Коммерциялық банктің активтік операцияларын басқару және оларды жетілдіру жолдары

Мазмұны

Кіріспе .................................................................................................

1. Бөлім. Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерінің белсенді активтік операциялары. 

1.1. Коммерциялық банктердің операциялары...................................

1.2. Активтік операциялардың  түрлері...............................................

1.3. Активтік операцияларға сипаттама және олардың ерекшелігі..

2. Бөлім. Казкоммерцбанк АҚ на экономикалық сипаттама.

2.1. Казкоммерцбанк АҚ  даму тарихы және қаржылық жағдайы....

2.2. Казкоммерцбанк АҚ стратегиясы мен атқаратын қызметтері....

3. Бөлім. Коммерциялық банктің активтік операцияларын басқару және оларды жетілдіру жолдары......................................................

3.1. Казкоммерцбанк АҚ активтік операцияларының түрлері.........

3.2. Казкоммерцбанк АҚ активтік операцияларын басқаруды жетілдіру жолдары..............................................................................

Қорытынды............................................................................................

Қолданылған әдебиеттер......................................................................

Қосымшалар...........................................................................................

I бөлім. Қазақстан Республикасы коммерциялық банктерінің белсенді (активтік) операциялары.

      1.1. Коммерциялық банктер операциялары.

        Қазақстанда жұмыс істеп жүрген банктердің, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінен басқасының бәрі, екінші дәрежелі банктер болып есептеледі. Олардың қызметтерінің заңды негізі, Қазақстан Республикасының Президентінің 1995 жылы 31 тамызда шыққан №2443 заңдық күші бар «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралы» Жарлығы. Қазақстан Республикасында бұл банктер ашық және жабық акционерлік қоғам болып қалыптасты.

Аталмыш заңға сәйкес, Қазақстандағы екінші дәрежелі банктер заңды тұлға болып табылады. Олардың бәрі, меншіктігіне қарамастан коммерциялық жұмыспен шұғылданады. Сөйтіп, олардың басты мақсаты пайда-табу.

Екінші дәрежелі банктерге, заңды түрде, басқа заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаржыларын жұмылдырып, оларды өз атынан өз қаражатына, қайырымдылық,  мерзімділік және төлемділік жағдайларда орналастыру және де клиенттердің тапсыруы мен есеп айрысу, тағы басқа да операцияларды жүргізуге құқық берілген.

Сөйтіп, басқа елдердегідей, Қазақстанда да екінші дәрежелі банктер, бір жағынан шаруашылық жүргізуші субьектілердің, жеке тұлғалардың, уақытша бос қаржыларын жұмылдырып, оларға пайда табуға мүмкіншңлңк жасайды, екінші жағынан жұмылдырылған  қаржыны басқа шаруашылық жүргізуші субьектілер мен жеке тұлғаларға қосымша қаржыға қажеттігін жабуға берді. Сонымен қатар, банктер өз мүдделерін де ұмытпайды. Уақытша пайдалануға берілен қаржы үшін тиісті өсім (процент) алады. Обьективтік процесс ретінде, банктердің мұндай операцияларының эконмикалық негізі болып, қарызға беретін құнды қалыптастыруға және пайда табуға әсер ететін ақшалай қаржылардың қозғалысы болып табылады.

Екінші дәрежелі банктер, Қазақстан Республикасының аумағында және оның сыртында, өздерінің бөлімшелерінің еншілес банктерін ашуға құқықты. Бұл банктердің қызметтері Қазақстан Республикасының конституциясымен, басқа да заңдармен және олардың негізінде, оларды орындау мақсатында, өзінің құзіретіне берілген мәселелер жөнінде шығаратын нормативтік, құқықтық актілермен реттелінеді.

Әдетте, банк операциясын жүргізгенде, ақшалай қаражаттың қозғалысы туады. Мысалы, несие операциясының нәтижесінде, несиегердің несиеге алған сомасы оның есеп шотына түседі. Бұл жағдайда несие алумен қатар есеп айрысу операциясы да жүргізіледі-сатып алушы, несиенің жәрдемімен өзінің тауар жөнелтушісі мен жөнелтілген тауар үшін (болмаса орындалған жұмыс пен көрсетілген қызмет үшін) есеп айырысады. Ақшалай қаражат бір субьектілерден екінші субьектіге ауысады. Кассада қолма-қол ақшамен операция жүргізгенде нақты ақша, банкінің кассасынан шаруашылық жүргізуші субьектінің кассасына ауысады және керісінше, шаруашылықтың кассасынан банктің кассасына түседі. Ақша аудару операциясында да ақшалай қаражаттың қозғалысы туып, ол аударушыдан аларманға ауысады т.б.

