Химияның адам өміріндегі маңызы

Органикалық химияның органикалық  заттардың синтезі мен құрылымын  анықтауда, ондағы электрон тығыздығының таралуын, атомдардың кеңістіктік орналасуын және химиялық реакция механизмін белгілеудегі мүмкіндіктері шексіз. Сонымен қатар  ол ғылым мен техниканың жаңа салаларының  пайда болуына және дамуына ықпал етеді. Органикалық химия терминін алғаш 1808 жылы швед химигі И.Берцелиус (1779 – 1848) ұсынған. Бұл термин ол кезде тек тірі организмдермен ғана байланыстырылып түсіндірілді. 19 ғасырдың аяғында көптеген зерттеулер нәтижесінде органикалық қосылыстар синтезделіп, ол түсінік жоққа шығарылды. Органикалық химияның ғылым ретінде дамуы осы кезден басталады. Органикалық химияның дамуында 1861 жылы А.Бутлеров ашқан органикалық заттардың құрылыс теориясы маңызды орын алады. Осыған байланысты органикалық химияға химиялық байланыс, молекулада атомдардың байланысу реті, олардың өзара әсері, т.б. жаңа ұғымдар енді. Бутлеровтың құрылыс теориясы осыған дейін белгісіз болып келген изомерия құбылысын толық түсіндіре алды. Одан басқа: типтер теориясы, фрагменттердің молекуладан өзгеріссіз жаңа молекулаға өтуі, валенттілік ережесі, бензолдық теория, құрылыс, изомерия құбылысы, молекуладағы атомдардың кеңістіктік орналасуы, атомдардың өзара әсер теориялары, т.б. көптеген жаңалықтар органикалық химияны одан әрі дамытты. 20 ғасырдың басында талдаудың жаңа физикалық әдістері жасалып, жетілдірілді: хроматографиялық, ЭПР, рентген, құрылымдық талдау, масс-спектроскопия, ядролық-магниттік резонанс, инфрақызыл және ультракүлгін-спектрометриясы, т.б. Бұл әдістер химиялық әдістерді қолданбай-ақ, күрделі органикалық заттардың құрылымын тез және дәл анықтау мүмкіндігін берді.

Химиялық заттардың адам денсаулығына әсері. Адам денсау- лығына кері әсерін тигізіп, зор зиян келтіретін заттардың бір тобы: никотин, есірткі және алкогольдік ішімдіктер. Олардың барльны да — органикальщ заттар. Нашақорлыкпен, маскүнемдікпен жөне темекі тартумен күресте олардың молекулаларының организмге тигізетін кауіп-қатерінің механизмін білудің маңызы зор (29-сызбанұсқа). Бұл үш зат организмге түскенде, алдымен жүйке жасушаларын, қан мен ми, өкпе тіндерін зақымдайды. Физиологиялық өсерлері оте күшті. Есірткінің барльны да медиңинада қолданылады, бірақ артьщ мөлшері организмге күшті уландырғыш зат ретінде өсер етеді. Организм оларга тез бейімделеді. Сондықтан емдеу практикасында соңгы кезде кокаинді анестезиялык зат ретінде қолдануды тоқтатты.

Көптеген синтездік жолмен алынған  дөрі-дөрмектер адам денсау лыгын  қорғайды, калпына келтіреді жөне жаксартады. Мысалы, сендерге жаксы  таныс аспирин, анальгин сияқты анальгетиктер  — ауырғанды басып, жүйкені тыныштандырады, бірақ есірткіге жатпайды. Олардың  өсер ету механизмі — ауыргандықты білдіретін импульстерді тасымалдайтын  жүйке талшықтарының үшын “бекітіп тастау”. Бұйл заттардың кабынуга қарсы  және ыстықты төмендететін қасиеттері де бар.

Дөрі-дәрмектер синтездеуде біздің ғалымдарымыз зор жетістіктерге  жетуде. Мысалы, профессор С. М. Әдікеновтің  басшылығымен қатерлі ісікке қарсы  қолданылатын “Арглабин”, гепатопротекторлық және антиоксиданттық қасиеті бар  “Салсоколлин”, қабыну процесіне қарсы  қолданылатын “Калиор”, антисептиктік  жөне

фунгицидті касиеті бар “Цепсеудин”  сиякты жаңа дөрілік препа- раттар синтезделді.

Пайдаланылған әдебиеттер

Қазақ Энциклопедиясы, VII- том 

Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас  редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9 

Химия: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Ә. Темірболатова, Н. Нұрахметов, Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова.