

Мемлекеттікемесұйымдардыңарасындақазіргіқоғамныңсаясиөміріндееңүлкенрөлатқаратындар— саясипартиялар. Олармемлекеттікбиліктіжүзегеасыруға, саясижүйені, идеологиялармендоктриналарды, қоғамдықпікірді, саясисанаменмәдениеттіқалыптастыруғаатсалысады.   

 Қоғамныңеңбұкаралықұйымынакәсіптікодақтаржатады. Олардыңыкпалыәрелдеәртүрлі. Біздінеліміздеолархалыкшаруашылығынөркендетудіңмаңыздыміндеттеріншешугекаты-сады. Енбекшілердің, заңдыталаптарынкорғайды, еңбекзанда-рынын. катаңсакталуынкадағалайды. Олардыңденсаулығынсақ-тауға, мәдени-тұрмыстыққажетінөтеугекамқорлыкжасайды. Тұрғынүйлердібөлу, балабақшасынаорналастыру, мектепокушыларыныңжазғыдемалысынұйымдастыружұмыстарынбас-карады. Қазіроныңыкпалытөмендепкетті. 

 Қоғамнынсаясижүйесінедіниұйымдардакіреді. Олардынрөлі, әсіресе, феодалдык, коғамдазорболды. Олкездеолараксүйектербилігіндеөздсрінеқараткысыкелді. Сондықданолармемлекеттікбилікпенкатарөздерініңзаңшығарушы, атқарушы, сотбилігіндекұрды. ОлардынішіндегіеңозбырыкатоликшіркеуінінXIII ғасырда өздеріне карсыларды ерекше қатал кудалаған сот, полиция ұйымы — инквизиция еді. Олар 5 миллионға жуык адамды қугын-сүргінгесалып, біразын тірідей отқа жағыпжіберді. Капитализм кезінле дін орындарыныңәсері әлдеқайда бәсеңдеді, бірақсаяси өмірде ыкпалын тежегенжоқ.Бұрынғы Кенестер Одағы кезінде олар катты қудаланған болатын. Казіргі кездежағдайөзгерді. 

 Жоғарыдакөрсетілгенұйымдардыңішіндемемлекетпенсаясипартиялардыңсаясижүйетікелейқатынасыбар. Кәсіподақтарменшіркеудіңтураболмағанменжанамакатынасынбайқаймыз.  Олардыңқатарынажастародағын, еңбекұжымдарын, коопера-тивтердіжаткызугаболады. Соларменкатарбиліктеналшақ, де-генмен, белгілібіржағдайлардаоғанықпалдажасайалатынұйым-дарбар. Оларғажазушылар, суретшілер, композиторлародағы, ғылыми-техникалыққогамдар, көптегенерікті, спорт, мәденижәнет.б. ұйымдаржатады. 

 Коғамдықжүйеніңекіншібөлігінсаясиқатынастарқұрайды. Оғантаптардын, этникалыкбірлестіктердіңтұлғаларменкоғам-ныңазаматпенмемлекеттіңарасындағықатынастаркіреді. Олар-дыңбасқа(экономикалык, ұлттык, діни, отбасылыкжәнет.с.с.) қатынастарданайырмашылығымұндаолардын, саясижәнемемлекеттікбиліккекатынасыкөрінісбереді.  

 Саясижүйеніңүшіншібөлігіболыпсаясиережелер(нормалар) есептеледі. Оларсаясиинституттардыңөзарабірлесіпәрекететуінкамтамасызетсдіжәнесаясижүйеніңережелікнегізінкұрайды. ОлардыңішіндегіеңмаңыздысынаКонституцияжатады.  

 Саясижүйеніңтөртіншібелгісі— саясимәдениет. Олсаясисанаменіс-әрекетте, саясикөзқарастарда, идеяларда, теорияларда, саяситұғырнамаларда, бағдарламаларда, шешімдерде, саясиережелергеқатынастакөріністабады. Саясимәдениеттіңреттеушілікқызметіадамдардыңіс-әрекетінежәнеолардыңұйымдарынаететінәсеріненбілінеді. Соныменбіргебұрынғыжәнеқазіргісаясижүйежәнеоның  элементтеріне, саясикызметкерлер, баскаруаппаратыныңлауазымдыадамдарына, саясибасқарушешімдеріндайындаужәнеқабылдаупроцесінежәнет.б. ыкпалетуінендебайкалады. 

 

 

  Саяси жүйенің жіктелуі

Саяси жүйенің жіктелуі жөнінде ғалымдар арасында ортақ пікір жоқ. Олар бұл  мәселеге әр жақтан карайды, әр түрлі  өлшемді (критерийді) пайдаланады. Мысалы, марксизм формациялык көзкарасты басшылықка алып (өндіріс тәсілінін. және коғамның таптық кұрылымының өзгешеліктеріне карай) оны кұлдық, фео-далдық, капиталистік және коммунистік саяси жүйе деп бөледі.

