Қоғамдық ой пікірлер

Құқықтың мемлекет терминінің өзі ХІХ ғасырдың алғашқы жартысында неміс ғалымдарының еңбектерінде жарық көрді. Құқықтық мемлекетті қалыптастыру, дамыту адам қоғамының көне заманнан негізгі мақсаты болды. ХІХ ғасырдың соңы және ХХ ғасырдың алғашқы жартысында құқықтық мемлекет теориясы құқықтық мемлекет жөніндегі үстемдігін бекітті. Қазіргі кезеңде теорияның даусыз мойындалып отырған белгісі – мемлекет пен адам арасындағы байланыста басымдықтың адамға берілуі. Мемлекеттің міндеті тек адамдардың кейбір топтарына ғана қатысты емес, жекелей алғанда әрбір адамның мүддесіне қатысты басқарушылық шешімдер мен бағдарламаларды жүзеге асыру болып табылады. Сондықтан да құқықтық мемлекет құрудың мәселелерін кешенді түрде талқылау бірінші кезектегі міндетке жатады.

Осы жұмысты жазу кезінде көптеген арнаулы ғылыми, ғылыми-көпшілік әдебиеттер, мемлекет пен құқық теориясы мен тәжірибелеріне, Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқық теориясына, шетелдік мемлекеттердің мемлекеті мен құқық теориясына арналған әдебиеттер, бұқаралық ақпарат құралдарының мағлұматтары пайдаланылды.

Қоғам- экономикалық және рухани біртұтастықпен, өмір сұру жағдайын ұйымдастырудың тұтастығымен сипатталатын, белгілі бір аумақтағы адамдар бірлігі.

Саяси жүйе- елдің саяси өміріне қатысатын мемлекет пен мемлекеттік емес қоғамдық құрылымдардың біртұтас кешенде қарастырылуы.

Соныен, қоғамның саяси жүйесі- мемлекетік және қоғамдық ұйымдардың, еңбек ұжымдарының бірігіп, елдің саяси өміріне кірісіп, қоғамды дамытуға, нығайтуға үлес қосуы.

Саяси жүйенің ең күрделі, ең маңызды элементі- мемлекет. Саяси жүйенің қоғамды басқарудағы ең орталық буыны- мемлекет. Біріншіден, ол саяси жүйенің билігін, мүдде- мақсатын іске асыратын ең негізгі аппараты. Екіншіден, мемлекет саяси жүйенің барлық элементтерін біріктіріп, саяси функция арқылы қоғамның игілікті құндылықтарын әділетті болу процесін басқарып отырады. Бұл процесті басқару, бақылап отыру дегеніміз- қоғамдағы қарым- қатынастарды, олардың өзара байланысын реттеп отыру, тұрақты, жақсы дамуын қамтамасыз ету.

Жоғарыда көрсетілген  саяси жүйенің элементтерінің даму процесінен қоғамда әр түрлі саяси  жүйелер қалыптасады: әкімшілік, жарыстық, әділетті- бірлік жүйелері. Қоғамның жақсы- жаман дамуын осы жүйелер шешеді, соған сәйкес саяси жүйе әр түрлері  қалыптасып жатады.

1) Формациялық саяси жүйелері- құл иелену, феодалдық, жуазиялық,  социалистік формацияларының саяси  жүйелері.

2) Авторитарлық саяси  жүйелер- тоталитарлық, партократтық, деспотиялық, фашистік т.б. саяси  жүйелер.

3) Демократиялық саяси  жүйелер- либерал- демократиялық,  залықтық- демократиялық, социал- демократиялық  т.б.

4) Прогрестік, реформаторлық,  консервативтік, реакцияшыл т.б.  саяси жүйелер. 

