Анафилактикалық шок

 

                

ЖОСПАР

I.Кіріспе

II.Негізгі бөлім

 2.1. Анафилактикалық шок

2.2.  Қан тамырлары қызметі жетіспеушілігінің түрлері

2.3. Қан тамырлар қызметінің жедел жетіспеушілігі

2.4. Естен тану

III.Пайдаланған әдебиет

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Анафилактикалық шок

Анафилактикалық шок-организмге аллерген енген жағдайда бірден дамитын аллергиялық реакция  нәтижесінде пайда болатын өмірге қауіпті паталогиялық процесс және қан айналымы,тыныс алу, орталық  жүйке жүйесінің ауыр бұзылыстарымен сипатталады. 
ЖІКТЕЛУІ. 
Найзағай тәрізді ағым-жедел басталады, артериалдық қысым тез үдемелі төмендейді, естен тану,тыныс жетіспеушілігі үдейді. Бұл ағымның ерекшелігі жүргізілген белсенді шокқа қарсы емге төзімді және үдемелі терең коматозды жағдайға дейін дамиды. Алғашқы минуттарда немесе сағаттарда өмірлік маңызды мүшелердің зақымдануына байланысты өлімге әкеледі. 
Бұл ағым екі түрде өтуі мүмкін. Жедел тыныс жетіспеушілігімен немесе жедел тамыр жетіспеушілігімен. 
Жедел тыныс жетіспеушілігі түрінде кенеттен әлсіздік пайда болып, үдейді, кеудесінде қысу сезімі, ауа жетпеуі, жөтел, экспираторлы ентікпе, бас ауруы, жүрек тұсындағы ауырсыну, қорқыныш сезімі пайда болады. Тері жабындары бозарған, цианозды. Тыныс алуы қиындаған, құрғақ сырылдар тыныс шығару соңында. Беттің немесе дененің басқа бөліктерінің ангионевротикалық ісігі дамуы мүмкін. Жедел тыныс жетіспеушілігі үдеген жағдайда және жедел бүйрекүстілік жетіспеушілік қосылған жағдайда өлімге әкелуі мүмкін. 
Жедел тамыр жетіспеушілігінде кенеттен әлсіздік, құлағында шу пайда болады, суық тер басады. Тері жабындары бозарған. Акрацианоз. Артериалдық қысым үдемелі түрде төмендейді, тамыр соғысы жіп тәрізді, жүрек тондары тұйықталған. Бірнеше минуттан кейін естен тануы мүмкін, тырысулар. Жүрек-тамыр жетіспеушілігі үдеген жағдайда өлімге әкеледі. 
Қайталанбалы ағым-клиникалық белгілері жақсарғаннан кейін бірнеше сағат немесе тәулік өткенде шок белгілерінің қайтадан дамуы. Кейде шок қайталанғанда алғашқы кезеңге қарағанда ауыр өтеді және емге төзімді болады. 
Абортивті ағым-шоктың асфиксиялы түрі. Науқастарда шоктың клиникалық белгілері тез жойылады, кейде емдік препарттарды қолданусыз. 
Анафилактикалық шок өтуін 5 түрге бөледі: кәдімгі, гемодинамикалық, демікпелік, церебралды, абдоминалды. 
Анафилактикалық шок дамуы мүмкін егер: анамнезінде дәрілік аллергия, дәрілік препарттарды ұзақ қабылдау, әсіресе қайталанған курстармен, депо-препараттарды қолдану, полипрагмазия, дәрілік препараттың жоғары сенсибилизациялық белсенділігі, мамандығына байланысты дәрімен ұзақ қатынаста болу, анамнезінде аллергиялық аурулар,пенициллинге сенсибилизация көзі түрінде дермотомикоздардың (эпидермофития) болуы. 
Шоктың эректилді кезеңі 2 түрде дамиды-церебралды немесе кардиоваскулярлы. 
Церебралды түріне қозу, эйфория, рефлекстердің жоғрылауы, қарашықтардың кеңуі тән. Науқастың есі анық, қозған, мазасыз, қорқыныш сезімі болады. 
Кардиоваскулярлы түріне артериалдық қысымның қалыпты немесе жоғары болуы, тахикардия немесе тамыр соғысының баяулары, тері жабындарының бозаруы немесе қызаруы тән. 
