Контрольная работа по "Геологии"

Биосфера

Биосфера (гр. биос—тіршілілік, өмір, гр. сфера — шар) — бұл  биология ғылымына XIX ғасырда ене бастады. Биосфера – тірі организмдер өмір сүретін жер қабаты. Жер бетінен 10—15 км биікке көтерілгенге дейінгі және 2 – 3 км құрғақтан немесе мұхиттардың 10 км түбіне дейінгі жерде организмдер тіршілік етеді.

 

Атмосфера – жер шарын түгелден орап тұрады. Ол гректің «atmos» - бу, «sphairi» (сфера) сөзінен шыққан. Оның қалыңдығы 100 км-ге дейін жетеді. Атмосфераның негізгі құрамында оттегі (20,95 %), яғни 1,5 * 1015 тонна аргон (1,28 %), азот (75,50 %), яғни 3,8 * 1012 тонна және басқадай газдар кездеседі. Атмосфера негізінен – тропосфера, стротосфера және иопосфера қабаттары болып үшке бөлінеді.

 

Тропосфера – грекше «tropos» (тропос) – бұрылысы, «sphaira» (сфера) – шар. Өзгермелі қабат деген мағына береді. Жер бетіне тікелей жайласқан төменгі тығыз қабаты. Орташа биіктігі 10 * 12 км-ге жетеді.

 

Стротосфера – латынша «stratum» - төсем, тағы сондай сияқты теңіз деңгейінен 9-11 км жоғары жататын атмосфера қабаты.  Бұл қабат бүкіл атмосфера салмағының 20%-ын құрайды. Статосферада су буы және бұлт атаулы мүлдем дерлік болмайды.

 

Ионосфера – гректің «ion» - қозғалғыш қабат деген сөзінен алынған. Қалыңдығы 800 км-ге жетеді.

 

Гидросфера – табиғи су қоймаларынан (мұхиттардан, теңіздерден, көлдерден, өзендерден) құралады. Бұл құрлықтың 70 % алып жатыр. Гидросфераның көлемі 400 млн шаршы км.

 

Литосфера – жердің қатты қабаты. Ол екі қабаттан құралған. Үстіңгі қабаты граниттен, оның қалыңдығы 10 км-ден 40 км-ге дейін жетеді. Ал астыңғысы базольттан тұрады. Қалыңдығы 30-80 км. Жоғарыда айтылғандай минералды қабаттардан басқа, жерді ерекше тағы бір қабат – биосфера қоршап тұрады. Ол тірі органимдер тараған аймақтардың бәрін қамтиды. 

 

Ноосфера – (гр. νόος – сана және σφαῖρα – орта, шар) немесе Антропосфера (грек. antһropos — адам, spera — қабық) — биосфераның жаңа жағдайға көшкен деңгейі; адамның саналы түрде жүргізген іс-әрекеттерінен туындайтын жер сферасындағы барлық өзгерістер мен олардың дамуын анықтайтын басты фактор;ғаламдағы адамзаттың мекендейтін аясы.

 

Мезосфера – жоғарғы шекарасы 80 км биіктікке дейін жетеді. Ерекшелігі – жоғары шекарасында температураның күрт төмендеуі ( -75^oC…-90^oC). Мұнда мұзды кристаллдардан тұратын күмістей жарқыраған бұлттар кездеседі.

 

Экзосфера (грек. ехо – сыртқы және sphaіra – шар) –жер атмосферасының шеткі, ең жоғары қабаты. 800 км биіктіктен 2000 – 3000 км-ге дейін жетеді. Мұнда температура 2000^oC –тан жоғары болады. Сутегі мен гелий атомдары көп.

 

Биосфера эволюциясы – түрлердің, олардың арақатынастарының үздіксіз бір мезгілде өзгеру және бір түрдің жойылып, бұрын болмаған екінші түрлердің пайда болу құбылыстары.

 

Тірі зат – әдебиетке бұл ұғымды В.И.Вернадский енгізді. Бұл химиялық құрамы, энергия және салмағы арқылы біріккен бүкіл тірі организмдер жиынтығы.

 

Биогенді зат – жердің бүкіл геологиялық тарихында тірі организмдер құрған, қуатты энергия көзі болып табылатын органикалық және органоминералдық заттар.

 

Өлі заттар – түзілу процесіне тірі заттар қатыспаған тірі организмдердің тіршілік ету орталары немесе субстрат.

 

Планетамыздағы тірі заттардың 5 негізгі компоненттері:

 

Энергетикалық – биосфералық - планетарлық құбылыстардың космостық сәуле шығарумен, күн радиациясымен байланысын жүргізу.

 

Газды – газдардың миграциясын және олардың айналымын, атмосфераның газдық құрамын қамтамасыз ету.

 

Тотығу – тотықсыздану – тірі заттың әсерінен тотығу және тотықсыздану – оттегінің тапшы кезінде органикалық заттардың ыдырауы, күкірттің сутектің түзілуі жинақталу процесі.

 

Жинақтау – организмдердің өз денелерінде шашыранды химиялық элементтерді жинақтау қабілеті, олардың мөлшерін қоршаған ортамен салыстырғанда бірнеше есе көбейту.

 

Деструкциялық – өлген органикалық заттардың ыдырауы, яғни тірі заттың өлі затқа айналуы. Нәтижесінде биосфераның биогенді және биологиялық өлі заттары түзіледі.

 

Геологиялық зат  айналым – тау жыныстарының, түзілуімен үгілуімен және бұзылған өнімдердің – сынықтар мен химиялық элементтердің кейін басқа жерге ауысуымен байланысты.

 

Биологиялық зат  айналым – өсімдіктер, жануарлар, саңырауқұлақтар,микроорганизмдер және топырақ арасындағы зат айналым.

 

Оттегі айналымы – фотосинтез процесінен басталады. Оның биологиялық айналымы 250 т/жыл.

 

Су айналымы – күн энергиясы, тартылу күші тірі организмдердің тіршілігі және адамның шаруашылық қызметінің әсерімен жер бетінде судың үздіксіз жүретін процесі.