Integracja w regionie Ameryki Łacińskiej

Integracja w regionie Ameryki Łacińskiej

 

 

Definiując procesy integracji w Ameryce Łacińskiej należy zwrócić uwagę  na dwa aspekty. Pierwszym z nich jest to, iż teorię integracji tworzyły równoległe nauki polityczne i ekonomiczne co doprowadziło do tego, że w chwili  obecnej dysponujemy dwoma alternatywnymi obszarami. Jeden z nich skupia się na procesie jednoczenia państw , a drugi łączy rynki. Bela Balass klasyk ekonomicznej teorii integracji stwierdził, że w centrum zainteresowania teorii ekonomicznej leży poznawanie gospodarczych mechanizmów i konsekwencji integracji, nie zaś wskazywanie czy u jej podstawy legły przesłanki natury politycznej czy ekonomicznej.

Na przełomie lat 50/60 ubiegłego wieku powstały klasyczne definicje integracji. Autorami trzech z nich byli Karl Teutscha, Ernst Haas i Leon Lindberg definicje były podstawą teorii politycznych zaś propozycja Bela Balassy jest fundamentem rozwiązań ekonomicznych. Żadna z tych definicji nie odnosi się bezpośrednio do Europy, ale każda wyrasta z refleksji nad nią właśnie. Definicja Haasa to proces, w którym aktorzy polityczni  z kilku struktur narodowych przenoszą swoją lojalność, oczekiwania i aktywność polityczną w stronę nowego centrum, którego instytucje posiadają lub dążą do posiadania władzy nad istniejącymi wcześniej państwami narodowymi. Powstanie nowej wspólnoty politycznej jest efektem tego procesu. Definicja ta ma ponadnarodowy charakter, to oznacza, że wskazuje na wyłanianie się nowego ośrodka dysponującego władzą, organizującego wokół siebie życie społeczne. Wskazuje też jednoznacznie na polityczny charakter procesów integracji.

Podobnie Karl Deutsch także skupia się na polityce, jednak w sposób wskazujący  na kluczowe znaczenie problemów zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa. Skupia się na państwach, które są dla niego istotnym elementem ładu międzynarodowego. Jako przykład faktycznie istniejącej wspólnoty podaje USA i Kanadę, tym samym wskazuje na oderwanie od ponadnarodowego modelu europejskiego. Jednym z podstawowych celów jego teorii było zapewnienie pokoju w poczuciu jedności. Tak więc integracja jest przez niego interpretowana jako proces osiągania na danym terytorium poczucia wspólnoty oraz instytucji i praktyk wystarczająco silnych, aby zapewnić w długim okresie pokojowym charakter wszystkich zmian w ramach danej populacji.

Ameryka Łacińska jako region powstała wokół określonego modelu politycznego i ustrojowego charakteryzowanego przez republikański i prezydencki system rządów.

Balass natomiast definiował integracje (była to def. Integracji gospodarczej) jako proces obejmujący wszystkie ośrodki zaprojektowane w celu zniesienia dyskryminacji pomiędzy podmiotami gospodarczymi. Czyli oznacza to brak dyskryminacji pomiędzy gospodarkami narodowymi. Odróżnił on integracje od zwykłej współpracy różnicami tymi jest skala i cel zniesienia wszelkich ograniczeń. Wyróżnił dwa aspekty, aspekt negatywny to usuwania barier i znoszenia podziałów. Zasadniczo istotą integracji gospodarczej jest usuwanie barier związanych z terytorialnością i polityką państw, jest więc niezbędne, aby to państwa podejmowały kluczowe decyzje, które w efekcie zwiększają swobodę działania sił rynkowych. Wraz z pogłębianiem się procesu integracji coraz bardziej będzie szerzyć się potrzeba koordynacji polityki najpierw celnej, potem konkurencji, zatrudnienia, wreszcie fiskalnej czy makroekonomicznej.

Lindberg w swojej definicji skupia się on na sferze politycznej celem jest wspólnota polityczna. Tym samym wyróżnia dwa procesy integracji.