Мұндай ақшалай қаражаттың қозғалысы, мысалы сейфтік операцияларды жүргізгенде, болмаса, банктің аппаратының күшімен банкноттарды, монеттерді кассаға жинағанда, оларды тасымалдағанда, немесе айырбастағанда тумайды. Бұндай жағдайларда ақшалай қаражаттың көлемі азаймайды да, көбеймейді де, түпкілікті де немесе уақытша да оларға меншіктік өзгермейді. Осының негізінде банктің операциялары, олардың қызметтерінен өзгеше деп түсіну керек және оларды бөлек қарау (зерттеу) керек. Бірақ қазіргі жағдайда банктердің өз жұмыстарын коммерциялық жолға көшіргенде, барлық операциялары да қызметтері де төлемді болғандықтан бұл екі ұғымды бір бірінен ажырату оңай емес. Дегенмен де, теориялық еңбектерде бұларды бөліп қарау керек.

Банктің операцияларын жүргізгенде, немесе, банк қызметтерін көрсеткенде туатын банктер арасындағы, немесе банк пен оның клиенттерінің арасындағы қарым қатынастың бәрі, екі жақтық шарттасу негізінде реттелінеді.

«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралы» Заңның 41 бабына сәйкес банктің қаржы жөніндегі орнықтылығын сақтау, депазиторлардың мүддесін қорғау және де елдің ақша-несие жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық банк банктердің қызметін мынадай жолдармен реттейді:

-Екінші дәрежелі банктерге пруденциялық (экономикалық) нормативтер басқа да міндетті түрде орындалуға тиісті мөлшерліктер мен шектемелер, оның ішінде резервтік талаптарды, күмәнді және үмітсіз қарыздарға қарсы қоятын мәжбүрлі шығындарды бекіту;

-Екінші дәрежелі банктер үшін міндетті түрде орындалуға тиісті нормативтік, құқықтық актілер шығару;

-Екінші дәрежелі банктердің жұмысын инпекциялау (тексеру) және оның нәтижесінде, банктің қаржы жағдайын сауықтандыруға бағытталған ұсыныстар енгізу, немесе ықпалын тигізетін шаралар қолдану, ең ақыры, лицензиясын алып қоюға дейін;

Нарықтық экономика жағдайында екінші дәрежелі банктердің барлық операцияларын үш негізгі топқа бөлуге  болады:

-Пассивтік операциялар (қаржы жұмылдыру);

-Активтік операциялар (қаржыны орналастыру);

-Активтік-пассивтік операциялар (делдалдық және басқа да қызметтер).

Пассивтік операциялар. Бұл операциялардың басты мақсаты, банктің ресурстарын қалыптастыру және оны ұлғайту. Сондықтан, бұл операцыялардың банктің өзінің, несиелік мекеме ретінде жұмыс жасауы үшін төтенше маңызы бар. Пассивтік операциялар қатарына мыналар жатады:

-Заңды немесе жеке тұлғалардың есеп, немесе ағым шоттарына қаржы жұмылдыру (талап етілмелі депозиттер);

-Басқа банктерден қарыз алу (банкаралық несие);

-Заңды және жеке тұлғалардың қаржыларын мерзімді салымға жұмылдыру;

-Құнды қағаздарды шығарып, оларды орналастыру;

-Орталық (Ұлттық) банктен орталықтандырылған несие алу т.б.

Банктің ресурстары дегенде ойымызда болатыны, басқаларға уақытша пайдалануға беріле алатын болмаса басқа да активтік операцияларды жүргізуге пайдалануға болатын банктің бос қаржысы.

Мұндай бос қаржы ресурстар меншікті капиталы мен қарызға алған жұмылдырылған қаржыдан құралады.

Банктің меншікті капиталы бастапқыда сатылған акциялардан түскен ақшадан немесе акционерлердің кіріс жарнасынан құралады. Олар банктік қызметтерді атқаруды қамтамасыз етуге арналған. Сондықтан оны, кейде акционерлік капиталл деп те атайды. Жаңадан ашылатын банктер үшін Ұлттық банктің басқармасының 1997 жыл 5 желтоқсандағы №412 қаулысы бойынша, меншікті капиталдың төменгі шегі миллион теңге. Оның, банкті есепке алыну тұсында кем дегенде 50% төленуі керек. Қалғаны банк есепке тұрғаннан кейінгі, бір календарлық жылдың ішінде төленуі керек. Бұл талапты орындамаған күнде, Ұлттық банк есепке отыруға өзінің тұжырымын бермейді.

Қазақстан Республикасының заңдарының бір ерекшелігі-банктің құрылтайшылары мен акционерлері алған акцияның құнын түгелімен ақшалай төлеулері керек деген талап (аталмыш заңның 16 бабының 2тармағы). Басқа елдерде банктің меншікті капиталы тек ақшалай емес, басқа да материалдық және материалдық емес активтер мен үшінші тұлғаның құнды қағаздарымен де төленуі мүмкін. Мысалы, кезінде, кейбір Ресейлік банктердің меншікті капиталының 70%-ке дейінгісі материалдық активтер болды. Бірақ, мұны қолайлы жағдай деп айтуға болмайды. Өйткені банктің меншікті капиталын несие берудің көзі ретінде пайдалану мүмкіншілігі азаяды. Сондықтан Ресейдің Орталық банкісінің 1994 жылы 11-желтоқсанда орнатқан тәртібі бойынша, банктің меншікті капиталының 10,0%-ке дейінгі бөлігі материалдық емес активпен құралуы мүмкін. 

