Құқығым бар

Құқығым бар.

              «Мемлекттік бастауларды нығайту құқықтық қоғам орнатумен бірге жүргізілуі тиіс. Бұл- жалпы ұлттық абзал міндет. Құқықтық мәдениет пен құқықтық реформасыз қоғам өрге баспайды, ал тәуелсіздік толыққанды болмайды.

          Өркениетті қоғамда құқық мәдениеті әр адамның жалпы мәдениетінің қажетті бөлшегі, әрбір лауазымды адамға қойылар кәсіби талап болып табылады. Тиісті құқық тәртібін орнықтырмайынша бізідң экономикалық реформалауымыз , қоғам өмірінде демократиялық қалыпты өлшемдерді бекітуіміз неғайбыл. »-деп президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы атап көрсеткендей әрбір адам өз құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыра білу, айналасындағылардың іс-әрекетінің заңға сәйкестігін қадағалай алуға қабілетті болуы шарт.

     Кез  келген мемлекет өмірдің барлық  қоғамдық салаларында, адамдар  арасындағы өзара қарым-қатынастарда  қатаң тәртіп пен сақтықты  орнатуға мүдделі. Онсыз қоғамның  бірқалапты дамуы, экономиканың,мәдениеттің,  игіліктің көтерілуі және халықтың  қауіпсіздігінің артуы мүмкін  емес.

     Сондықтан  мемлекет азаматтардың, олардың  бірлестіктерінің, шаруашылық ұйымдардының, мемлекеттік органдарының, олардың  лауазымды адамдарының құқықтары  мен міндеттерін, жауапкершілігін  белгілейді. Мемлекет өзі қабылдаған  заңдарды барлық адамдардың қатаң  сақтауын, заңдардың талаптарын  бұзушылардың заңмен жауапқа  тартылуын әрдайым қадағалап  отырады. Қоғам мүшелелірінің ішінде ең әлжуаз әрі қамқорлықты, қорғауды айрықша қажет етенін ол бала екені баршамызға мәлім. Осыған орай баланың бағылып қағылуына, дамуына , білім алуына және қоғамдық өмірге қатысу үшін жетілуі , бала құқығының қорғалуына  елімізде және дүние жүзінде жағдай жасалған.

   Барлық құқық түрлері сияқты баланың жеке басына қатысты заңның да ерекше тақырып ретінде қаралуы немесе оның жасөспірім құқығы мекемелер арасы қатынастар тарихы жағынан ортаға жаңа шығып келе жатқан ұғым екені белгілі.       

   Адамзаттың пайда болуынан бастап өткен әр ғасырда қоғамның балаға деген көзқарасы да әр түрлі өзгеріске ұшыраған.

    Бала құқықтары, оның өміріне, дамуына, білімденуі мен тəрбиесіне қамқорлық қашанда бүкілəлемдік назардан тыс қалмаған. Осы орайда балалардың қандай құқықтары бар деген сұрақ туындайды. Бірінші кезекте баланың өмір сүру құқығы бар. Баланың өзіне есім алуға құқығы бар. Өз ата-асаны білуге және олардың қамқорлығына ие болуға құқылы. Бала жан-жақты ақыл-ой және дене қабілеттерін дамытуға , білім алуға, мәдени және шығармашылық іс-әрекетпен айналысуға , демалуға, емделуге құқылы. Сондай-ақ өз пікірін білдіруге, ақпарат алуға және ақпарат беруге, ең бастысы отбасында өмір сүруге, тәрбие алуға құқылы. Егер отбасында балаға қажетті жағдай жасалмаса , қамқорлық және қорғаншылық органдарына әр бала өздігінен хабарлай алады.

   Бала  құқығы бойынша қабылданған маңызды  құжаттарда бала құқығына қатысты барлық мәселелер қамтылған. Заңды білу заман талабы сондықтан әрбір бала осы құжаттармен жақын таныс болуы шарт.