Торпидтік кезеңде шоктың барлық негізгі патогенетикалық механизмдері қосылады(нағыз шок).Бірнеше сағатқа созылады және жедел көмек болмаған жағдайда өлімге әкеледі. Торпидтік кезеңді 3 дәрежеге бөледі. 
1 дәрежелі шок. Компенсирленген, вазоконстрикция.басым. Жалпы жағдайы ауыр, тері жабындары бозарған, еріннің, тырнақ фалангаларының цианозы, тыныс алуы беткей, гипотермия белгілері, орталық жүйке жүйесі жағынан әлсіздік, реакциясы баяулаған, қарашықтардың тарылуы. Кардиоваскулярлы белгілері: артериалдық қысым біраз төмендеген немесе қалыпты, тамыр соғысы баяулаған. 
2 дәрежелі шок. Субкомпенсирленген, вазодилятация басым. Жағдайы өте ауыр, цианоз өршиді (таралған цианоз), тыныс алуы жиі, беткей, гипотермия, шөлдеу, олигоанурия. Церебралды синдром: есеңгіреген,қарашықтары кеңейген, жарыққа реакциясы баяулаған. Кардиоваскулярлы синдром: жүрек тондары тұйықталған, гипотония, тахикардия, экстрасистолия. Қанда метоболикалық ацидоз, гипокалиемия, гипоксия. 
3 дәрежелі шок. Декомпенсирленген, вазотония басым. Жағдайы өте ауыр, таралған цианоз, гипотермия, тыныс алуы беткей, жиі Чейн-Стокс тынысы түрінде, анурия. Церебралды синдром: есі жоқ,адинамия, қарашықтары кеңейген, жарыққа реакциясы жоқ, сезімталдық жойылған. Кардиоваскулярлы синдром: тамыр соғысы анықталмайды немесе жіп тәрізді, систолалық артериалдық қысым 50 мм-ден төмен, жүрек тондары тұйық, аритмия. Қанда айқын метоболикалық ацидоз,ауыр гипоксемия. 
ЖЕДЕЛ КӨМЕК. 
Науқасты жатқызу. Аяғын көтеру. Бетін бүйірге бұру. 
Аллергеннің организмге одан әрі түсуін тоқтату: иньекция орнын немесе жәндік шаққан жерді 0,18% 0,5 мл эпинефрин ерітіндісін 5,0 мл натрий хлорид изотониялық ерітіндісінде крест тәрізді енгізу және мұз басу. Аллергенді мұрынға немесе көзге тамызса сумен жуу. Аллергенді ішке қабылдаған жағдайда асқазанды жуу. 
Шоққа қарсы шаралар: 0,18% эпинефрин ерітіндісін 0,3-0,5 мл бұлшық ет ішіне. Қайталап 5-10 минуттан кейін артериалдық қысымды бақылаумен. Антигистаминді препараттар 1% дифенгидрамин ерітіндісі 1,0мл бұлшық етке.(процестің одан әрі өршуін тоқтатады). Көк тамырға инфузионды ем. 0,9 % натрий хлорид ерітіндісі 1 литр мөлшерінде. 
Аллергияға қарсы ем: преднизолон 90-150 мг көк тамыр ішіне. 
Симтомды ем. Егер артериалдық гипотензия сақталса көк тамыр ішіне вазопрессорлы аминдер. Систолалық артериалдық қысым 90 мм-ге жеткенге дейін допамин 4-10 мг/кг/мин, бірақ 15-20 мг/кг/мин аспауы қажет.(200 мл допамин 400 мл 0,9% натрий хлорид ерітіндісінде немесе 5% декстроза ерітіндісінде). Инфузия минутына 2-11 тамшы енгізіледі. 
Брадикардияда 0,1% атропин ерітіндісі 0,5 мл тері астына. Қажет болған жағдайда 5-10 минуттан кейін қайталап енгізеді. 
Бронхоспазмда көк тамырға 2,4% аминофиллин ерітіндісі 1,0 мл (10,0 мл-ден көп емес) натрий хлорид изотониялық ерітіндісінде енгізеді немесе B2 –адреномиметиктер, сальбутамол 2,5- 5,0 мг небулайзер арқылы. 
Менің тәжірибемде 2011жылы 5 анафилактикалық шокпен науқастарға көмек көрсетілді.1 левомецитинге. Науқас анамнезінде левомецитінге анафилактикалық шок. Алкоголды мастану күйінде танысы берген левомецитінді сұрамай қабылдаған. 
1 пеницилинге. Науқас анамнезінде пенициллинге анафилактикалық шок. Бірнеше жылдан кейін қайтадан иньекциясын жасаған. 
1 ципролетке. 
2 ара шағуына.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Балалардағы анафилактикалық  шок