1. w którym narody pozbawione chęci i możliwości prowadzenia polityki zagranicznej i wewnętrznej niezależnie od siebie dążą do tego, aby podejmować wspólne decyzje lub delegować kompetencje ich podejmowania nowym centralnym organom.
2. w którym aktorzy polityczni z kilku odrębnych systemów politycznych są skłonni do przenoszenia swoich oczekiwań i aktywności politycznej do nowego centrum.

Czyli chodzi tu o wspólne podejmowanie decyzji oraz delegowanie władzy ich podejmowania na nową strukturę. Oznacza to, że według Lindberga ponadnarodowość nie jest jedyną formą uzewnętrznienia się procesu integracji, podejmowanie decyzji między rządowych, podział władzy aspekt pozytywny.

W Ameryce Łacińskiej procesy integracji łączą oba te aspekty co odróżnia je mocno np. od NAFTA, która ogranicza się do sfery gospodarczej i jest wyrazem niechęci do kontroli mechanizmów rynkowych.

Modele integracji:

1. Model Federalny – radykalnie demokratyczny i zakładający pełne przezwyciężenie suwerenności poszczególnych jednostek geopolitycznych. Model ten ukształtował się na przełomie XVIII i XIX wieku i zakłada podział kompetencji pomiędzy centrum a części składowe. Jest formą realizacji idei państwa narodowego. Dwa główne ośrodki myśli federalnej to USA i Niemcy to przykłady budowy państwa z odrębnych jednostek. Z procesem tym mamy do czynienia w momencie tworzenia się państwowości na terenie Ameryki i Związku Niemieckiego. Obecnie państwami federalnymi są Brazylia, Argentyna i Meksyk. Ostatecznie można stwierdzić, że model federalny w Ameryce Łacińskiej ma mocne tradycje jako idea kontynentalnej wspólnoty wobec zewnętrznego świata, ale nie ma szans na jej realizację na płaszczyźnie praktyki politycznej.
2. Model międzyrządowy – wskazuje on na podstawową role państw jako podmiotów świadomie inicjujących oraz kontrolujących zasięg współpracy. Decyzja o podjęciu głębokiej współpracy jest świadomą odpowiedzią na wyzwania pogranicza polityki i rynku. Zdaniem Andrew Moravcsik integracja wyłania się jako odpowiedź rządów na rosnącą współzależność ekonomiczna. Współzależność z kolei to efekt rosnących przepływów dóbr, usług i czynników produkcji, a nawet zanieczyszczeń. Przykładem mogą być tu cła lub inne bariery handlowe, które oddziaływują negatywnie na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstw. W modelu tym występują jednak dwa istotne ograniczenia, pierwsze to uzależnienie każdej decyzji od jednomyślnej zgody wszystkich stron, może to spowodować paraliż i zahamowanie integracji na niskim poziomie, co oznacza niezrealizowanie potencjalnych korzyści. Po drugie procesy integracyjne mogą być coraz trudniejsze do kontrolowania a potrzeba organów coraz większa. W Ameryce łacińskiej model ten jest najłatwiejszy do zastosowania, najczęstszy w praktyce, ale także odpowiedzialny za wiele niepowodzeń. Dobrze odpowiada funkcjonalnym systemom politycznym orz przywiązaniu do suwerenności.
3. Model wspólnotowy – jest niewątpliwie modelem europejskim, stworzonym i zastosowanym po II wojnie światowej. Za przykład jego zastosowania uważa się EWWiS. Podkreślenia wymaga tu również, że model ten zakłada współistnienie elementów ponadnarodowych i międzyrządowych jest kompromisem. Model ten jest wzorcem dla powstałych w latach 90.organizacji integracyjnych Ameryki Łacińskiej tj. Mercosur  i Wspólnoty Andyjskie. Jednak w żadnej z tych organizacji nie istnieją wykonawcze organy ponadnarodowe ani porównywalny ze wspólnotowym system prawny. Najbardziej europejska jest konstrukcja Trybunału Sprawiedliwości Wspólnoty Andyjskiej oraz założenia harmonizacji prawa w ramach Mercosur.

