Салық

   Жеке  тұлғалардан ұсталатын табыс салығы

   Есепті  жыл бойы салық салынатын табысқа  ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады. Жеке тұлғалардың  жылдық жиынтық табысына еңбеақы  түрінде алынатын табыстар, кәсіпкерлік  қызметтен алынатын табыстары, жеке тұлғалардың мүліктік табыстары және тағы да басқа табыстары кіреді.

   Жеке  тұлғалардың мүліктік табысына тек  қана активтің келесі түрлерінің құндарының инфляцияға  байланысты түзетуді есепке ала отырып өткізуден тускен құнның өсімі жатады: салық төлеушінің тұрақты тұратын жері болып табылмайтын, жылжымайтын мүліктің, бағалы қағаздардың, заңды тұлғаларға және  басқа материалдық емес активтерге қатысу үлесінен; шетелдік валютадан; асыл тастар және асыл металдар бар басқа да бұйымдардан, өнер туындылары мен антиквариаттардан. Жеке тұлғалардың салық төлейтін табыстарының құрамы салық кодексінде қаралады.

   Табыс салығының мөлшерін ай сайын бір  қалыпты ұстау үшін салық  салынатын  табыстың есепті сомасы мен одан ұсталатын  табыс салығының сомасы есептелетін  айлардың санын білдіретін сан мәні бар бірлікке 12 санының қатынасын көрсететінқайта есептеу көрсеткіші белгіленген. Мердігерлік шарт бойынша жұмыс істейтін тұлғаларға төленетін төлем, сондай-ақ бір жолғы төлем түрінде берілетін басқа да басқа да төлемдерден салық ұстау кезінде бұл есептеу көрсеткіші қолданылмайды. Жеке тұлғалардан табыс салығы ұсталған уақытта:

   Д-т: «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша  есеп айырысу» шоты;

   К-т: «бюджетке төленетін басқадай салықтар, алымдар және міндетті төлемдер»  шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.

   «Акциздік салықтар»

   Акциздік (жанама) салық дегеніміз – сатылатын тауардың бағасынақосылатын, сатып алушы төлейтін салық болып табылады. Акциздік салық салынатын тауарларға Қазақстан Республикасының аумағында шығарылатын немесе Қазақстан Республикасының аумағына импортталған тауар, яғни спирттің барлық түрлері, темекі өнімдері, құрамында темекісі бар басқа да өнімдер және күнделікті қолданылмайтын басқа да бұйымдар жатады.

   Қазақстан Республикасы аумағында акцизделуге  жататын тауарларды өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан Республикасы аумағында (акциздеуге) ойын бизнесін жүзеге асыратын барлық заңды тұлғалар акциз салығын төлеушілер болып табылады. Кәсіпорындарда акциз салығы есептегенде:

   Д-т: «Алынуға тиісті борыштар» деп аталатын шоты;

   К-т: «Акциз салығы» деп аталатын шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.

   Кәсіпорындар  мен ұйымдар бұл жоғарыда айтылған салықтардан басқа да өзінің меншігіндегі жерге, көлік құралына және мүлкіне  заңда бекітілген мөошерде салық төлеп тұруы тиіс. Салықтардың бұл түрлері есептелген уақытта кәсіпорынның бухгалтериясында:

   Д-т: «Жалпы эәне әкімшілік шығындар»  деп аталатын шоты;

   К-т: «Жер салығы»;

   «Көлік  құралына салық»;

   «Мүлікке  салық» деп аталатын оттар түрінде  екі жақты жазуы жазылады.

   Сондай-ақ «Бюджетке төленетін басқадай салықтар мен алымдар» шотында Қазақстан  Республикасы заңдарында қаралған басқадай салықтар, алымдар мен міндетті төлемдер есептеледі. Бұл айтылғандардың қатарына:

• Шығарылған бағалы қағаздарды тіркеу алымы;
• Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салығы және тағы да басқалар жатады.

   Салықтардың, алымдар мен міндетті төлемдердің  түрлері, мөлшері және олардың төлеу  тәртібі Қазақстан Республикасы заңдарында қаралады. «Бюджетпен басқадай есеп айырысу» шотының кредитіне тиісті шығындар есептелетін шоттардың дебитінен еспетелген салық, алымдар мен міндетті төлемдер сомасы, ал бұл шоттың дебитіне тиісті төлем төленген шоттардың кредитінен төленген сомалар жазылады.