 

Жедел жүрек-қан тамыр жетіспеушілігі

Қан айналымы қызметінің жетіспеушілік  синдромы деп жүрек және қан тамырлар жүйесі мүшелері мен тіндерінің олардың қалыпты қызметі үшін қажетті қан мөлшерін жеткізе алмауын айтады. Жетіспеушілік не жүрек, не жалпы қан тамырлар қызметі бұзылғанда пайда болады. Клиникада көбінесе жүрек қызметінің жетіспеушілігіне байланысты қан айналымы қызметі жетіспеушілігі кездеседі. Ал ол дамығанда бүкіл қан айналым аппаратының қызметі бұзылады

Қан тамырлары қызметі жетіспеушілігінің  түрлері

Бұл қан тамыр  ішіндегі қанмен, айналымдағы қанның ара қатынасының  мөлшері бұзылғанда пайда болады. Ол қан мөлшерінің азайғанында (көп қан кеткенде, организмнің сусыздануында) немесе қан тамырларының күш-қуатының (тонус) төмендеуінде дамиды. Қан тамырлар тонусының төмендеуінің себептері: 1) тамырлардың вазомоторлы нервтерінің рефлекторлы бұзылуында(жарақат кезінде, сірлі қабықтардың тітіркенуінде, миокард инфарктінде, өкпелік артерияның эмболиясында т.б.; 2) вазомоторлы нервтерінің орталықты бұзылуы(гиперкапнияда, мидағы жедел гипоксияда); 3) көптеген инфекциялармен улану кезіндегі қан тамырларының парезі пайда болады. Тамыр тонусының төмендеуінен қанның организмде таралуы бұзылады: құрсақ қуысындағы қан тамырларында жиналған қан көлемі көбейіп, ал айналымдағы қан көлемі азаяды. Айналымдағы қан көлемінің азаюы, жүрекке веналық қан көлемін азайтып, артериялық және веналық қан қысымының төмендеуіне әкеліп соғады.

 

 

 