     Қабылданған халықаралық құжаттарда (Бала құқықтары Декларациясы, 1959ж.; Бала құқықтары жөніндегі Конвенция, 1989ж.; Балалар тіршілігін сақтау, қорғау жəне оларды дамыту Декларациясы, 1990ж.; Ымырашылдық принциптері Декларациясы 1995ж.; Əлем мəдениеті жөніндегі Декларация, 1998ж. жəне т.б.) қоғамда бала құқықтарының үстемдігін, оларда ымырашылдық, басқыншылыққа бармау сезімдерін оятып, тыңдай білу мен зер салуға үйрету қажеттігі жария етілді. Бұл құжаттарда хатталған бағдарламалар барша аймақтардағы барлық халықтар үшін теңдей маңызды және олар тарапынан бірдей орындалуы міндетті.

       «Балалар құықтарын қорғау үшін 1924 жылы бала құқығының Женева декларациясы қабылданған болатын. Бұл декларацияға қол қойған мемлекеттер әр адамды оның ұлтына, діни сезіміне, жынысына, әлеуметтік тегіне қарамастан , өз елінің құқықтар мен бостандыққа ие, тең құқықты азаматы деп қабылдады. Уақыт өте келе , Декларацияның кейбір пункттері өзгертіліп, түзетулер енгізілді. 1959 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы бала құқықтарының Конвенциясын қабылдады.  1959 жылы БҰҰ «Адам баласына өзі білетін бар жақсыны үйретуге міндетті»деп шешті. 1979 жыл-Халықаралық балалар жылы болып жарияланды. Польша балаларды заңды түрде қорғайтын конвенция жасауды ұсынды. 1989 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы «Бала құқығы туралы Конвенцияны» қабылдады. 1990 жылы қаңтар айынан бастап БҰҰ-на мүше болып табылатын дүние жүзі елдерінің өкілетті өкілдері «Бала құқығы туралы Конвенцияға» қол қоя бастады. 1990 жылы 2 қыркүйекте Конвенция өз күшіне енді. Бала құқығы туралы Конвенция өте қомақты әрі күрделі құжат. Сондықтан дүние жүзінде жүзінде өмір сүріп жатқан барлық балалар осы Конвенцияда көрсетілген құқықтарды білуі шарт. Бала өз азаматтығын оқып үйренудің алғашқы қадамын осы құжат арқылы игереді.

1995 жылы Қазақстан  Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев  Нью –Йоркте ЮНИСЕФ-тің атқарушы  директоры Джеймс Грантпен бірге  «Бала құқығы туралы Конвенцияға»  әлемнің 156-шы елі болып қол  қойды. 

     Конвенцияны толық мойындаған мемлекеттер баланың жеке тұлғасының толық және үйлесімді дамуын қамтамасыз етуді өз мойындарына міндеттеме етіп алады.

БҰҰ-да 1959 жылы 20 қарашада өткен Бас Ассамблеясы  баланы қорғау және әл-ауқатын жақсартудың 10 негіздеуші қағидасынан тұратын  «Баланың құқықтары руралы декларацияны жариялады.»

1-қағида: Бала  осы Бекларацияда қаралған барлық  құқықтарға ие болуы тиіс.

2-қағида: Балаға  заңмен және басқа да құралдармен  арнайы қорғау белгіленіп, оның денесінің , ақыл-ойының , адамгершілік рухани , әлеуметтік өсуіне қолайлы жағдайлар берілуі тиіс.

3-қағида: Бала  туған кезден бастап, аты мен  тегі, азаматтық құқығы болуы  тиіс.

4-қағида: Бала  әлеуметтік игіліктерді қолдануы  тиіс.

5-қағида: Дене  бітімінде, психикалық және әлеуметтік  жағдайында кемістігі бар бала, өзінің ерекше жағдайына қажетті  режимммен , білімммен, күтімммен  қамтамасыз етілуі тиіс.

6-қағида: Бала  толыққанды және үйлесімді дамуы  үшін сүйіспеншілік пен түсіністікті  қажет етеді. 

7-қағида: Бала  тегін және міндетті, әсіресе  бастауыш сатыда білім алуға  құқылы.