 

 

Uwarunkowania procesów integracji

Obecnie integracja kojarzy nam się z procesami zachodzącymi pomiędzy państwami w Europie zachodniej. Warto jednak również poszukać procesów integracyjnych w Ameryce Łacińskiej. Na pierwszym miejscu wśród wielu uwarunkowań badanego zjawiska należy umieścić proces globalizacji. Według Thomasa Friedmana globalizacja nie jest żadną ekonomiczna metodą czy przejściowym trendem, lecz dominującym systemem, regulującym stosunki międzynarodowe. Globalizacja oznacza nieuchronną integrację rynków, państw i technologii. Obecnie tendencje globalizacyjne bez wątpienia oddziaływają na procesy integracyjne na całym świecie. Richard Falk wymienił cztery role integracji regionalnej :

1. powstrzymywane negatywnych procesów globalizacji.
2. przeciwstawianie potencjalnej anarchii.
3. promowanie pozytywnej globalizacji.
4. promowanie pozytywnego regionalizmu.    

Bjoern Hettne wprowadził pojęcie regionalizmu. Regionalność przejawia się  także na poziomie społecznym. Wymienia on pięć poziomów wyłaniania się regionalizmu.

1. region jako jednostka geograficzna.
2. region jako system społeczny.
3. region jako zorganizowana forma współpracy.
4. region jako społeczeństwo.
5. region jako podmioty o określonej tożsamości.

Natomiast tym co najmocniej odróżnia globalizacje i integracje, jest rola czynnika instytucjonalnego. Globalizacja to żywioł ujawniający się na obszarze rynku. Integracja to z kolei działanie państwa, widoczny przejaw nowej umowy społecznej mający realizować określony interes.

Istotnym warunkiem integracji regionalnej jest też aktualna struktura gospodarki światowej, która jest zdominowana przez wielkich graczy przede wszystkim przez USA, Japonie oraz Wspólnoty Europejskie. Model europejski jest naśladowany przez organizacje integracyjne Ameryki Łacińskiej.

Procesy integracyjne w Ameryce Łacińskiej

W Ameryce łacińskiej dla każdego projektu politycznego mają znaczenie stosunki ze stanami Zjednoczonymi. W przypadku procesów integracyjnych należy brać pod uwagę inicjatywy Waszyngtonu.

USA postrzegają  integracje w Ameryce Łacińskiej przez pryzmat swojej strategii wobec regionu oraz wpływów. AŁ była sferą którą USA rezerwowały dla siebie. Stanom Zjednoczonym zależało na zahamowaniu postępów komunizmu, państwom latynoamerykańskich na kwestiach społeczno gospodarczych.

Pierwsze inicjatywy integracji w A.Ł były projektami realizowanymi obok, ewentualnie w pewnym stopniu przeciwko USA. Dalekosiężnym celem była zmiana miejsca AŁ w międzynarodowym podziale pracy z eksportującego surowce i produkty rolne na rzecz sektora przemysłowego. Projekty te nie były zgodne z interesami gospodarczymi USA. Co więcej Waszyngton promował liberalizacje obrotów handlowych, tymczasem dla państw AŁ protekcjonizm był narzędziem ochrony dopiero tworzonych Przemysław oraz ważnym źródłem dochodów budżetowych. USA nie sprzyjały zatem procesom, które można nazwać pierwszą falą integracji w Ameryce Łacińskiej.

27 VI. 1990r. prezydent Bush zaproponował utworzenie ogólnoamerykańskiej sfery wolnego handlu ( inicjatywa dla Ameryk). Zbliżenie pomiędzy Brazylią a Argentyną było sygnałem, którego nie mógł zlekceważyć nawet hegemon zachodniej półkuli.

Projekt ogólnoamerykański sfery wolnego handlu doczekał się pierwszego kroku w postaci powstania NAFTA ale niestety potem zatrzymał się. Po 11 IX 2001r. polityka amerykańska skupiła się na kwestiach bezpieczeństwa, a walka z terroryzmem i ochrona terytorium USA stały się podstawą wszelkiej aktywności.

Druga fala integracji regionalnej w Ameryce Łacińskiej poprzedziła wydarzenia, które można zakwalifikować jako regionalny wymiar zjawiska nazwanego przez S. Huntingtona trzecią falą demokratyzacji. W AŁ przejawiała się ona przemianami politycznymi i odejściem od rządów wojskowych. Za projekt integracji jest w znacznym stopniu odpowiedzialna  transformacja demokratyczna.