"Сені не толғандырады" деген  сұраққа қалай жауап берер  едіңіз? Мысалға, мені қоршаған  ортаның ластану мәселесі, көп  елдерде болып жатқан табиғи  апаттар, соғыстар, терроризм, байлық  пен кедейлік, яғни адамдардың  әлеуметтік жағдайының тым әр  түрлі болып бара жатқандығы, тағысын тағылар уайымдатады.  Сізді де сол сұрақтар мазалайтын  шығар деп ойлаймын. Сонда сіз  бен біз не істеуіміз керек?  Бар мәселені, әрине, жалғыз адам  шешпейді. Ал "көппен көрген ұлы  той" деп, әрқайсымыз басымызды  мойнымызға тығып отырсақ, онда жағдай ұшыққан үстіне ұшығары анық. Сонда не істемек керек? Қалай жүріп жол табамыз? Меніңше, әр адам өзіне тиесілі істі тыңғылықты орындап, өз басына жауап беретін болса, қоғам тек іскер, жауапкершілікті адамдардан құралса, көп мәселе өздігінен жойылушы еді. Бірақ кілең бір ойлы адамдарды қайдан табарсыз? Оны қойып, бес саусақ бірдей емес деп бір үйдің балаларын да алалап жатады. Ендігі жерде көпшілікті былай қойып, өзімнің жеке басым не бітірдім деп сұрасам, ауыз толтырып айтатын еш қызметім жоқ екен. Сондықтан тым құрығанда өз ойымды қалың жұртқа паш етейін, мүмкін біреулер келісер, кейбіреулер қарсы болар, бірақ не болса да бір толғаныс туса, жақсы ойлар су түбіндегі асыл тасқа ұқсап су бетіне шығар, көрінер деп үміттеніп, осы ой толғанысын тудырып отырмын. Сонда мен сізге терроризмге қарсы былай күресіңіз, ал зілзаладан былай сақтаныңыз деп сілтеу беруден аулақпын. Оны орындап жүрген неше түрлі қызмет орталықтары бізде жетерлік. Менің айтқым келетіні, бір адамның барша мәселеге қандай қатысы бар, оны шешуде қандай орын алады, немесе қандай орын алуға тиіс екендігін шешіп алғым келеді. Өйткені сол адам дегеніміз сіз бен біз. Сіз де, мен де күнделікті күйбең тіршілікпен өмірде болып жатқан жақсылық пен жамандықты, апаттарды, соғыстарды елеп ескермек түгілі, кейде тіпті білмей де қалатынымыз рас емес пе? Әрине біздер оның бәрін біле беруге тиіс те емеспіз. Бірақ, бұл Жер бетінде нендей құбылыс болса да, ол Жердің әр бір адамына қатысты деп ойлаймын. 

Жеке басым тек ана болғалы  ғана соңымыздағы ұрпаққа не қалдырамыз деп ойлана бастадым. Баланы дүниеге  әкелу, асырап сақтау, өсіру, тәрбиелеу  былай тұрсын, ол баланың да толыққанды тіршілік етуіне, өз ұрпағын тәрбиелеуіне жағдай жасауымыз да қажет емес пе? Ал қазіргі өмірге қарап кейде: "Ей адамзат, бүгінгі күннен басқа күніңді  ойламаймысың!" дегің келеді.

Жеке адам қоғамға ұжым арқылы енеді. Ол сонымен қатар бірнеше  ұжымдардың мүшесі болады (еңбек, партия, кәсіподак,, т.б.). Демек, қоғам — ұжымдардың ұжымы, бірлігі болып көрінеді. 
Адамдар қоғамда белгілі бір әлеуметтік топқа, тапқа, ұлтқа жатады. Әлеуметтік топтардың, таптардың, ұлттардың экономикалық, әлеуметтік, саяси, мәдени өмірдегі көп салалы байланыстары мен іс-әрекеті қоғамдық қатынас деп аталады. 
Сонымен, қоғамды адамдардың өмір сүру тәсілі деп түсіну үшін, олардың өмір сүруін қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастарды білу қажет. Қоғамдық қатынас мынадай ерекшеліктерімен сипатталады: 1) қоғамға қажетті қатынас түрлері болады. 2) субьект (жеке адам, адамдар) топтық сипатта болады; 3) қоғамның обьективтік сипаты болады, яғни қоғам адамдар сол қатынасқа енгісі келе ме жоқ па, оған қарамастан өмір сүреді. 
Қоғамның материалдық өндіріс саласындағы қатынасы мен рухани саласындағы қатынасын ажырата білу керек. Біріншісі қоғамның өмір сүруі мен дамуына материалдық жағдай жасайды, ал екіншісі (идеологиялық, саяси, құқықтық, имандылық т.б.) — адамдардың рухани-мәдени құндылықты жасаудағы өзара байланыста-рының нәтижесі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

«Әлеуметтану» II том М.М.Тәжин. Алматы қазақ университеті 2005ж, 89-95 бет        

Ойшынова С.Е. Абай мұрасындағы  әлеуметтік құбылыстар // Білім жетілдіру  институтының  хабаршысы = Вестник ИПК.- Алматы: Қазақ  университеті. - 1998. - Б.60-64

М.Тәжин, Аяғанов Б «Әлеуметтану оқуылық». – Алматы Дәнекер 2000жыл