Асқазан - өңеш рефлюксі және оның асқынулары

Бұл бездің құрамында: белокты, аралас және шырышты секреторлы бөліктері болады. Шырышты соңғы бөліктерінің қүрамында екі түрлі: мукоциттер мен миоэпителиоциттері болады. Ал, қалған екі бөліктерінің құрылысы жоғарыда айтылғандай. Қыстырма және сызықты өзектері нашар дамыған. Бөлік ішкі және бөлік аралық озектері басқа екі бездермен салыстырғанда өте жақсы дамыған.

Миндалиналар - бадамша  бездер

Миндалиналар немесе бадамша бездер лимфоэпителиалды мүшелерге жатады. Себебі бұларда эпителий мен лимфоциттер өзара әрекеттесіп орналасқан (тимус, құрт есіндісі және Пейеров табақшалары). Пейеров табақшалары топтасып орналасқан лимфа түйіндері. Миндалиналар ауыз қуысының түбінде, өңеште көптеп кездеседі. .Жұп миндалиналар таңдайда және жұтқыншақ пен тілде жекеленіп орналасқан. Лимфоэпителиалді Пирогов-Вальдейер сақинасы болып табылады. Бұлар тыныс алу жолдары мен ас қорыту түтікшелерін қоршай орналасады.

Миндалиналардың қызметі:

• Антигенге тәуелді «Т» мен «В» лимфоциттерінің дифференциялануы жүреді (қан түзу қызметі).

• Барьерлік - қорғаныс қызметі

• Цензорлық қызметі - тағамның микрофлорасының жай-күйіне бақылау жасайды.

Дамуы: Эмбриогенезде миндалиналар үрықтың 3-айлық кезеңінен 5-ай аралығында қалыптаса бастайды. Даму барысында  эпителий, ретикулярлы тін мен  лимфоциттер өзара әрекеттесіп байланысуынан қалыптасады.

Таңдай миндалиналары-сопақша келген екі денешік түріндегі құрылым, кілегейлі қабығында бірнеше қатпарлары болады. Кілегейлі қабық эпителийі көп қабатты мүйізделмеген, құрамында эпителийдің меншікті пластинкасына енген 10-20 шақты лакуналар (шүңқырлар) немесе крипталар түзеді. Лакуналардың біразы тармақталып та кетеді. Лакуналарды тыстайтын эпителиінде көптеген лимфоциттер, макрофагтар, плазмоциттер қоныстанған (инфиль-трацияланған). Қабыну процесі кезінде лакунаға ірің жиналады, оның құрамында тіршілігін жойған лейкоциттер, эпителиоциттер мен микроорганизмдер болады. Кілегейлі қабықтың меншікті пластинкасында лимфоидты түйіндер орын алады. Лимфоидты түйіндердін орталық бөлігі ашық түсті лимфоциттердің көбею орталығы, ал мұны қоршаған корона тәрізді мантийлі аймағы. Мантийлі шеткі аймағының құрамында еске сақтау жасушалары - «В» лимфоциттері де бар. Лимфоидты фоликулдардың қүрамында макрофагтар мен фолликулярлы дендритті жасушалар да болады. Миндалиналардың сыртын қоршайтын капсуласы кілегей асты құрылымдағы дәнекер тіні.

Тіл миндалиналары - тілдің кілегейлі  қабығының көп қабатты жалпақ мүйізделмеген эпителиінің құрамында 100-шақты тармақталмаған крипталар болады. Ал, кілегейлі қабықтың меншікті пластинкасындағы крипталарды қоршаған лимфоидты тін. Бұл тін диффузды түрде не түйін түрінде де кездеседі. Түйіннің құрамында мантийлі аймағы мен көбею орталығы көрінеді.

Жұтқыншақ миндалинасы- мұрынның жұтқыншақ бөлігінің дорзалды қабырғасында орналасқан. Құрылысы жағынан басқа миндалиналарға ұқсас. Балаларда жұтқыншақ миндалинасының кілегейлі қабығының қүрамында бір қабатты, көп қатарлы, кірпікшелі, призмалы эпителийі болса, ал ересектерде көп қабатты жалпақ мүйізделмеген эпителий. Балалық шақта жұтқыншақ миндалинасы шамадан тыс өсіп (аденоид), мұрынмен дем алуға кедергі жасауы мүмкін.