Банктің меншікті капиталының әрі қарай көбеюі банктің таза пайдасынан аударым жасаумен немесе жаңадан акция шығарып, оны орналастырумен іске асырылады. Банктің меншікті капиталын көбейтудің тағы бір көзі, оның өткен жылы бөлінбей қалған пайдасы.

Егемендік алғаннан кейінгі бастапқы жылдарда мұндай тәртіп Қазақстанда да болған, кейін жойылды.

Банктің ресурстарының құрамына меншікті капиталдың үлесі онша көп емес-10-12%-тің шегінде, 88-90%-ті жұмылдырылған қаржылар. Мұның өзі, банктің пассивтік операциясының қандай маңызы бар екенін тағы да дәлелдейді. Жұмылдырынған резервтің ішінде елеулі орын алатындар депозиттік ресурстар. Олар мерзімді және талап етілмелі депозиттер болып бөлінеді. Депозиттің бұл түрінің өзара айырмашылықтары бар. Оның бастысы: мерзімді депозит белгіленген мерзімге салынады. Сол мерзім өткенге дейін оның иесіне банктен ол депозитті алу өте тиімсіз. Онда ол көп табыс жоғалтады. Сондықтан банк, бұл қаржыны мерзімі өткенге дейін ешбір қауіпсіз активтік операцияларға пайдалана алады.

Ал, талап етілмелі депозитте олай істеуге болмайды. Өйткені оның иесі кез келген уақытта қаржысын түгелімен немесе жартылай талап етуі мүмкін. Сондықтан банк, қаржысын сұрап келген депозиттердің талабын орындау үшін талап етілмелі депозиттың сомасын көбінесе бос ұстауға тырысады.

Олар құру әдістерімен де бірінен бірі ерекшеленеді. Егер мерзімді депозит банкіге табыс табу үшін арнаулы шарт жасалып салынатын болса, талап етілмелі депозит, банктегі есеп, немесе ағымдағы және басқа да арнаулы шоттарына бос ақша жиналғанда құрылады. Бұл шот иесінің әдейі істейтін ісі емес, шаруашылық жүргізуші субъектілердің бос ақшаларын банкіде сақтау керек деген талаптан туатын іс.

Активтік операциялар. Бұл операциялардың көмегімен банктер өз қарамағындағы ресурстарды пайда табу үшін және де өздерінің өтемпаздығын қолдауды қамтамасыз ету үшін орналастырады.

Бұған жататындар:

-Шаруашылық жүргізуші субъектілерге әр түрлі қажеттерін қанағаттандыру үшін қысқа, орта, ұзақ мерзімді несие беру;

-Халыққа тұтынулық несие беру (үй құрылысын жүргізу, пәтер, үй және басқа да ұзақ мерзімде пайдалынатын мүліктерді сатып алуға);

-Құнды қағаздар сатып алуға несие беру;

-Лизингілік операцияларға несие беру;

-Факторингілік операцияларға несие беру;

-Басқа банктерге несие беру (банкаралық несие).

Көрсетілген активтік операциялардың ішіндегі ең бастысы қайтарымдылық, мерзімділік және ақылық негізінде несиелеу опреациясын жүргізу болып табылады. Кейбір банктердің несиелеуден табатын табысы, барлық табысының 80%-інен асып кетеді. Соңғы жылдары несиенің дәстүрлі түрлерімен қатар көптеген жаңа түрлері пайда болды. Олар пәтер үй салып алуға берілетін несие, үйді қайта тұрғызуға, немесе үйге күрделі өңлар пәтер үй салып алуға берілетін несие, үйді қайта тұрғызуға, немесе үйге күрделі өңдеу жүргізу үшін берілетін несие, сақтандыру қағазын кепілзатқа алып беретін несие, фермерлерге жер төлемін жақсартуға берілетін несие, оқуға және сынақ мерзімін өткізуге беретін несиелер. Сонымен қатар заңонымен қатар заңды  тұлғаларға кәсіпкерлік ұйымдастыруға, басқа фирмалардың активін сатып алуға кредит беретін болды.

Банктің активтік операциялары экономикалық мазмұнына қарай төмендегідей болып бөлінеді:

-Несиелеу операциялары-(есептеу-несиелеу);

-Есеп айырысу операциялары;

-Кассалық операциялар;

-Инвестициялық, қорлық операциялар;

-Кепілді операциялар.