Саяси жүйе

Саяси жүйе - билікті жүргізуші әлеуметтік топтар, таптар, ұйымдар мен мемлекеттер арасындағы өзара қатынастарды реттейтін, қоғамда түрақтылық пен тәртіпті қамтамасыз ететін ұйымдар, мекемелер мен институттар жиынтығы. Оның негізгі элементтеріне мемлекет, саяси партиялар, дін орындары, қоғамдық-саяси ұйымдар және т.б. жатады.

Саяси жүйелердің жіктелуі

Саяси жүйелердің жіктелуі - саяси  жүйенің жіктелуі жөнінде ғалымдар арасында ортақ пікір жоқ. Саяси  жүйені жіктеу зерттеушілер таңдаған өлшемге байланысты. Саяси жүйені жіктеудің ең кең тараған түрі, оның саяси тәртібіне қарай тоталитарлық, авторитарлық және демократиялық деп бөлінуі.

Француз саясаттанушысы Ж.Блондель саяси жүйені басқарудың мазмұны мен түрлеріне сай оны 5 түрге бөледі:

1) либералдық демократия. Ол саяси, мемлекеттік шешімдерді қабылдағанда меншікке иелік етуі, жекешілдік, еркіндік сияқты құндылықтарды басшылыққа алады;

2) коммунистік жүйе. Ол әлеуметтік игілікті тең белуге бағдар ұстайды;

3) дәстүрлі саяси жүйе. Ол ат төбеліндей ақсүйектердің саяси және экономикалық үстемдігіне негізделеді;

4) Дамып келе жатқан елдерде қалыптаса бастаған саяси жүйе. Онда авторитарлық басқару белең алады;

5) авторитарлы-консервативтік жүйе. Онда әлеуметтік және экономикалық теңсіздік сақталады, халықтың саяси билікке қатысуына шек қойылады.

Г.Алмонд саяси мәдениет деңгейі мен құндылықтар жүйесінің негізінде саяси жүйені: ағылшын-американдық, құрылықтық-еуропалық, жарым-жартылай индустрияланған, тоталитарлық деп жіктейді. Саяси жүйенің ағылшын-американдық түрі ондағы саяси мәдениеттің бірыңғайлылығымен, біртектілігімен сипатталады. Құрлықтық-еуропалық саяси жүйенің саяси мәдениеті, ұстанатын құндылықтары әр түрлі келеді. Жарым-жартылай индустрияланган саяси жүйеге аралас мәдениет тән. Тоталитарлық саяси жүйеде саяси мәдениеттің таптық сипаты бар.

Қоғамның саяси  жүйесі

Қоғамның саяси жүйесі Елдің саяси қызметіне қатысып, саяси билікті жүзеге асыратын саяси институттардың, ұйымдардың, топтар мен жекелеген адамдардың жиынтығы.

Бұл барлық органдары бар мемлекет; қызметтерінде айқын саяси бағыты бар партиялар мен қоғамдық ұйымдар, қатаң саяси реңкі болмаса да, мемлекеттің саясатына манызды әсер ете алатын, (кәсіподак, кооперативтік, діни және т.б.) қоғамдық, ұйымдар, сондай-ақ өскелен ұрпакты тәрбиелеу мен білім беруді (мектеп, институт, театр) жүзеге асыратын барлық мекемелер.

Кейбір саясаттанушылар қоғамның саяси жүйесіне заңға енгізілген идеялар, принциптер, идеологиялар моральды, сондай-ақ саяси мақсатты көздеген жекелеген адамдардын қызметін қосады.Саяси жетекші; саяси көшбасшы

Саяси жетекші; саяси көшбасшы (ағылш. political leader) Мемлекеттін, саяси партиянын, коғамдық ұйымнын жетекшісі; саясат, мемлекеттік қызмет саласында ықпал етуге қабілетті тұлға.Саяси режим, саяси тәртігі

Саяси режим, саяси тәртігі (lang-en|political regime}}) Экономикалық және мемлекеттік билікті (демократия, тоталитаризм, авторитаризм және т.б.) жүзеге асыру тәсілдері мен құралдарынын жиынтығы.Саяси қатер, саяси тәуекелдік

Саяси қатер, саяси тәуекелдік (ағылш. political rick) Әскери әрекеттер, үлттық меншіктендіру, тәркілеу, шектеу енгізу және эмбаргомен байланысты кредиттік тәуекел.

.