Қан тамырлар қызметінің жедел жетіспеушілігі

Қан тамырларында қан айналымы қызметінің жеткіліксіздігі  жедел түрде болады, мұны коллапс деп атайды. Айналымдағы қан көлемі азайып және артериялық қысымның төмендеуі мидың ишемиясын туғызады.                                                                           Коллапс (лат. collapsus – әлсіреген, құлаған) – 1) медицинада – артерия және вена қан тамырларында қан қысымының күрт төмендеуінен болатын тамыр ауруы. Коллапс мида орналасқан қан тамырларының қызметін бақылап, реттейтін орталық жүйке жүйесі жұмысының әлсіреуінен пайда болады. Соның нәтижесінде адам организміндегі көптеген қан тамырларындағы қан көлемінің тұрақтылығы бұзылады, яғни адамның ішкі құрылысында орналасқан қан тамырлары қанға толып, көлемі ұлғайса, керісінше, ми, бұлшық ет, тері қан тамырларындағы қан мөлшері кенет төмендеп кетеді. Коллапс қан тамырларынан көп мөлшерде қан кеткенде (қансырау), микроб токсиндерінің және әр түрлі улы заттардың қан тамырлары қызметін реттейтін орталыққа теріс әсерінің нәтижесінде, көп жағдайда әр түрлі жұқпалы ауруларда, сондай-ақ, адам организмі уланған жағдайларда байқалады. Коллапстың клиникалық белгілері ауру адамның тері қабатының бозаруымен, көгеруімен, тамыр соғуының (пульс) әлсіреуімен, қан қысымының төмендеуімен сипатталады. Сондай-ақ, бұл кезде науқас адамның басы айналады, көз қарауыту, құлақта шуылдың пайда болуы,естен танып, денесін суық тер басады, бет пішіні өзгеріп, қол-аяғы мұздайды. Коллапстың ең ауыр түрі – артериялық қан қысымының күрт төмен түсіп кетуі. Бұл жағдай кейде науқасты өлім халіне соқтыруы мүмкін. Коллапс анықталған жағдайда ауру адамға дереу дәрігер шақыруы керек. Алғашқы көмек ретінде төсекке жатқызып, сырт киімін шешіп, бөлмені желдетіп, дұрыс демалуын қадағалаған жөн. Егер ауру адам есінен танбаса, ыстық шай, кофе ішкізу қажет; Қан тамыры қызметінің жедел жеткіліксіздігігің тағы бір көрінісі – ол естен тану болып табылады. Бұл мидың қанмен жеткіліксіз қамтамасыз етілуінен туатын қысқа мерзімді естен айырылу. Талма немесе естен тану қажығанда, толғанда, қатты қорыққанда, ауасы тар бөлмеде жатқанда пайда болады. Орталық қан тамыр соғуының реттеуінің бұзылуы, қан дұрыс бөлінбегендіктен болады. Сондықтан құрсақ қуысындағы тамырға қанның көп жиналуы, миға қанның жетіспеуінің зардабынанболады. Талма кезіндегі тері жамылғысының көгеруі, суық тер, аяқ-қол ұштарының сууы, тамырлардың соғуының әлсіреуі. Ол кейбір науқастарда, әсіресе, астеникалық конституциялы жас әйелдерде жиі кездеседі, науқас жатқан жағдайдан тік тұрғанда осы талмаға ұшырайды. Оны қажығаннан, қанның азаюынан, жұқпалы аурумен ауырғаннанболады. Мұндай талмаларды орта статикалық коллапс деп атайды. Оны қанның дененің жоғарғы бөлігінен аяқтарға және құрсаққа құйылуын тудыратын вазомоторлық жауаптың бірден жылдамдауынан деп түсіндіруге болады.

 

КККк

гиповолемиялық

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Естен тану

            Естен тану — қатты күюдің, қансыраудың, қатерлі басқалай дерттің, организмде қажетті су мөлшерінің жетіспеушілігінің немесе аса қатты аллергиялық реакцияның салдарынан болатын адам өміріне қауіпті құбылыс. Сондай-ақ естен тану жағдайын іштен көп қан кету де тудыруы мүмкін.

Естен танудың белгілері 

• Әлсіздік, тамыр соғысының жиіленуі (минутіне 100-ден астам соғу жиілігі);

• Салқын тер шығу: көгіс тартып, мұздап, дененің тершуі;

• Қан қысымының күрт төмендеп кетуі;

• Ақыл-естің ауысуы; әлсіздік немесе талып қалу.

Естен тану жағдайын болдырмау немесе одан тез айықтырып алу үшін не істеу қажет? Естен танудың алғашқы белгілері немесе сондай жағдайдьң қаупі байқала бастағанда:

• Сырқат адамды аяқ жағы басынан биігірек болатындай етіп жатқызу керек.

Ал сырқат адамның  басы қатты зақымданған болса, оны  жартылай отырған қалыпта жатқызған жөн.

• Қандай да болмасын қан кетуді тоқтатыңыз;
• Егер сырқат адам тоңып жатса, оны көрпемен қымтаңыз;
• Егер сырқат адам су іше алатындай халде болса, онда оған бірнеше тамшы су, әйтпесе, басқадай сусын беріңіз, ал организмде су жетіспеушілігінің белгілері байқалса, сусынды көбірек беріп және регидрат сусынын ішкізіңіз;
• Жарақат болса, онда жараға ем-дом жасап, таңып тастаңыз;
• Егер сырқат адамның ауруы жанына қатты батып, мазасызданса, оған аспирин немесе дерт ауыртпалығын жеңілдететін (байыз таптыратын) басқа дәрі-дәрмек беріңіз, бірақ бүлардың құрамында тыныштандыру әсерін тигізетін кодеин тәрізді қоспалар болмауы керек.
• Өзіңізді сабырлы ұстап, сырқат адамды демеп, көңілін көтеріңіз.