Несиелеу операциялары-қарызгерге қайтарымдылық, мерзімділік және ақылылық негізінде қаржы беру операциялары. Вексельдерді сатып алу (есептеу) немесе вексельдерді кепілзатқа қабылдаумен байланысты несиелеу операциялары да есеп (есеп-несие) операциясының қатарына кіреді;

Есеп айырысу операциялары-қаржыны клиенттің есеп шотына есептеу немесе оны шоттан шығару, оның ішінде клиенттің контрагенттерінің алдындағы міндеттемелерін өтеумен байланысты операциялар;

Бос қаржыны депозитке жұмылдырумен қатар несиелеу және есеп айрысу операциялары банктің өте маңызды операциялары болып табылады.

Кассалық операциялар-қолма-қол ақша беру немесе оларды қабылдаумен байланысты операциялар. Кеңейтіп айтқанда, бұл қолма-қол ақшаның қозғалысымен қаржыларды қалыптастыру, орналастыру және пайдаланумен байланысты операциялар деуге болады.

Инвестициялық қорлық операциялар-банктің күрделі қаржысын құнды қағаздарға салу және басқа құрамдармен бірігіп шаруашылық жүргізу үшін жарнаға салумен байланысты операциялар. Бұл жерде ескеретін нәрсе «Қазақстандағы банктер және банк қызметтері туралы» Заңның 8-бабына сәйкес, Қазақстандағы банктерге пайда табу үшін басқа шаруашылықтардың негізгі капиталына жарна салуға болмайды.

Кепілді опреациялар-кепілдеме (кепілгерлік) беру, белгіленген жағдай болғанда, клиенттің үшінші тұлғаға бережағын өтеу операциялары.

Соннымен қатар, банкінің активтік операциялары: қауіптілік дәрежесіне қарай-қауіпті және қауіпті-бейтарап операциялары; орналастыру түріне (бағытына) қарай бірінші және екінші; пайдалылық дәрежесіне қарай: пайда келтіруші және пайда келтірмеуші операциялар болып та бөлінеді.

Активтік-Пассивтік операциялар:

-Банкіге комиссиялық сыйақы әкелетін комиссиялық операциялар (дебиторлық берешекті инкассалау, ақша аудару, сауда комиссиялық, сенімділік);

-Белгілі ақыға,клиенттің тапсырмасымен орындалатын делдалдық операциялар;

-Ішкі және халықаралық есеп айырысумен байланысты есеп айырысу қызметтері;

-Сенімгерлік қызметтері (клиенттің тапсырмасымен құнды қағаздарды, басқа елдердің валюталарын, асыл металдарды алып сату);

-Бухгалтерлік және консультациялық қызметтер.

Осы операцияларды банкінің көрсететін қызметтері деп атайды.

              1.2. Активтік операциялардың түрлері.

       Активтік операциялар-бұл банктердің табыс алу және өзінің өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында, иелігінде бар ресурстарды орналастыруларды жүзеге асыратын операцияларды білдіреді.

Бұл екі мақсаттың бірегейлігі банкті коммерциялық кәсіпорын ретінде тартылған қаражаттарды пайдаланудағы ерекшелігін сипаттайды.

     Активтік банктік операциялар өзінің формасына және тағайындалуына әр түрлі болып келеді. Банктердің актвтік операциялардың ең көп тараған түрлеріне мыналар жатады:

      Ссудалық операциялар;

      Инвестициялық операциялар;

      Депозиттік операциялар;

      Кассалық операциялар;

      Басқа да;

Өтімділігіне және пайда әкелуіне қарай банк активтерін төрт топқа бөлуге болады:

Бірінші топқа-бірінші реттегі резервтер жатады. Бұл алынатын төлеуге салымдарды және несиеге деген сұранысты қанағаттандыруға тез арада пайдалануға болатын ең өтімді активтерді білдіреді. Мұндай активтерге: кассадағы нақты ақшалар, Ұлттық (орталық) банктегі корршоттағы қаражаттар, инкассалау процесіндегі чектер және басқа да құжаттар жатады. Мұндай активтер банкке табыс әкелмейді, бірақ банк өтімділігінің көзі ретінде қызмет етеді.

Екінші топқа-екінші реттегі резервтер жатады. Бұлар кішкене табыс әкеледі, бірақ та, оларды жоғарғы өтімді активтер ретінде кішкене кешігіп барып, ең төменгі тәуекелмен нақты ақшаға айналдыруға болады. Оларға: вексельдер және басқа да қысқа мерзімді бағалы қағаздар; сұранымды ссудалар; және бірінші классты қарыз алушыларға берілген қысқа мерзімді ссудалар жатады. Бұл топтың басты тағайындалуы-олар бірінші реттегі резнрвтерді толықтыратын көздер ретінде қызмет етеді.

Банк активтерінің үшінші бір маңызды бөлігін-банктік ссудалар портфелі құрайды. Банктік ссудалар біршама табысты және өте жоғары тәуекелді болып табылады. Бұл активтер топтары банктің басты пайда көзі ретінде қызмет етеді.

