Гістарычная школа права

Беларускі дзяржаўны універсітэт

Юрыдычны  факультэт 
 

кафедра тэорыi i гiсторыi

дзяржавы i права 
 

Рэферат

на тэму «Гістарычная школа права» 

Студэнткi 1 курса групы №1

Швед  Валерыi Андрэеўны 
 
 
 
 
 

Мiнск 2011

Змест

1. Уводзіны;
2. Узнікненне гістарычнай школы
3. Асноўныя палажэнні
4. Крытыка гістарычнай школы права
5. Значэнне гістарычнай школы права
6. Спіс літаратуры і спасылак

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Уводзіны

     Кардынальнае  пераўтварэнне грамадства людзі  часцей за ўсё звязваюць з правам, з прававой дзяржавай, з правасуддзем, з правамі чалавека. Але як ўзнікла права? Як з'явілася гэта грамадская з'ява, гэты незаменны ў сучасным цывілізаваным грамадстве сацыяльны рэгулятар?

     Пытанне аб утварэнні права складнае, і  ў юрыстаў няма адзінага меркавання на гэты конт. Існуюць і існавалі розныя погляды, канцэпцыі па гэтым  пытанні, абумоўленыя рознымі акалічнасцямі: канкрэтным гістарычным прамежкам, гісторыка-прававым становішчам у дзяржаве - радзіме канкрэтнага прававога вучэння, а таксама суб'ектыўнымі фактарамі: асабістым меркаваннем юрыста-тэарэтыка, заснавальніка вучэння, яго дачыненнем да той ці іншай сацыяльнай групы.

     Час і месца ўзнікнення гістарычнай  школы вызначаюцца часам пераможнай барацьбы германскай нацыі за вызваленне яе ад французскага панавання. Падставай  паслужыла пытанне аб выданні  для ўсёй Германіі грамадзянскага кодэкса  ў процівагу кодэксу Напалеона I. 

     Узнікненне  гістарычнай школы

     Пад уплывам нацыянальнага ўзбуджэння, які ахапіў Германію пасля вайны за вызваленне, агульнага імкнення да кадыфікацыі, характарзуючага канец XVIII і першую чвэрць XIX стагоддзяў у Германіі ўзнікла думка аб стварэнні грамадзянскага ўкладання, якое аб'яднала б нямецкі народ на глебе аднаго нацыянальнага права, знішчыла б панаванне рымскага права і паралізавала ўзмацняючыйся ўплыў французскага кодэкса.

     Гістарычная школа права, як адмысловы накірунак у прававой думкі, ўзнікла ў канцы XVIII ст. ў Германіі. У першай палове XIX ст. яна атрымала шырокую папулярнасць і ўплыў.

     Прадстаўнікі гэтага кірунку лічылі, што для правільнага разумення і развіцця дзяржаўна-прававых з'яў вызначальнае значэнне мае вывучэнне і асэнсаванне іх гістарычнага развіцця. У цэнтры ўвагі гістарычнай школы права, ўзнiкла і развівалася, як своеасаблівая рэакцыя на Вялікую французскую рэвалюцыю, знаходзіліся праблемы гісторыі, традыцый і, галоўнае, само паняцце народа. Базавым было паняцце народа і народнага духу, ці духу гісторыі.

     Заснавальнікам гістарычнай школы права з'яўляецца Густаў Гуго (1764-1844) - прафесар гётынгенскага ўніверсітэта, аўтар «Падручніка натуральнага права, як філасофіі пазітыўнага права, у асаблівасці - прыватнага права». Выдатнейшым прадстаўніком гэтай школы быў Фрыдрых Карл Савіньi (1779-1861), выказаўшы свае погляды ў кнізе «Права валодання», у брашуры «Аб прызначэнні нашага часу да заканадаўства і правазнаўства» і ў 6- томным сачыненні «Сістэма сучаснага рымскага права». Завяршае гэтую групу прадстаўнікоў гістарычнай школы права Георг Фрыдрых Пухта (1798-1846), асноўныя творы якога - «Звычайнае права» і «Курс інстытуцый». 

     Асноўныя  палажэнні

     Прадстаўнікі  гістарычнай школы права зыходзілі  з кансерватыўнага гістарычнага разумення права. Іх ідэі былі своеасаблівым супрацьпастаўленнем канцэпцыі натуральнага права, якая з'яўлялася ідэалагічнай зброяй рэвалюцыйнай буржуазіі.

     Гістарычная школа права выступала ў абарону  феадальных парадкаў, супраць пераўтварэння  існуючых адносін з дапамогай  новага заканадаўства, тлумачачы гэта тым, што права павінна складвацца гістарычна.

     Найважнейшый  крыніцай права быў абвешчаны  звычай, кадыфікацыя законаў адпрэчвалася, а само права ўяўлялася як сістэма  паступовага фарміравання «народнага духу». Развіццё права параўноўвалася з развіццём мовы ці некаторымі відамі гульняў (такімі як шахматы або карты, так як іх правілы фармаваліся паступова, па меры неабходнасці дазволіць тую ці іншую сітуацыю). Ключавое паняцце школы - «народны дух» - гэта асаблівасці правасвядомасці нацыі. Галоўны фактар, які ўплывае на яго - гістарычныя ўмовы, у якіх народ ўзнікае і фарміруецца. «Народны дух» дадзены першапачаткова і не здольны да самаразвіцця.

     Натуральна-прававую дактрыну і выцякаючыя з яе дэмакратычныя  і рэвалюцыйныя высновы гістарычная  школа права выбрала галоўнай мішэнню для сваіх нападкаў. Гэтая  дактрына выклікала незадаволенасць сваіх праціўнікаў тым, што даказвала неабходнасць карэннага змянення існуючага з сярэдніх стагоддзяў палітыка-юрыдычнага ладу і прыняцця дзяржавай законаў, якія адказвалі б «патрабаванням розуму», «прыродзе чалавека», а фактычна - наспелым сацыяльным патрэбнасцям, г.зн. грамадскаму прагрэсу.

     Прыхільнікі гістарычнай школы права Густаў Гуго і Ф. Ю. Штоль (1802-1855) апраўдвалі захаванне феадальных прававых інстытутаў, выступалі супраць кадыфікацыі права ў Германіі. У значнай меры пазіцыі гістарычнай школы ў Германіі былі праявай нацыяналістычнай рэакцыі на кадыфікацыю права, праведзеную ў Францыі і замацавання заваяванняў буржуазнай рэвалюцыі.

     У кнізе Густава Гуго «Падручнік натуральнага права, ці філасофія станоўчага права» аспрэчваюцца асноўныя палажэнні тэорыі натуральнага права. Канцэпцыю грамадскага дагавора ён адпрэчвае па шэрагу падстаў:

1. Такіх дагавораў ніколі не было - усе дзяржавы і ўстановы ўзнікалі і змяняліся іншымі шляхамі;
2. Грамадскі дагавор практычна немагчымы - мільёны незнаёмых людзей не могуць уступіць у пагадненне і дамовіцца аб вечным падначаленні установам, аб якіх яны судзіць яшчэ не могуць, а таксама аб падпарадкаванні яшчэ не вядомым людзям;
3. Канцэпцыя грамадскай дамовы шкодная - ніякая ўлада не будзе трывалай, калі абавязак падпарадкавання залежыць ад даследавання яе гістарычнага паходжання з дамовы;
4. Улада і права ўзнікалі па-рознаму. Ніякая іх разнавіднасць не адпавядае цалкам розуму, яны прызнаюцца не безумоўна, а толькі часова правамернымі, аднак тое, што прызнана або прызнавалася мноствам людзей, не можа быць зусім неразумна;
5. Права ўзнікае з патрэбы рашэння спрэчак.