Сырқат адам ес-түссіз жатқан жағдайда:

• Басын бір қапталға қырынан салып және артқа қарай сәл кегжитіңкіреп темен қаратып жатқызыңыз (жоғарыдағы суретке қараңыз). егер сырқат адам демі жетпей түншығып бара жатса, саусағыңызбен оның тілін тартып шығарыңыз.
• Егер ол құсып жіберсе, дереу аузының ішін құсықтың қалдығынан тазалаңыз. Құсық өкпесіне кетіп қалмауы үшін басы жоғарыда айтылғандай жағдайда жатқанын қадағалаңыз (төмен, артқа қарай сәл шалқайтылып және қырынан салынған);
• Есін жиғанша оның аузына ештеңе апармаңыз;
• Егер осы сәтте маңайындағы адамдардың біреуі болмаса біреуі күре тамыр арқылы ерітіндіні жиі тамшылатып жіберу әдісін білетін болса, соны қолданыңыздар;
• Сырқат адамға тезірек дәрігерлік көмек көрсету шарасын ұйымдастырыңыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Естен тану

 

 

Естен танудың  себептері сан алуан: үрей, қатты  ауырсыну (егер адам ұзақ уақыт бойы төсек тартып жатса), жатқан күйден кілт тұрған күйге ауысу, жылу немесе күн өту, ашығу, көп қан кету.

“Жедел жәрдем”  келгенше естен танған адамды жастықсыз жазық жерге жатқызып, аяғының астына бірдеңе қойыңыз, тыныс алуын қиындатып тұрған киімінің түймесін ағытыңыз. Бөлмеге таза ауа кіруі үшін терезені ашыңыз, мұрнына мүсәтір спиртіне, әтірге немесе сірке суына малынған мақтаны иіскетіңіз. Самайларын сірке суымен немесе әтірмен сүртіңіз.

Егер қолданған  шараларыңызға қарамастан адам есін жимаса, жасанды тыныс алдыруға кірісіп, оны “Жедел жәрдем” келгенше немесе адам есін жиғанша жасай беріңіз.

 

  

Есті жинауға көмектесетін қалыптар

Естен танып  жатқан адамды ең алдымен өз құсығана тұншығып қалмайтындай  қалыпқа жатқызу керек. Комаға түскен жағдай болса ол адамнығ мойны мен омыртқаларына зақым келді ма жоқпа тексереміз. Бұндай науқасты орнынан қозғау салға немесе өлімге әкелуі мүмкін. Науқасты абайлап орнынан қозғау керек. Егер науқастын мойыны мен омыртқалары зардап шекпеген жағдайда суретте көрсетілген процедураларды орындау керек:

• Зардап шеккен адамнын екі қолын денесіне жақын орналастыру.
• Зардап шеккен адамды бір жақ шетке ауыстырып жатқызу.
• Оны адамнын киімінен ұстап ауыстыру ынғайлы(1)
• Қолын жоғарыға көтеру керек, денесімен қолы арасында түзу бұрыш пайда болғанға деін, кейін шынтағын бүгу керек.(2)
• Жоғарғы аяғын түзулеу керек, денесі мен мықыны түзу бұрыш құрғанға дейін көтеріп, кейін тізесін бүгу.(2)
• Денесінің астында жатқан қолын шығарып, арқасына қарай ақырындап созу.(3)
• Екінші аяғынын тізесін кішкене бүгу.

  Осындай қалыпта жатқызғанда зардап шеккен адам қозғалмайды және тұншығу(асфиксия) болмайды. .(4) Зардап шеккен адамның дене бітімі ауыр болса осы іс-шараны орындау қиынырақ болады, сол себепті бұл іс-шараны адамның қасына тізерлеп отырып орындау керек.

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

 
1.Протоколы диагностики  и лечения заболеваниий для  организаций оказывающую скорую  и неотложную медицинскую помощь. Алматы-2007.

 
2.Тактика ведения и  скорая медицинская помощь при  неотложных состояниях. Руковотство  для врачей. А. П. Верткин

 
3.Рекомендации по окозанию  скорой медицинской помощи в  Россиской Федераций А.Г.Мирошниченко . В.В. Руксин

 

4.И. Маколкин, С. И. Овчаренко — Внутренние болезни. М.:Медицина, 1999 ISBN 5-225-04376-3

 

5.Ішкі аурулар. Маколкин В.И., Овчаренко С.И., 2005 год.