Төртінші топты-банктің бағалы қағаздар портфелі құрайды. Банктің бағалы қағаздар портфелін қалыптастыруының екі мақсаты болады: біріншісі-банкке табыс әкелу, екіншісі-екінші реттегі резервке қосымша көз ретінде қызмет ету.

Ссудалық операциялар

Ссудалық операциялар банктің ресурстық базасын орналастыруда банктің активтік қызметінің негізгі бөлігін (мысалға, 80%-ке жуық құрайды. Макроэкономикалық деңгейдегі бұл операцияның мәнін, оның көмегімен банктер уақытша жұмыс жасамайтын ақшалай қорларды өндірісті, айналысты және тұтыну процесінде жұмыс жасайтын етуімен сипатталады. Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі ссудалар береді. Олар мынадай белгілеріне қарай жіктеледі:

1. Несие берілуіне қарай:

-банктік;

-арнайы несиелік мекемелер;

-бюджеттік;

2. Қарыз алушылар категориясына қарай:

-қаржылық институттарға берілетін несиелер;

-мақсатты қорларға;

-банктерге;

-қаржы несиелік мекемелерге;

3. Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:

-өнеркәсіп саласына;

-ауыл шаруашылығына;

-саудаға;

-дайындау ұйымдарына;

-жабдықтау сату ұйымдарына;

-кооперативтерге;

-жеке кәсіпкерлерге;

4. Тұтыну мақсатына берілетін несие:

А) Мерзіміне қарай;

-қысқа мерзімді жылға дейін;

-орта мерзімді жылдан жылға дейін;

-ұзақ мерзімді жылдан жоғары;

Б) Тағайындау және пайдалану сипатына қарай;

-негізгі қорларға жұмсалатын;

-айналым қаражатына жұмсалатын;

5. Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай;

1) Қамтамасыз етілген;

-кепілхатпен;

-кепілдемемен;

-кепілдікпен;

2) Сақтандырылған;

3) Қамтамасыз етілмеген;

-сенім несиесі.

6. Қайтарылу дәрежесіне қарай:

-стандартты несие;

-күмәнді несиелер;

-үмітсіз несиелер;

7. Валютамен берілуіне қарай:

-ұлттық валютамен;

-шетел валютасымен;

8. Берілу шартына қарай:

-тұтыну несиесі;

-ипотекалық несие;

-овердравт несие;

-овернайт несие;

-онкольдық несие;

-банкаралық несие;

-ломбардтық несие;

-лизингтік несие;

-рамбурстық несие;

-сенім несиесі;

-маусымдық несие.

9. Несиелеу обьектісіне қарай

- меншікті айналым қаражаттарын толықтыруға;

- материалдық қорлар жиынтығы мен өндіріс шығындарына;

- сыртқы экономикалық қызметке байланысты тауарларды экспорттау мен импорттауға;

- азаматтардың жеке қызметтері үшін шикізаттар, материалдар және басқа да мүліктер алуына;

-  ломбардтық кепілдік және ссудалық операцияларға;

-  театрлар және демалыс үйлерінің кірістері мен шығыстары арасындағы маусымдық үзілістерге;

-  күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;

-  тез өтетін тиімділігі жоғары шараларға.

Осы жерде мынадай несиенің түрлеріне түсінік бере кеткен жөн деп ойлаймын.

          1.1. сызба. Несиенің негізгі формалары.       

       Несиенің тауарлық формасы тарихи жағынан алып қарғанда оның ақшалай формасынан бұрын пайда болған. Осы заманғы іс - тәжірибеде төлемдерінің мерзімін ұзартумен тауарларды сатуда, машина мен құрал – жабдық, тұрмыстық тауарлар, саймандар лизингісінде қолданылады. Қазақстанда тауарлық несие фермерлер мен шаруа қожалықтарына көктемде тұқым түрінде беріледі. Тұқым түрінде берілетін бұл несиені фермерлер мен шаруа қожалықтары күзде жиын - теріннен кейін қайтарып отырады.

       Несиенің тауарлы формасының негізінде ақшалай несие формасы пайда болып,дамиды. Ол осы заманғы нарықтық шаруашылықта артықшылықтарға ие, типтік форма болып табылады. Бұл түсінікті де, өйткені ақша айналыс пен төлемнің жалпыға тән баламалы, әмбебап құралы болып табылады. Несиенің бұл формасы ұлттық және халықаралық экономикалық айналымдардың шегінде пайдалынады.

       Несиенің тауарлық және ақшалай формаларымен қатар олардың аралас формасы да қолданылады.

         Несие формаларының көптеген түрлері болады. Несие түрлері – бұл оның несиелерді жіктеу үшін пайдаланатын, экономикалық - ұйымдастырушылық белгілері бойынша несиеніңіс – тәжірбедегі нақты қосымшасы.

    Несиенің айрықша түріне жылдам сатылатын жылжымалы мүлікпен  немесе құқықпен қамтамасыз етілген, қысқа мерзімді әрі ссуда мөлшері бойынша тіркелетін ломбардтық несие жатады. Ломбардтық несие негізгі әр алуан түрлеріне құнды қағаз кепілдігімен, тауар кепілдігімен, талап кепілдігімен берілетін несиелер жатады. Қарыз алушы ломбардтық несиені өз қалауынша, шектеусіз пайдалана алады.

     Жаңартпалы несие – ссуда капиталының ұлттық және әлемдік нарықтарында қолданылатын жаңғыртпалы несие. Ол белгіленген берешек лимиті шегінде және өтеу мерзімі шегінде несие келісіміне қатысушы елдер арасында қосымша келісім сөзсіз автоматты түрде беріледі.

    Несие желісі қарыз алушының алдындағы несие ұйымының оған несие келісім шартының белгіленген әрекет ету кезеңі ішінде белгілі бір мақсатқа және келісілген мөлшерде несиені беру жөніндегі заң тұрғысынан рәсімделген міндеттемесі. Несие желісінің ашылуы несие беруші мен қарыз алушының ұзақ уақытқа созылатын тығыз ынтымақтастығын білдіреді. Овердрафт несие ұйымының шот иесіне, оның ағымдағы банк шотына қойылатын талап бойынша төлем арқылы беріледі. Яғни, бұл төлем шотта ақшалай қаражат болмаса да, шот иесінің несие берушінің алдында пайда болған берешегінің түскен қаражаттың есебінен кейін оған өтеуін қарастыратын келісім шарт шегінде беріледі.          

     Несиенің басқа формаларына қарағанда коммерциялық несие олардан бұрын пайда болды. Комерциялық несие тауарларды өндіру мен өткізу процесінен тікелей пайда болады. Ол тауарлық формада беріледі және оның пайдалану шегі болады. Ең алдымен оның мөлшері шектеулі болады, өйткені әрбір кәсіпкер, әрбір өзге субьекті коммерциялық несиені өзінің ақшалай капиталының шегінде ғана бере алады. Коммерциялық несиені тиісті тауарларды сатып алған кәсіпорындар ғана пайдалана алады. Коммерциялық несиенің басты мақсаты – тауарлардың сатылу процесін жеделдету және пайданың жылдам алынуын қамтамасыз ету. Оған тән белгіге оны пайдаланғаны үшін сатылған тауарлардың немесе қызмет көрсетулердің бағасына, әдетте, банк пайызынан төмен болатын пайыздың қосылуы жатады. Коммерциялық несие дамыған елдерде кеңінен тараған және ол өндірістің ауқымы мен тауар айналымының көлеміне тікелей байланысты болады. Қазақстанда ол инфляцияның салдарынан, өндіріс пен тауар айналымының құлдырауынан, шаруашылық байланыстардың бұзылуынан шаруашылық жүргізуші субьектілердің арасындағы сенімнің азаюынан тиісті деңгейде дамымай қалды. Коммерциялық несиені тауар жеткізушілер сатып алушыларға жеткізілген тауар үшін алынатын төлемнің мерзімін ұзартумен береді. Бұл арада соңғысы алғашқысына вексельді, яғни, төлем міндеттемесін табыс етеді. Бұл векскль банктен атаулы құннан төмен бағы бойынша ескерілуі мүмкін немесе оның кепілдігімен банк несиесін алуға болады. Дамыған нарықтық экономика жағдайында коммерциялық несие банк несиесімен әрдайым аралас болады.

       Нарықтық экономикада несиенің негізгі формасы банк несиесі. Бұл жағдайда несие қатынасың обьектісіне ссуданы ақшалай қаражатпен беру жатады. Мұндай несие уақытша қаржылай көмекке мұқтаж мамандандырылған қаржы несие ұйымдарына, көбінесе банктерге, қарызалушы кәсіпорындарға, ұйымдарға, халыққа беріледі.

     Банк несиесінің бірінші ерекшелігі – банк өз қарыз алушыларына несиені өзінің капиталынан ғана емес, сонымен бірге, тартылған ресурстардан да заңды және жеке тұлғалардың депозитінен береді. Қазақстан банктерінің несие ресурстарындағы өзіндік капиталының үлесі шамамен алғанда 18 – 20% - ды құрайды, ал, қалғаны – тартылған ресурстар депозиттер, банкаралық қарыз ақшалары.

      Банк несиесінің екінші ерекшелігі – шаруашылық айналымға әлі түсе қоймаған, кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың банкке орналастырылған уақытша бос қаражатын банк ссудаға береді.

