Экономикалық қылмыстар

Бұл қылмыстың объективтік жағы — осы Кодекстің 250-бабында көрсетілгендерден басқа тауарларды және басқа заттарды ірі мөлшерде кедендік шекара арқылы алып өтуге бағытталған белсенді әрекетпен сипатталады.

Жоғарыда аталған Жарлықтың 18-бабының 9 бөлігіне сәйкес Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы алып өту дегеніміз — «тауарларды және көлік құралдарын кез келген тәсілмен Қазақстан

Республикасының кедендік аумағына алып кірумен немесе сол аймақтан алып шығумен байланысты әрекет жасау, оған халықаралық жіберулер мен өткізу, құбырмен тасымалдау көлігін және электр жүйесін пайдалану да кіреді. Көрсетілген әрекеттерге мыналар жатады: Қазақстан Республикасының кедендік аумағына тауарларды және көлік құралдарын алып кіру, оның ішінде, еркін кедендік қоймалардың аумағына Қазақстан Республикасының кедендік аумағының қалған бөлігіне алып кіру — Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын іс жүзінде кесіп өту; басқа жағдайларда — Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тыс жаққа, не еркін кедендік зоналар аумағына, немесе еркін тауарлар мен көлік кұралдарын алып шығу ниетін жүзеге асыруға тікелей бағытталған әрекеттер жасау, атап айтқанда — кедендік декларация беру».

Сонымен, тауарларды немесе басқа заттарды алып кіргенде Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы іс жүзінде кесіп өтіледі, ал алып шыққанда — кедендік декларация беріледі. Сондықтанда, Қазақстан Республикасының кедендік аумағына алып кіргенде, оның ішінде еркін кедендік зоналар аумағы мен еркін қоймалардан кедендік аумақтың басқа бөлігіне алып кіргенде тауарлар мен басқа заттардың кедендік шекараны іс жүзінде кесіп өткен кезінен бастап, ал тауарларды кедендік аймақтан алып шыққанда,сондай-ақ оларды Қазақстан Республикасы кедендік аумағының қалған бөлігінен еркін кедендік зоналар аумағына және еркін қоймаларға

алып кіргенде — кедендік декларация берген кезден бастап контрабанда аяқталған қылмыс болып саналады.

Алып өту мына тәсілдердің  біреуі арқылы жасалуы мүмкін:

1) кедендік бақылауды айналып өту;

2) кедендік бақылаудан жасыру;

3) кедендік ұқсастыру құжаттарын немесе құралдарын алдап пайдалану;

4) декларация жасамау;

5) кедендік шекара  арқылы алып етуге тыйым салынған немесе шектеу салынған заттар мен құндылықтарды жалған декларациялау.

Басқа жерлерден және Қазақстан Республикасы кеден органдарының жұмысынан тыс уақытта тауарлар мен көлік құралдары Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын тек Қазақстан Республикасы кеден органдарының рұқсатымен ғана кесіп өте алады.

Контрабанда жасаудың екінші тәсілі — тауарларды немесе өзге құндылықтар мен заттарды жасыру, оларды құпия жерге тығу немесе табуды қиындататын басқа әдістер қолдану немесе затқа басқа заттың түрін беру.

Заттарды кеден бақылауынан жасырып қалу үшін қолданылатын айланың түрі көп. Заттарды, мысалы, киімге, аяқ киімге, бас киімге, қобдиша түбіне, таяқ, шатыр саптарына, тағам ішіне тығады.

Контрабанданың үшінші тәсілде кеден органдарына, сондай-ақ шекара бақылауын жүзеге асыратын адамдарға жарамсыз, заңсыз жолмен алынған, жалған, сондай-ақ жалған мәліметтер кірген құжаттар ұсынады, жасанды

мөрлер, мөртабандар, пломбалар, кедендік ұқсастырудың басқа да сондай құралдарын пайдаланады немесе басқа объектілерге жататын шын ұқсастыру құралдарын ұсынады.

Бұл тәсіл контрабанданың ең көп таралған және қауіпті түрлерінің. бірі, себебі — құжаттарды алдамшы жолмен қолдану арқылы шетелге әртүрлі құнды шикізат пен материалдарды, қуат көздерін (мұнай, бензин. мазут), т.б. көптеп алып кетуге мүмкіндік туады. Мұндай ірі масштабты операциялардан мемлекет оңдаған, жүздеген мың доллар зиян шегеді.

Контрабанданы осы тәсілмен жасағанда айыптының әрекетін құжаттарды бұрмалағандығы немесе қолдан жасағандығы үшін қосымша саралаудың қажеттілігі жоқ, себебі бұл әрекеттер контрабанда жасаудың осы тәсілінің міндетті нышандары болып табылады.

Контрабанда жасаудың төртінші және бесінші тәсілдерінде алып өтуге тыйым салынған немесе шек қойылған не айналымнан алынған немесе басқа құндылықтар мен заттарға қатысты, заңда белгіленген ережелерге сай кедендік декларация беру міндетін орындамайды немесе дұрыс орындамайды.