Bardzo znaczące dla integracji w Ameryce Łacińskiej  było wygaśnięcie trwającej od 150 lat rywalizacji Brazylii i Argentyny  o przywództwo w regionie. Oba te państwa były rywalami od czasów uzyskania niepodległości w I połowie XIX w. W październiku 1979r. podpisano porozumienie o uregulowaniu kwestii Korpus-Itaipu, a w maju następnego roku umowę o pokojowym wykorzystaniu energii nuklearnej. W 1985r . uregulowano wspólną deklaracje o polityce nuklearnej, która oznaczała początek końca rywalizacji o broń jądrową. W 1986r. Argentyna i Brazylia podpisały dwustronny Program Integracji i Współpracy Ekonomicznej a w 1990r do tej inicjatywy przyłączył się Urugwaj. Nowi prezydenci Carlos Menem i Fernando Collor de Mello potwierdzili wolę kontynuowania procesu integracji, zmieniając nieco akcent na gospodarczy. Oba przywódcy podpisali akt utworzenia do czerwca 1994r. wspólnego rynku.

Dalej jednak toczyła się rywalizacja o przywództwo w regionie tym razem między Brazylią a Wenezuelą. Na przebieg integracji regionalnej w AŁ silnie wpływała myśl i działalność Raula Prebischa, wybitnego amerykańskiego badacza i ekonomisty. Jego idea legły u podstawy pierwszej fali powstania na kontynencie organizacji regionalnej integracji gospodarczej- struktur, które poniosły porażkę. Najważniejsze w jego dorobku jest wskazanie różnic pomiędzy państwami rozwiniętymi a rozwijającymi. Prebisch pokazał, że rozwiązania stosowane na zachodzie nie mają charakteru uniwersalnego, podaje tu za przykład model kapitalizmu który powstawał w Europie dwa wieki nie jest czymś co można, łatwo przenieść na zupełnie inny grunt Ameryki Łacińskiej. Tym samym ekonomista pokazał znaczenie lokalnych uwarunkowań.

Dla Immanuela Wallerstein integracja regionalna była niezbędnym elementem poprawy pozycji Ameryki Łacińskiej w międzynarodowym podziale pracy, gdyż rynki krajów rozwijających się były zbyt płytkie, aby można było z sukcesem wykorzystywać specjalizacje i korzyści skali, zwłaszcza w konkurencji z importowanymi towarami przemysłowymi.

Projekty integracji lat 60 okazały się jednak nieefektywne, lata 70 to okres wahania koniunktury zaś lata 80 nazywane są straconą dekadą i naznaczone kryzysem zadłużeniowym i wyraźnym regresem gospodarczym. W 1996 r. Pakt Andyjski przekształcił się we Wspólnotę Andyjską (Centrum Andyjskiego Systemu Integracji) – realizowała ona model liberalny i otwarcia na świat. W tym samym czasie Peru i Kolumbia podjęły reformy w duchu liberalnym. Peru jednak nie uczestniczył w tworzeniu sfery wolnego handlu w 1993 r. powodem było pogłębienie gospodarki peruwiańskiej. Peru przyłączyło się do WTO dopiero w 2003 r. Liberalizacja wolnego handlu przyniosła istotny efekt w postaci szybkiego wzrostu wolnemu handlu spowodowało to wzrost eksportu importu.

Organizacje integracyjne Ameryki Łacińskiej

Pierwsza fala regionalizacji

- charakter kontynentalny Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (ALALC)

- char. subregionalny Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (MCCA)

                                   Pakt Andyjski

                                   Wspólnota Karaibska (CARICOM)

Druga fala regionalizacji

- cha. Kontynentalny Stowarzyszenie Integracji Latynoamerykańskiej (ALADI)

                                  Południowoamerykańska Wspólnota Narodów (CSN)

- char. subregionalny Wspólny Rynek Południa (Mercusur)

                                    Wspólnota Andyjska

                                    Organizacja Państw Karaibów Wschodnich (OECS)

                                    Stowarzyszenie Państw Karaibskich (AEC)

Wymienione organizacje są strukturami o charakterze ogólnym, zwykle łączą w sobie wymiar ekonomiczny i polityczny i mają szeroki zakres kompetencji.