      Банк несиесінің үшінші ерекшелігі – банк ақшалай қаражатты ссудаға өздігінен өсетін құн ретінде болатын капитал формасында береді. Мәселенің мәнісі мынада: қарыз алушы бұл ссуданы пайдаланғаны үшін банкке пайыз төлейді. Қарыз алушы бұл несиені өндіріс саласында пайдаланғаннан кейін пайда алады әрі оның есебінен несиегерге пайыз төлейді. Несиеге қажеттілік оның ажырағысыз атрибуты болып табылады. Банк несиесінің айналыс саласына ғана ететін коммерциялық несиеден айырмашылығы, ол, сонымен қатар, өндіріс саласына жіне жинақтау  саласына да қызмет етеді. Банк несиесінің қолдану аясы коммерциялық несиеге қарағанда әлдеқайда кең, өйткені коммерциялық несие – несие мәмілесінің бағытымен, мерзімімен және сомасымен шектеліп қалған. Банк несиесі банк пен қарыз алушының арасында несие келісім шарты немесе  несие келісімі бекітілгеннен кейін беріледі. Банк несиесінің мақсаты: негізгі және айналым капиталын арттыру, маусымдық қорларды толықтыру, вексельдер есебі және оны қайта есептеу халықты несиелеу. Ол материалдық тұрғыдан қамтамасыз етілуі, мақсатты бағытының болуы, мерзімділігі, қайтарылуы және ақылы принциптері негізінде банктің қарызға беретін ссудалық капиталдың қозғалысын білдіреді. Банк несиесі берілетін мерзіміне қарай қысқа мерзімге және ұзақ мерзімге бөлінеді. Мәселен, қысқа мерзімді несие қарыз алушының ағымдағы және маусымдық қорларын қалыптастыруына, еңбекақы төлеуіне және өзге де шығындарын өтеуіне байланысты уақытша қажеттіліктерін қанағаттандыруы үшін бір жылға дейінгі мерзімге беріледі. Ұзақ мерзімді несие ұзақ мерзімді ұлғайтылған ұдайы өндірісіне арналған, яғни ол бір жылдан да көп уақытқа негізгі қорларды құруға, қайта жарақтандыруға, ұлғайтуға және жаңғыртуға беріледі. Банк несиесінің есебінен залалдардың орнын толықтыруға, жарғылық капиталды толықтыруға, жарғылық капиталды қалыптастыруға, бұрын алынған несиені өтеуге, айыппұл, өсімақы, тұрақсыздық төлемдерін төлеуге болмайды.

       Несие есеп айрысу құжаттарына төлеміне қолма – қол ақшасыз түрінде, жекелеген жағдайларда, мысалы ауыл шаруашылық өнімдерін сатып алуға, еңбекақы төлеуге және тұтыну қажеттіліктеріне қолма – қол ақшамен беріледі. Несие қарыз алушыларға тек несие келісім шартында қарастырылған мақсаттары үшін беріледі. Несие қарыз алушының заң тұрғысынан құқық қабілеттілігі болған жағдайда, несиені өтей алатын қабілеті болған жағдайда және қаржылық жағдайы тұрақты болғанда ғана беріледі. Несие келісім шартының шарттары әрбір қарыз алушыға жеке анықталады. Банк несиесі маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, айтарлықтай сандық және сапалық өзгерістерге ұшырады. Қазақстада мұндай несиені тек банктік қаржы – несие мекемелері беріп қана қоймайды, сонымен қатар, оны қаржылық компаниялар да, несие серіктестері де, микронесие ұйымдары да береді. Алайда, бұл осы несиенің формасының мәнін өзгертпейді. Сондай – ақ қарыз алушылардың құрлымы да өзгереді. Акционерлік қоғамдардан, компаниялардан, фирмалардан және халықтан өзге оны үкімет те, банктер де, жергілікті органдар да алады. Банктік несие салымдарының мөлшері несие ресурстарына байланысты болады. бүгінгі таңда банктердің мұндай ресурстарын депозиттер ғана емес, сонымен қатар, клиенттердің шоттағы уақытша бос ақшалай қаражаттары, банкаралық нарықтағы қарыз ақшалар, шетелдік қаржы – несие институттарынан алынатын қарыз қаражаты құрайды.

      Осылармен бір мезгілде Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі өзінің ақша – несие саясаты арқылы экономиканы несиелейтін саланы да реттеп отырады. Ол банктердің несие қоржынының сапасы нашарлаған жағдайда депозиттерді міндетті түрде ең аз шамада резервтеудің деңгейін арттыру жолымен экономиканы несиелеудің аясын тарылтады. Бұл несиенің тек экономикалық емес, сонымен бірге әкімшіліктік шекарасының болатынын да көрсетеді. Банк несиесі негізінен тікелей болады, яғни, ссуда қарыз алушыларға тікелей берілсе, ал, жанама түрі делдал арқылы беріледі, мысалы, халыққа тауарлар сатылған кезде несие сауда желілері арқылы немесе векскльді пайдаланумен беріледі.

       Қазақстан коммерциялық банктер соңғы бес жылда экономикадағы несие салымдарын күрт арттырады. Жалпы ішкі өнімдегі ссудалық қоржын 2002 жылдың  1 қаңтарында 15% - ды құраса, 2005 жылдың 1 қаңтарында 32,7%, яғни,екі еседен көп.