     У артыкуле «Ці з'яўляюцца законы адзінымі крыніцамі юрыдычных ісцін» Гуго параўноўвае права з мовай і норавамі, якія развіваюцца самі па сабе, без дагавораў і прадпісанняў, ад выпадку да выпадку, таму што іншыя кажуць або робяць так, і да абставін падыходзіць менавіта гэтае слова , правіла. Права развіваецца так, як правілы гульні (шахматы, більярд, карты), дзе на практыцы часта сустракаюцца сітуацыі, не прадугледжаныя спачатку усталяванымі правіламі. У працэсе гульняў ўзнікаюць і паступова атрымліваюць агульнае прызнанне пэўныя спосабы вырашэння гэтых сітуацый. Хто іх аўтар? Усе - і ніхто. Тое ж і права - яно складаецца з звычаяў, якія ўзніклі і якія атрымалі прызнанне ў асяроддзі народа. Звычаі маюць ту перавагу перад законам, што яны агульнавядомыя і звыклыя. Мноства законаў і дагавораў ніколі не выконваецца. Колькі разоў у Гётынгене ўлада называла вуліцы - але ўсе іх звыкла называлі і называюць па-старому. Гістарычна склаўся звычай і ёсць сапраўдная крыніца права.

     Гістарычная школа права атрымлівае вядомасць  пасля апублікавання ў 1814 годзе  брашуры Ф. К. Савіньi «Аб прызначэнні нашага часу да заканадаўства і правазнаўства». Яна была адказам на знакамітае эсэ Антона Фрыдрыха Юстуса Тібо аб неабходнасці стварэння агульнагерманскага грамадзянскага кодэкса («Über die Nothwendigkeit eines allgemeinen bürgerlichen Rechts für Deutschland»).

     У сваёй працы Савіньi пісаў аб несвоечасовасці кадыфікацыі права ў Германіі. Менавіта ён сфармуляваў паняцце «народны дух».

     Савіньi вылучае ўзросты «народнага духу»:

1. Дзяцінства. На гэтым этапе права толькі фармуецца; ў чалавека яшчэ не існуе ўяўлення аб абстрактнай норме і ўспрыманне права носіць характар веры. Савіньi верыць у неабходнасць прававых абмежаванняў, менавіта таму ў першабытных народаў узнікае ўяўленне аб юрыдычных дзеяннях, якія сімвалізуюць пачатак або спыненне праваадносін. На думку Савіньi гэтыя дзеянні з дапамогай нагляднасці замацоўваюць існаванне права ў пэўнай форме (звычай). Правасвядомасць тут развіта слаба, у чалавеку пануюць эмоцыі.
2. Юнацтва. На гэтым этапе юрысты вылучаюцца ў адмысловую групу. Для развіцця права гэта час творчага парыву. Юрысты дзейнічаюць у саюзе з народам, гэта значыць карпаратыўнае правасвядомасць яшчэ не склалася. Права ствараецца разумным, мэтазгодным.
3. Сталасць. На гэтай стадыі ўскладняецца палітычнае і эканамічнае жыццё, развіццё культуры, і ўсё гэта прыводзіць да ўскладнення права. Узнікае неабходнасць прафесійнай кваліфікацыі. Канчаткова складаецца прававая навука і прававая сістэма набывае завершанасць. Права становіцца больш штучным, яно не губляе сувязь з народным жыццём. Юрысты ператвараюцца ў адмысловую замкнёную касту.
4. Старасць. Творчыя парывы народа згасаюць, у праве пануе закон, ці не ствараецца ўжо нічога новага. Права жыве за кошт старых нормаў, няма новага. Народны дух памірае, і на яго месцы ўзнікае новы народ і новая прававая сістэма. Пераемнасці паміж рознымі народамі быць не можа.

