Медициналық және биологиялық мазмұнды есептерді екі факторлы дисперсиялық талдау әдісін қолданып шешу

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК  ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ АКАДЕМИЯСЫ

 

Медициналық және биологиялық  мазмұнды есептерді екі факторлы  дисперсиялық талдау әдісін қолданып  шешу.

 

Орындаған : Зулутбекова Б.                                                    Тобы:      301 «а» ҚДС Қабылдаған: Алимова Т.А.

 

Қоғамдық денсаулық сақтау – 2 кафедрасы

          

 

                         Жоспар:

І.Кіріспе

ІІ.Негізгі бөлім

 

2.1. Дисперсиялық талдау

2.2. Екі факторлық кешен

2.3. Шағын топтардағы  сандық белгілердің екі факторлы  кешеніне дисперсиялық талдау

 

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланған әдебиеттер

 

                                       Кіріспе:

• Жануарлардың  биологиялық  ерекшеліктерінің дамуы мен қалыптасуына генетикалық және генетикалық емес табиғаттың әртүрлі факторларының бірқатары әсер етеді. Нәтежиелік сипаттын көлеміне жекеленген факторлардың әсерінің үлесін анықтауға көмектесетін методикалық әдіс – дисперциялық  талдау деп аталады. Бұл әдіс генетика мәселелері, соның ішінде тұқым қуалау мөлшерін есептеуде де кең қолданыс тапты. Ол  ұрпақ сапасы бойынша тұқымдық еркек малды бағалауда қолданылады.

•        Тәжірибе жағдайларына әсер ететін кездейсоқ факторлардың өзгерісінің нәтижесінде тәжірибеден алынған мәліметтердің орташа арифметикалық мәндері ылғи да өзгеріп отырады. Орташа мәнге әртүрлі факторлардың әсері дисперсиялық талдау әдісі арқылы зерттелінеді.
• Дисперсиялық талдауда кездейсоқ шамалардың дисперсиясының аддитивтік қасиеті пайдаланылады. Р.А. Фишер 1938 ж. дисперсиялық талдауға мынадай анықтама берген: Дисперсиялық талдау-«бір себептерден болатын дисперсияны екінші бір себептерден болатын дисперсиядан айыру». Дисперсияны туғызатын себептердің (факторлардың) санына қарап дисперсиялық талдауды бір факторлы және көп факторлы дисперсиялық талдау деп екі түрге бөледі.

•       Дисперсиялық талдау арқылы бірнеше факторлардың әсерін бірден анықтауға болады. Зерттеу жұмыстарының классикалық әдісінде факторлардың әсері әдетте жеке-жеке анықталынады, демек, әсерін анықтайтын факторды ғана өзгертіп, қалған факторды тұрақты етіп ұстайды; сөйтіп әр фактордың әсерін анықтау үшін көптеген тәжірибелер жүргізу қажет болады. Классикалық әдіс бірнеше фактор бір мезгілде өзгерген жағдайда олардың бір-біріне тигізетін әсерін анықтауға мүмкіндік бермейді. Ал дисперсиялық талдау арқылы барлық факторлардың тәжірибе нәтижесіне тигізген әсерін және олардың бір-біріне тигізетін өзара есерін бір ғана тәжірибеден анықтауға болады.

 

 

 

                    

Мұнда процеске бір  мезгілде екі фактордың ( А және  В ) әсері қарастырылады.Белгілі бір нәтежиелік сипаттың көлемін білдіретін барлық факторлардын жиынтығы жалпы дисперция Сy –ды құрайды. Жалпы дисперция ұйымдасқан факторлар туындатқан Cx факторналалды дисперсиясы мен  ұйымдаспаған факторлар туындатқан Cz кездейсоқ дисперсиясы қосындыларына бөлінеді.

       Мынадай тапсырма дисперциялық талдау мысалы бола алады: «прогресс»  тәжірбие оқу шаруашылығының 1 – бөлімшесінің симментал және қараала тұқымды сиырларының табыны бойынша орташа сауым 3000 кг құрайды. Сауым көлемі (нәтежиелік сипат) факторналдық және кездейсоқ дисперцияны  құраушы көптеген фактроларға толы.

Кездейсоқ дисперсия 

 

Факториалдық дисперсия С_^х

 

Тосын факторлар

 

АА.С.

3000 кг

 

Басқа үйымдасқан факторлар

 

Климаттық жайдайлар, апомалия

 

Генотип тұқымы

 

Азықтандыру деңгейі

 

Физиологиялық           жағдайы

 

 

 

Күттім жағдайы

 

 

         Екі факторлық кешен

     Нәтежиелік сипатқа бір уақытта екі фактор әсерін зерделегенде екіфакторлық дисперсиялық кешен құрылады. Екі факторлық құрлысының шарттары бір факторлықтағыдай. Бұл жерде нәтежиелік сипатқа әсер етуші, зерделенуші фактролар бір-біріне тәуелсіз болу керек екенін есепке алған жөн.Әр фактор әрекетін жеке зерделей отырып, олрдың нәтежиелік сипатқа бірігіп әсер етуін ескерген жөн.