Контрабанда жасағанда затты кеден шекарасы арқылы алып өтеді.

Жарлықтың 3-бабының 4 бөлігіне сәйкес республиканың кедендік аумағының іші, сондай-ақ еркін кедендік зоналар мен еркін қоймалардың периметрлері кедендік шекара болып табылады.

Айыптының әрекетін осы бап бойынша саралау үшін тауарлар немесе басқа заттар ірі мөлшерде өтуі тиіс. Осы бапқа берілген ескертуге сәйкес, егер тауарлардың құны бір мың айлық есептік көрсеткіштен асса, контрабанда ірі мөлшерде жасалған деп танылады.

Бұл қылмыстың субъективтік жағы — тіке ниет түріндегі кінә. Айыпты адам тиісті тауарларды немесе басқа заттарды кедендік шекара арқылы ірі мөлшерде өткізіп отырғанын түйсінеді, осы іс-әрекетті жасағанды қақпайды. Тауарлар мен басқа заттарды алып өтудің балама тәсілдерінің кемінде біреуін адам ойластыруы қажет.

Қылмыс субъектісі —  жасы І6- ға толған, есі дұрыс адам.

Осы баптың 2 бөлігіне сәйкес контрабанданың сараланған нысандарына контрабанданы бірнеше рет жасау, өз қызмет бабын пайдаланып лауазымды адамның жасауы, кеден бақылауын жүргізуші адамға күш қолдану жатады.

Контрабанда бірнеше рет жасалынды деп саналады, егер ол екі немесе одан көп рет жасалынса. Бұл жағдайда контрабанда үшін бұрынғы соттылығының алынбағаны немесе жойылмағаны, не бұрын жасаған контрабандасы үшін адамның қылмыстық жауаптылықтан босатылмағаны анықталуға тиіс.

Өз қызмет бабын пайдаланып контрабанда жасаған лауазымды адамға қызметтік борышы бойынша кеден немесе шекара бакылауын, Қазақстан Республикасының мемлекеттік немесе кедендік шекарасы аркылы өтетін тауарларды немесе басқа құндылықтар мен заттарды қарауды жүзеге асыратын және шекараны кесіп өтуге рұқсат беретін адам жатады. Аз қызмет бабын пайдаланып осындай адамдар жасаған контрабанда лауазымдық қылмыстар туралы қылмыстық заңның баптары бойынша қосымша саралауды талап етпейді.

Қызмет бабын пайдаланып контрабанда жасаған өзге лауазымды адамдар жалпы негізде жауапқа тартылады, яғни лауазымдық қылмыстар туралы қылмыстық заң нормаларын қолдану көзделген қылмыстардың жиынтығы бойынша және осы саралаушы нысанға сілтемесіз ҚК-тің контрабанда туралы бабының тиісті бөлігімен жауапқа тартылады (ҚР Жоғарғы Сот Пленумы қаулысының 9 тармағы).

Контрабанданы кеден  бақылауын жүргізуші адамға күш қолдану арқылы жасау дегеніміз — күш қолдану немесе психикалық қысым жасау. Күш қолдануға ұрып-соғу, денсаулығына әр дәрежеде (жеңіл, орташа немесе

ауыр) залал келтіру, т.б. жатады.

                                                    ҚОРЫТЫНДЫ

Зерттеуге берілген «Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар» деп аталатын курстық жұмыстың «Негізгі бөлімі» мынадай 3 бөлімнен тұрады:

 1. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың түсінігі

 2. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың түрлері

 3. Экономикалық контрабанда

«Экономикалық қызмет саласындағы  қылмыстардың түсінігі» бөлімінде: Экономикалық қызмет саласындағы кәсіпорындарда сол қызмет процесінде қалыптасқан бірыңғай тектік қоғамдық қатынас болады.

Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар тарауына  жататын бірқатар қылмыстардың міндетті түрдегі нышаны ондағы қылмыс заты болып табылады. Мысалы:

• тауарлық белгі (ҚҚ-тің 199-бабы);
• коммерциялық немесе банктік құпияны құрайтын мәліметтер (200-бап);
• бағалы қағаздар (202,205-баптар);
• жалған ақша (206-бап);
• төлем карточкаларымен өзге төлем және есеп айырысу құжаттары (207-бап);
• акциздік алым маркалары (208-бап).

Экономикалық қызмет саласындағы кейбір қылмыстардың міндетті түрдегі нышаны, ол – заңда көзделген  қоғамға қауіпті зардаптардың болуы. Оларда материалдық құрам болады. Мысалы, ҚҚ-тің 192-194, 196-198, 203-205, 215-222 -баптарында көзделген қылмыстар. ҚҚ-тің осы, қарастырылып отырған тарауына кіретін бірқатар баптарда бланкеттік сипат бар. Мысалы, ҚҚ-тің 197, 205, 218-баптары.

«Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың түрлері» бөлімінде:

- Ақша – несие саласындағы  қылмыстар;

- Несиелік берешекті өтеуден әдейі жалтару;

- Бағалы қағаздарды шығару (эмиссия) тәртібін бұзу;

-  Жалған ақша немесе бағалы қағаздар жасау немесе сату;

- Бағалы қағаздармен операциялар жүргізу ережелерін бұзу т.б. жеке бөлімдер қарастырылды.