     У вучэнні Пухты ужо вельмі моцны  ўплыў сучасных яму філасофскіх вучэнняў Шэлінга, адбiўшыся на выпрацоўцы паняцця аб народным духу, як крыніцы права. Пухта аб'ектуе, ўвасабляе гэта паняцце. Ён бачыць у ім нейкую сілу, якая дзейнічае ў арганізме народнага жыцця і існуючую незалежна ад свядомасці асобных членаў народаў. Народны дух, падобна душы ў арганізме, усё вырабляе з сябе ў народным жыццi, у тым ліку і права, так што некаторыя асобы не маюць ніякага актыўнага ўдзелу ў заснаваннi; не іх свядомасцю абумоўліваецца тое ці іншае развіццё права, a ўласцівасцямі народнага духу. Таму, калі Савіньi кажа яшчэ аб стварэннi права, як аб агульнай справе, y Пухты ідзе гаворка, наадварот, аб натуральным самаразвіцці права. Права развіваецца, па гэтаму вучэнню, з народнага духу, як расліна са збожжа, пры чым наперад прадвызначана яго форма і ход развіцця. Некаторыя асобы з'яўляюцца толькі пасіўнымі носьбітамі не імі ствараемага права. 

     Крытыка гістарычнай школы  права

     Крытыкуючы гістарычную школу права за апалагетыку феадальных парадкаў і кансерватызм, К. Маркс у артыкуле "Да крытыкі гегелеўскай філасофіі права. Увядзенне" пісаў, што гэта - "школа, якая подласць сённяшняга дня апраўдвае подласцю ўчорашняга, якая аб'яўляе мяцежным кожны крык прыгонных супраць пугі, калі толькі гэтая пуга - старая, спрадвечная, гістарычная ... "

     Вучэнне гістарычнай школы супярэчыць гістарычнай  рэчаіснасці: сцвярджаючы, што права  развіваецца ўнутранымі сіламі, мірным шляхам, гістарычная школа абыйшла дзве гістарычныя з'явы ў працэсе ўтварэння права: знешні ўплыў і ўнутраную барацьбу. Народны дух, гэта невычэрпная крыніца праваўтварэння, не мае ў сабе нічога гістарычна рэальнага. Вучэнне гістарычнай школы, з цягам часу сустракала ўсё больш рашучую крытыку. Самым рашучым крытыкам гістарычнай школы варта прызнаць нямецкага юрыста Рудольфа Iерынга нягледзячы на тое, што ён быў выхаваны ў духу школы.

     «У сучасны перыяд дадзеную тэорыю грамадскага дэтэрмінізму разглядаюць як пазмерную крайнасць. Замест няпэўнага паняцця духу, як творчага фактару грамадскага жыцця, сучасная навука выстаўляе больш наглядныя і пэўныя гістарычныя сілы» - А. С. Пiголкiн

     Шэраг палажэнняў гістарычнай школы права, у асаблівасці яе вучэнне аб першынстве звычаю перад законам, аказалі ўплыў  на фарміраванне сацыялістычнага напрамку ў буржуазнай юрыспрудэнцыі. Рэакцыйна-нацыяналістычныя погляды яе прадстаўнікоў былі шырока выкарыстаны нямецкімі фашыстамі. 

     Значэнне  гістарычнай школы  права

     Гістарычная школа паставіла пытанне аб магчымасці пераемнасці сучаснага права і права папярэдніх эпох. Юрысты ў практыцы гэтую пераемнасць павінны ўлічваць. Пад уплывам гістарычнай школы юрысты перасталі ўспрымаць натуральнае права як універсальны ўзор; многія юрысты сталі схіляцца да гістарычных поглядаў. Яны не спяшаліся перапрацоўваць сістэму ў духу натуральна-прававых каштоўнасцяў.

     Пад уплывам гістарычнай школы ў  юрыстаў з'явіўся інтарэс да вывучэння  старога права. У выніку стала  складацца права як асобная навука.

     Кожны этап народнага духу звязаны з папярэднім, таму фармiраванне права з'яўляецца арганічным працэсам, праз вывучэнне якога можна зразумець асаблівасці народнай правасвядомасці. 

     Заключэнне