Ядролық дәуірдегі геосаясат

Ядролық дәуірдегі геосаясат

 

орындағандар: Ахымбек А.

                            Уразбаева Э.

                                 Тұрсынғалиев Н.

Ядролық дәуірдегі геосаясат

     Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, әсіресе 1970-1990 жылдары халықаралық қатынастардың геосаяси трактаттарының әдістемелік негіздерінің мағыналарын өзгерту шаралары жүзеге асты.

    Ядролық дәуірдегі геосаясатта көптеген географиялық факторлар қолданылды:

• Қарсыластың шекарасына алдыңғы негізделу құралдарының жақындауы – авиатасымалдаушылар және кемелер, бөтен территориялардағы әскери базалар, мобильді тасымалдаушылар;
• Әскери кезекшіліктің бағыттарын таңдау, жаһандық барлау жүйесін құру, басқару және т.б. жүйелерді құру

 

• Ядролық  қарулардың пайда болуының негізгі себептерінің бірі -  НАТО әскери ұйымына кірген мемлекеттердің егемендігін шектеу болды. Ғылыми техникалық  революцияның қарулардың барлық түрін өндіруде,  таратуда, қымбаттауы мен интернационализациясында Батыс елдері мен олардың одақтастарының біріккен әскери күштерін құру мәні жатты.

• Ядролық геосаясат  дәуірінің өкілдерінің бірі, американ зерттеушісі, Техас университетінің профессоры  Л.Кристоф былай деді:                                     
•       “Қазіргі геосаясаткерлер картаға табиғаттың мәжбүр еткенін көру үшін емес, оның бағыттағанын табу үшін қарайды.”

 

 

Кристофер Лейн американ сыртқы саясатындағы гегемония тенденцияларының критигі.

Колин с.Грей

 

    Осы мәселеге қатысты АҚШ гегемониясының әлемдік сахнада негізделген бірнеше еңбегін арнады. “Ядролық дәуірдегі геосаясат” атты еңбегінде ол АҚШ пен НАТО ның әскери стратегиясына очерк береді. Онда ядролық объекттердің  орналасуын аймақтардың геосаяси және географиялық ерекшеліктерімен байланыстырады. Оның ойынша, халықаралық тәртіп пен қауіпсіздіктің “жоғарғы саясаты ” қажет.  Ол үшін күш орталықтарының жоғарылауы мен төмендеуіне ұзақ уақытты кеңістіктік қатынастардың әсерін ескеру қажет. Сонымен қатар технологиялық, саяси ұйымдастырушылық. Демографиялық процестер белгілі бір мемлекеттердің әсер ету сферасы мен салмағына ықпал етеді.

Батыстағы геосаясат саласындағы жаңа зерттеулер, авиация мен ядролық қару және оларды тасымалдау құралдарының пайда болуы; сонымен қатар географиялық кеңістікте  детерминизм болып табылатын дәстүрлі модельдер ескіріп, өзгертулерді қажет етті.

 

Осы көзқарас тарапынан әлдеқайда негізделген дәлелдерді американдық геосаясаткер А.П.Северски ұсынды.

 

• Ядролық дәуірдегі геосаясатқа өзінің тұжырымдамасын ұсынған 1952 жылы американдық А.Северски. Оның геосаяси құрылымында әлем екі үлкен әуе күш-қуатына негізделген. Ол Америка мен Кеңес одағының индустриалды орталығында шоғырланған.
• Америкалық орталық Батыстық жарты шардың көп бөлігін қамтыды, ал кеңестік орталық «Әлемдік аралдың» көп бөлігін қамтыды. Бұл екеуінің күш қуаты Солтүстік Америка мен Еуразияға тең болды. Осыған байланысты Северскидің көзқарасы олардың қосындысы әлемге үстемдік етудің негізі болып табылады.
• Әскери облыстағы технологиялық жаңартулардың айтуы бойынша қауіпсіздік мәселелеріне әскери ықпал қолдану керек. Оның қолданылуы зерттеушілерге геосаясатты түсінуге мүмкіндік берді.

• Американдық зерттеуші Д.Дедни бойынша басты рөлді географиялық ортамен саяси процесстердің арасындағы техникалық факторлар алады. Оның айтуы бойынша:
• Геосаяси болмыс география мен технологияға қызмет етеді. Географиялық планета өзгеріске ұшырамайды.
• Әскери стратегтерге саяси техникалық позицияларға негізделген НАТО тән. Геосаяси ядролық тежеу географиялық ортаға үлкен әсерін тигізді. Ядролық дәуірдің технологиясы революциялық болғандықтан географиялық ортаға қатты әсер етіп, геосаясаттың негізгі факторын өзгертті.

 

Биполярлық әлемнің геосаяси концепциясын американдық Саул Коган құрастырды. Ол геостратегиялық аймақтарды ажыратуды, коммуникациялар мен идеология жүйесін, геосаяси аймақтардың ұсақ бірліктерін ұсынған. Олар географиялық жақындастықпен, өмір сүру салтымен, тарих және мәдениетпен ажыратылады.

          Осыған байланысты Коган екі геостратегиялық аймақты қалыптастырды:

• «Саудаға негізделген теңіз әлемі»
• Теңіз әлеміне әсер етуші Америка, ол 3 мұхитқа тікелей шығады.
• «Еуразиялық континенталдық әлем» оған әсер етуші СССР, Еуропалық бөлік, Батыстық Сібір және Солтүстік Қазақстан.

          Америкалық геосаясаткердің пікірінше, америкалық геостратегиялық аймақ 4 геосаяси аймақты қамтиды. Кеңестік 2: Хартленд және Шығысеуропалық континенталды аймақ.

Оңтүстік  Кореяны Коган жеке көрсетті. Қазіргі уақытта Қытайдың саяси және экономикалық өсуі америкалық саясаткердің пікірін қолдайды.

 

 

• А.Северский, С.Коган және басқа да америкалық мектептің өкілдері өздерінің теориялық құрылымдарында Маккиндер мен Спайкменнің концепцияларына жүгінген.Жаңа идеялар ұсынылмаған.

 

 

Осыған  байланысты америкалық геосаясаткер Х.Болдуин 1970 жылы былай деген: Маккиндер мен  Спайкменнің геосаяси концепциясы  болашақта да дұрыс болып табылады

• Ядролық дәуірдегі классикалық геосаясатты қарастырған француз мектебінің өкілі генерал Пьер Галуа. Француздық геосаясаттың дәстүріне байланысты П.Галуа геосаясатты географиялық детерминизмнен және саяси географиядан ажыратты .

            Тарихи жоспарында Галуа эволюциялық геосаяси ойларды 3 этапқа бөлді:

• протогеосаясат – ол алғашқы адам қоғамының қалыптасуымен алғашқы эволюциялық қалыптасудың арасындағы кезеңді қамтиды XVIII ғасыр.
• Табиғаттың жаңаруы бұл кезең алғашқы эволюциядан бастап XX ғасырды қамтыды.
• Қазіргі кезең.

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

• Дергачев В.А.
• Дугин А.Г. Основы геополитики
• Маринченко “Геополитика”
• Колин С.Грей “Геополитика атомной эры”