Жұтқыншақ

Жұтқыншақта тыныс алу және ас қорыту жолдары қиылысады. Осыған байланысты жұтқыншақтың: мұрын, ауыз және көмекей бөліктері ажыратылады.

Мұрын-жұтқыншақ бөлігінің кілегейлі қабығының эпителийі көп қатарлы кірпікшелі, құрамында аралас бездері болады.

Ауыз бен көмекей-жұтқыншақ бөліктерінің кілегейлі қабығының эпителийі көп қабатты жалпақ, меншікті пластинкаға бекінген, құрамында эластин талшықтары болса, ал кілегей асты негізінде күрделі шырышты бездердің соңғы беліктері орналасады. Ет қабығы-екі қабаттан түратын көлденең жолақ ет тіні. Жұтқыншақтың сыртқы қабығы - адвентиция.

Өңеш

Оңештің қабырғасында төрт қабықтары: кілегейлі, кілегей асты, етті және адвентиция болады. Кілегейлі жөне кілегей асты қабықтарынан өңештің куысына 7-10 шақты қатпарлары шығады. Кілегейлі қабығы үш қабаттан: эпителийі, меншікті және ет пластинкаларынан түзілген. Оңештің эпителий қабаты - көп қабатты, жалпақ мүйізделмеген. Ересек адамдардың өңеш эпителийінің құрамында аздаған кератогиалиннің түйіршіктері болады. Эпителийдің меншікті пластинкасы - ДТ, құрамында кардиальді бездері орын алады. Бұл бездер қарапайым, тармақталған түтікшелі. Дәрігерлерге кардиальді бездердің қызметі мен құрлысын білу маңызды, себебі, бұл- бездердің өзегі ашылатын жері, осыған байланысты көптеген сырқаттардың (әр түрлі жаралар, өңештің ісігі, кисталар мен дивертикулалар) дамитын ошағы болып саналады.

Ет пластинкасы - тағамды жылжытуда  маңызды қызмет атқарады. Құрамында миоциттері бар құрылым.

Кілегей асты негізі кілегейлі қабықпен қосылып қатпарлар түзеді де, тағамды  қозғалтып, жылжытуға қатысады. Кілегей  асты негізінде өңештің меншікті бездері орналасқан. Бұл бездер күрделі, тармақталган алъвеолярлы-түтікшелі,бөлетін секреті - таза шырыш.

Ет қабығы екі қабаттан тұрады. Өңештің үштен бір жоғарғы мойын бөлігінде көлденең жолақ ет тіні. Төменгі бөлігінде-тегіс салалы ет тінінің миоциттері, ал ортаңғы болігінде-ет тінінің екі түрі де кездеседі. Өңештің асқазанға кіреберісінде сфинктері де (қысқышы) болады. Өңештің сыртын адвентиция қоршайды.

Қызметтері:

• Секрет бөліп, тағамды қорытып, асқазан сөлін бөлуге қатысады. Асқазан сөлінің құрамында: су, шырыш, бикарбанаттар, тұз қышқылы, ферменттер болады. Тағамның құрамындағы белоктарды қарапайым альбумоза мен пептондарға ыдырататын -пепсин, майлы тағамды - липаза, сүтті ірітетін- химозин (балаларда болады) асқазан сөлінің құрамында болады.

• Жиырылғыштық (моторикасы) қасиеті: тағамды асқазан сөлімен шылап, ішекке өткізу. Бүл қызметіне созылғыштық қасиеті бар қабырғасындағы етті қабығының маңызы зор.

• Сору қызметі: тағамның құрамындағы су, витаминдер, қант, алкоголь, минеральді заттарды қанға сорады.

• Экскреторлық қызметі - азотты алмасудан пайда болған улы заттар мен спирттердің бөлінуі. Асқазанның осы қызметі, көбінесе, бүйрек қызметінің жетіспеушілігі кезінде күшейе түседі(уремияда).

• Мукопротеидтерді өңдеу немесе кастлдің антианемиялыц факторларының болуы, В12 асқазанның басты экзокриноциттерінен бөлініп, ағзадағы белоктардың синтезіне, гемопоэзге қатысады. Егер В12 жетіспесе қатерлі анемия ауруы (қан аздық) байқалады.

• Қорғаныс-барьерлік қызметі: асқазаннан шырыш бөліп, көптеген антиденелерді тұз қышқылының әсерінен сақтайды.

• Эндокринді қызметі: көптеген гормондарды бөледі (бұл гормондар төменде қарастырылады).