8-қағида. Бала  барлық жағдайларда көмек пен  қорғауға алынатындардың қатарында  болуы тиіс.

9-қағида: Бала  қатігездік, қанау және немқұрайлы қатынастың бәрінен қорғалуы тиіс.

10-қағида: Бала  нәсілдік, діни, кемсітушіліктің т.б.. түрлерін қолдайтын практикадан Оқшаулануы тиіс. Ол өзара түсіністік, төзідділік, халықтар достығы, бейбітшілік және жалпыға бірдей бауырластық , өзінің қабілет-күшін басқа адамдарға қызмет ету рухында тәрбиеленуі тиіс.

      Аса жоғары маңызға ие болған құжат – бұл Бала құқықтары жөніндегі Конвенция негізінде 2002 жылы 8 тамызда елімізде «Қазақстан Республикасындағы баланық құқықтары туралы Заң» қабылданды. Конвенцияның тұжырымдары төрт негізгі талаптарға саяды: баланың тіршілік ету, даму, қорғану жəне қоғам өміріне белсенді араласу құқықтарын қамтамасыз ету. Конвенцияда ересектердің балалармен қарым-қатынас жасаудың жалпы адамзаттық мəдениет идеяларының негізіне арқау адамгершілік – инабаттық қағидалары айқындалған. Мұнда барша жұртшылыққа өз арақатынастарын гуманистік негізде құрып, бала тұлғасын құрметтеу жəне əлпештеу, оның ой-пікірлері мен көзқарастарын қолдап-қуаттау жəне осылардың бəрін ізгілік тəрбиесінің негізіне қалау қажеттігі жөнінде ұран тасталды.  
Бала құқықтары жөніндегі БҰҰ Конвенциясы тұжырымдарын, Бала тіршілігін, қорғанысы мен дамуын қамтамасыз ету туралы дүниежүзілік Декларациясы жəне оны іске асыру əрекеттерінің Жоспарын орындау мақсатында ҚР үкіметі өз Қаулысын қабылдады. Осыған сəйкес Республикалық бағдарлама түзіліп, С.Назарбаева бастаған «Бөбек» қоры жəне балалар қамқорлығын өз міндетіне алған басқа да қоғамдық мекемелер іске қосылды.  
Бала құқықтары жөніндегі Конвенция жəне БҰҰ-ның басқа да тұғырлы құжаттарында жарияланған Ережелердің түпкі мəні – білім жəне тəрбие толығымен тұлға дамуына, сонымен бірге адамның құқықтарын жəне негізгі еркіндіктерін құрмет тұтуға бағышталуы.

Елімізде және бүкіл дүние жүзінде балалардың құқықтары қорғалуы үшін барлық жағдайлар  жасалған. Біздің қоғам алдындағы міндетіміз сапалы білім алып,  өз азаматтық құқымызды  жақсы біліп, жүктелетін жауапкершілігімізді сезіну.

  Сөзімді  Сұлтанмахмұт Торайғыровтың мына  төрт шумақ өлеңімен аяқтағым  келіп отыр:

Мен жігіт 15-20 арасында,

Бұл шақта көп  бересі, аласымда.

Жан жағым толған мақсат, толған таңдау,

Алайын анасын ба , мынасын ба, -жеп жырлағандай  болашақта шалыс баспай, өз құқын, жауапкершілігін сезінетін ата-анасының емес, бүкіл алаштың азаматтары болуымыз керек.

                                                                        Шығарма тақырыбы: «Құқығым бар»

                                                                        Орындаған: Дәтай Балайым

                                                                        Мектебі. Төле би атындағы орта  мектеп

                                                                         Сыныбы: 10

                                                                         Жетекшісі: Ыбраева Лаура  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

                                     Төле би атындағы орта мектебі 
 
 
 
 

             Шығарма

   Тақырыбы: «Құқығым бар» 
 
 
 
 

Орындаған: Дәтай  Балайым 
 
 
 
 
 
 
 

                                                 Қаракемер ауылы

                                                         2012 жыл