        Ақша – несие саласындағы  қылмыстар дегеніміз - несиені  заңсыз  алу  және мақсатсыз  пайдалану (ҚК – тің 194 - бабы)

Несие дегеніміз –  ақша қаражаты немесе тауар түрінде  берілген қарыз, оны қарыз алушы  несие берушіге қайтаруға тиіс. Бұл қылмыстың объективтік жағы әрекет арқылы да, яғни несие, демеу қаржы не жеңілдікті шарттар алу үшін маңызы бар, өзінің шаруашылық жағдайы, қаржылық жай-күйі немесе кепілдік мүлкі не өзге де мән-жайлар туралы кепе-көрінеу жалған мәліметтерді беру арқылы несие, демеуқаржы не жеңілдікті шарттар алу жолымен, сонымен қатар әрекетсіздікпен де, яғни несиелеуді, демеуқаржы беруді тоқтатуға, жеңілдікті алып тастауға не бөлінген несиенің немесе демеуқаржының мөлшерін шектеуге әкеп соғуы мүмкін, кейін туындаған мән-жайларды банкке немесе басқа несие берушіге хабарламау арқылы да жүзеге асырылады «Экономикалық контрабанда» бөлімінде:

      Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының «Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік туралы заңдарды қолдану практикасы туралы»

қаулысының 5 бөлігіне сәйкес, контрабанда жасаудың бірінші тәсілінде — контрабанда заттарын кеден бекеттерін, өткізу пункттерін және кедендік рәсімдеу жүргізу үшін Қазақстан Республикасының заңдарымен және кеден органдарымен белгіленген басқа орындарды айналып өтіп немесе рәсімдеу жүргізетін уақыттан басқа кезде жібереді немесе алып өтеді. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы» заң күші бар Жарлығының 25 бабына сәйкес, Қазақстан Республикасының кеден органдары белгілеген жерлерден және олардың Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жұмыс істеу уақытында ғана тауарлар мен көлік құралдарының Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын кесіп өтуіне жол беріледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының «Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік туралы заңдарды қолдану практикасы туралы» қаулысының 5 бөлігіне сәйкес, контрабанда жасаудың жоғарыдағы бірінші тәсілінде — контрабанда заттарын кеден бекеттерін, өткізу пункттерін және кедендік рәсімдеу жүргізу үшін Қазақстан Республикасының заңдарымен және кеден органдарымен белгіленген басқа орындарды айналып өтіп немесе рәсімдеу жүргізетін уақыттан басқа кезде жібереді немесе алып өтеді. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы» заң күші бар Жарлығының 25 бабына сәйкес, Қазақстан Республикасының кеден органдары белгілеген жерлерден және олардың Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жұмыс істеу уақытында ғана тауарлар мен көлік құралдарының Қазақстан

Республикасының кедендік шекарасын кесіп өтуіне жол беріледі.

Басқа жерлерден және Қазақстан Республикасы кеден органдарының жұмысынан тыс уақытта тауарлар мен көлік құралдары Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын тек Қазақстан Республикасы кеден органдарының рұқсатымен ғана кесіп өте алады.

Контрабанда жасаудың екінші тәсілі — тауарларды немесе өзге құндылықтар мен заттарды жасыру, оларды құпия жерге тығу немесе табуды қиындататын басқа әдістер қолдану немесе затқа басқа заттың түрін беру.

Заттарды кеден бақылауынан жасырып қалу үшін қолданылатын айланың түрі көп. Заттарды, мысалы, киімге, аяқ киімге, бас киімге, қобдиша түбіне, таяқ, шатыр саптарына, тағам ішіне тығады.

Зерттеліп отырған курстық  жұмыс Кіріспе, Негізгі, Қорытынды  бөлімдерден және қолданылған әдебиеттерден  тұрады.

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР

 

1.  Алауханов Е. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім, Алматы – 2001
2. Ағыбаев А.Н. /Қылмыстық  құқық, жалпы бөлім/ Алматы – 2001 ж.
3. Звечаровский И.Э. // Уголовная ответственность. Москва -  1995 г.
4. Даубасов Ш. //Қылмыскерді ұстап беру бойынша көп жақты  халықаралық құқықтық механизмдерге Қазақстан Республикасының қатысуы/

      Хабаршы  №2, 2003 ж.

5. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы //Алматы – 2001ж
6. Қазақстан Республикасының қылмыстық – атқару құқығы /Алматы-2002
7. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік /Алматы-2001

8.Ұлжанов Е. Экономикалық қылмыстарға жол берілмесін, Заң – 2004

9. «Жеке кәсіпкерлікті  қорғау  және оған  қолдау  көрсету   туралы » заң 

1995 ж 17 сәуір.

10. «Заңды тұлғаларды  мемлекеттік тіркеу туралы» заң  1995 ж 17 сәуір.

11. «Лицензиялау туралы»  1995 ж 2 мамыр.