 

 

         Екі факторлық кешен құрлысы, мысалы әр түрлі генотип (тұқым) аналық шошқаларының көп төл әкелуне шөп ұнының қосындысының әсерін  зерделеу болуы мүмкін. Бір фактор ретінде мұнда азықтандыру деңгейі,ал басқасына шошқалар тұқымы қабылданады.

                     Бұл екі фактор бір-біріне тәуелсіз, бірақ сонымен қатар олар екеуі де нәтежиелік сипаттқа аналық шошқалардың көп төл әкелуіне әсер етеді. Бірінші фактор бойынша екі градияция еңгізуге болады. Қоректілігі жағынан 25% шөп ұны бар рацион мен шөп ұны жоқ рацион. Екінші фактор- ол  тұқым. Шөп ұнының қоспасын дюрок тұқымы мен шошқаның ірі ақ тұқымына сынап көруге болады.

Бастапқы берілген  екі факторлық  жалпы сызбасын 6 кестеде көрсетуге  болады.

 

  Кесте 6

 

 

Бірінші фактор

А- тұқымы

 

Екінші фактор В рацион құрылымы

 

Топтағы

мал саны

 

Нәтижелік сипат V- мегежіннің көп  төлдеуі

 

Ірі ақ А1

 

В1- шөп ұны жоқ рацион

 

2

 

9, 12

 

В2- рацион құрамында 25% шөп ұны 

 

2

 

11,13

 

Дюрок А2

 

В1- шөп ұнсыз рацион

 

2

 

8,12

 

В2-рацион құрылымында 25% шөп ұны

 

2

 

10,12

 

 

         Шағын топтардағы сандық белгілердің екі факторлы кешеніне дисперсиялық талдау

Үлгі. «Прогресс» шаруашылығында  шалқа жатырының көп ұрықты  болуы көбене-көп тектік ерекшелікпен  қщса тамақтандыру жағдайларышеда  қатысты. Осы факторлардың нәтижелі  белгінімдің ыңғайын нақтылау  үшін ғылыми тәжірибеге сүйініледі. Бұл тәжірибе нәтижесі 23-ші таблицада  орын алған.

Бірінші 

фактор А-

 

А1 – ірі ақ

 

А2- дюран

 

Екінші фактор

В-рацион құрылысы

 

В1 – рацион 

барысы шөпті ұнсыз

 

В2 – 25% - шөпті ұн араласымы

 

В1 – шөпті ұнсыз

 

В2 – 25% -

шөпті ұнмен

 

Тәжірбие топтарындағы жануарлар  саны

 

2

 

2

 

2

 

2

 

Нәтиже белгілері (шошқа)

 

10,15

 

11,17

 

8,11

 

9,13

 

Есептеулердің қолайлығын назарға  алатын құрылымдық белгілер

 

5,10

 

6,12

 

6,6

 

4,8

                            Қорытынды:

 

             Қорыта айтқанда,Дисперсиялық талдау арқылы бірнеше факторлардың әсерін бірден анықтауға болады. Зерттеу жұмыстарының классикалық әдісінде факторлардың әсері әдетте жеке-жеке анықталынады, демек, әсерін анықтайтын факторды ғана өзгертіп, қалған факторды тұрақты етіп ұстайды; сөйтіп әр фактордың әсерін анықтау үшін көптеген тәжірибелер жүргізу қажет болады. Классикалық әдіс бірнеше фактор бір мезгілде өзгерген жағдайда олардың бір-біріне тигізетін әсерін анықтауға мүмкіндік бермейді. Ал дисперсиялық талдау арқылы барлық факторлардың тәжірибе нәтижесіне тигізген әсерін және олардың бір-біріне тигізетін өзара есерін бір ғана тәжірибеден анықтауға болады.

1. Бейли Н.Е. Математика в  биологии и медицине. –   М., 1970 . – 157 с.

 

2. Бексеитов Т.К.Инбридинг и  препотентность баранов – производителей.   Павлодар. 2003. 160 с.

 

3. Демьянов Ю.Э., Литвин Ф.Ф.  Применение математических методов  и ЭВМ в биологии. – М.,  1981 . – 238 с.

 

4. Носов В.И. Компьютерная  биометрика. – Л., 1990 . –  121 с.

 

5. Лакин Г.Ф. Биометрия. –  М., 1990 . – 89 б.

 

6. Удольская Н.л. Введение  в биометрию. – Алма-Ата, 1976.  – 256 с.

 

3

 

18