 

   Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі «Еншілес серіктестіктеріндің алашағы» және «Бірлесіп бақыланатын заңдытұлғалардың алашағы» деп аталатын синтетикалық шоттардажүргізіледі. Бұл шоттар пассивті, күрделі шоттар болып табылады. Талдамалық есеп әрбір еншілес серіктестіктерге сәйкес корреспонденциялаушы шоттар бойынша машинограммада немесе тізімдемеде жүргізіледі. Ірі кәсіпорындардың талдамалық шоттарында дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысушылардың талдамалық есебінің карточкалары пайдаланады.

   Еншілес кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен сатып алынған тауарларына мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:

   Д-т: «Материалдар» шоты;

   К-т: «Еншілес серіктестіктердің алашағы»;

   «Тәуелді  серіктестіктердің алашағы» немесе «Бірлесіп бақыланатын заңды  тұлғалардың алашағы» шоттарының тиістілері.

   Ал  еншілес кәсіпорыннан бас кәс3іпорынның  алған дайын өнімдері, негізгі  құралдары және материалдық емес активтеріне бас кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде:

   Д-т: «Материалдық емес активтер»;

   «Негізгі  құралдар» және тағы да басқа шоттар;

   К-т: «Еншілес серіктестіктердің алашағы»;

   «Тәуелді  серіктестіктердің алашағы» немесе «Бірлесіп бақыланатын заңды  тұлғалардың  алашағы» деп аталатын  шоттардың тиістілері түріндегі  екі жақты жазуы жазылады.

   Еншілес (тәуелді) кәсіпорынға  бас кәсіпорынның өтеген қарызына:

   Д-т: «Еншілес  серіктестіктердің алашағы»;

   «Тәуелді  серіктестіктердің алашағы» немесе «Бірлесіп бақыланатын  заңды  тұлғалардың алашағы» деп аталатын  шоттардың тиістісі;

   К-т: «Ақшалар» деп аталатын шоты түріндегі  бухгалтерлік жазу жазылады.

   Бас кәсіпорын мен еншілес серіктестіктер  арасындағы есеп айырысуларды салыстырып, тексеру актілері  негізінде дебиотрлық қарыз сомаларымен жабдықталуын мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:

   Д-т: «Еншілес серіктестіктердің алашағы», «Тәуелді серіктестіктердің алашағы» және  «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың алашағы» деп аталатын шоттардың тиістілері,

   К-т: «Еншілес серіктестіктердің берешегі», «Тәуелді серіктестіктердің берешегі»  және «Бірлесіп бақыланатын  заңды  тұлғалардың берешегі» деп аталатын шоттардың тиістілері. «Еншілес серіктестіктердің алашағы», «Тәуелді серіктестіктердің алашағы» және «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың  берешегі» деп аталатын шоттардың тиістілері.

 

     «Еншілес серіктестіктердің алашағы», «Тәуелді серіктестіктердің алашағы» және «Бірлесіп  бақыланатын заңды тұлғалардың алашағы» деп аталатын шоттарда талдамалық есеп жеке серіктестіктер бойынша жүргізіледі.

   Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға сатылатын  тауарлар немесе көрсетілетін қызметкер  үшін алдын-ала алынған аванс сомалары бойынша есеп айырысу есебі «Тауарлы-материалдық қорларды қою үшін алынған аванстар» және «Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар» деп аталатын шоттардаесептеледі.

   Осы аталған операцияларға сәйкес кәсіпорынның алынған аванс сомасына:

   Д-т: «Ақшалар» шоты.

   К-т: «Тауарлы-материалдық қорларды қою  үшін алынған аванстар» немесе «Жұмыстарды  орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар» деп аталатын шоттарының тиістілері түрінде екі  жақты жазу жазылады.

   Ал  сатып алушыларға  босатылған тауарлар , көрсетілген қызметтер құнынан алдын ала алынған аванстар сомасы шегерілгенде:

   Д-т: «Тауарлық-материалдық қорларды қою  үшін алынған аванстар» немесе  «Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар»  деп аталатын шоттарының тиістілері;

   К-т: «Сатп алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі» немесе «Еншілем серіктестіктердің  дебиторлық борышы» деп аталатын шоттардың тиістілері түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.

   Егер  алынған аванс сомасының толық  толық пайдаланылмағаннан қалған бөлігі тапсырыс берушілерге, сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаларға қайтарылғанда:

   Д-т: «Тауарлық-материалдық қорларды қою  үшін алынған аванстар»  немесе  «Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар»  деп аталатын шоттарының тиістілері;

   К-т: «Ақшалар» деп аталатын  шоты түрінде  бухгалтерлік жазуы жазылады.

   Кәсіпорынның  алған аванстарының талдамалық есебі  әрбір аванс берген ұйым бойынша  бөлек жүргізіледі.