2005жылдың 1 қаңтарындағы несие салымдарының құрлымы:   

  - қысқа мерзімді несие  - 49,9%;  

  - орта мерзімді несие (1 жылдан 5 жылға дейін) – 30,2% ; 

  - ұзақ мерзімді несие (5 жылдан жоғары) -19,9%.

         Несие қатынастары банктер мен кәсіпорындардың, ұйымдардың арсында ғана болмайды. Ол, сандай – ақ, бір жағынан несие жүйесінің және екінші жағынан, халықтың арасында пайда болады. Несие алушыға халық, ал, несие берушіге банк жататын қатынасты тұтыну несиесінің мазмұнын құрайды. Айрықша жағдайларда банк пен халықтың арасында делдалдық ететін үшінші тарап та болуы мүмкін, мысалы, тауарларды несиеге сататын, яғни мерзімін ұзартып, төлеумен тауарды несиеге беретін сауда ұйымдарын айтуға болады.

   Тұтыну несиесі халыққа оның ағымдық сипаттағы қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін беріледі. Оның ішінде, жеке шаруашылықтағы өндірісті дамытуға, құрылыс салуға, тұрғын үйді жөндеуден өткізуге, ұзақ уақыт пайдалануға жарамды заттарды сатып алуға беріледі. Халықты несиелеу халықтың өмір деңгейін арттыруға бағытталған мемлекеттік несие саясатының маңызды бөлігі болып табылады. Өнеркәсібі дамыған елдерде тұрғындар өзінің жыл сайынғы табысының 10 – 12% - ын тұтыну несиесін өтеуге жұмсайды. Қазақстанда бұл несиенің формасы мүлде дамымай қалды десе де болады. Халық борышқор болудан қорқады, оның үстіне, тұтыну несиесінің пайыздық мөлшерлемесі айтарлықтай жоғары, жылына 16 -18% - ды құрайды. Несие халыққа тауарлы формада және ақшалай формада берілуі мүмкін. Тауарлық форма халыққа тауарларды оның төлем мерзімін ұзартумен сатуда қолданылады, яғни, бұл коммерциялық несие болып табылады. ақшалай форма банк несиесі секілді халыққа тікелей немесе сауда желісі арқылы жанама түрде беріледі. Тұтыну несиесі банк операцияларымен тығыз араласып кеткен. Мәселен, сатып алушылардың ұзақ  мерзімді борыштық міндеттемесін сауда ұйымдары банктен ссуда алу үшін пайдаланады. Тұтынушыларға несие банктен тікелей берілетін болса, сауда фирмасы мен банктің арасындағы -  несие қатынасының артық буыны жойылады. Несиеге сатып алынған тауарларды сауда ұйымдары олардың ссудасын қамтамасыз етуші ретінде қарастырады.

      Сондықтан да соңғы жарна төленгенше тауардың меншік құқығы сауда ұйымдарынды қалады. өнеркәсібі дамыған елдерде тұтыну несиесінің бірнеше түрлері пайдаланылады. Алайда, олардың арасында тауарларды төлем мерзімін ұзартумен сатудың үлес салмағы басым. Тауарларды несиеге сатып алуда сатып алушы тауардың құнын ай сайынғы жарнамен төлеп қоймай, сонымен бірге, ол несиені пайдаланғаны үшін пайыз төлейді. Көптеген жағдайларда төлем мерзімін ұзартумен сатуда тауардың бағасы комиссиялық сауда ұйымының мөлшеріне несие үшін алынатын пайыздан жоғары көтеріледі.

     Тұтыну несиесі көптеген елдерде маңызды рөл атқарады. Осыған орай, ол мемлекет тарапынан реттеліп отыратын болады. Ол қадағаланады  әрі банктік және коммерциялық несиелерге бақылау қойылады.

    Экономика құлдыраған жағдайда мем лекеттің саясаты халықтың іскерлік белсенділігін арттыруға оларды ынталандыруға бағытталады. Бұл үшін тұтыну несиесін алудың, атап айтқанда қолма – қол ақшамен төленетін тауар бағасын арзандату, несие мерзімін ұзарту, оның құнын кеміту секілді жеңілдікті шарттары енгізілді. Инфляция жағдайында, керісінше, қолма – қол ақшамен төлеудің үлесі артады, несиені пайдаланудың мерзімі қысқарады және пайыздық мөлшерлеме жоғарылайды. Тұтыну несиесі халықтың тауарға деген сұранысын ынталандырады әрі олардың өндірілуі мен сатылуын арттырады. Қазақстанда тұрғын үй құрылысын салуға және оны сатып алуға ұзақ мерзімді тұтыну несиесін беру үшін мамандандырылған мемлекеттік құрылыс – жинақ ақша банкісі құрылады. 2004 жылы халыққа берілген тұтыну несиесінің мөлшері 260,7 млрд теңгені құрады, 2005 жылмен салыстырғанда 9,5% - ды құрады.

         Ипотекалық несие - бұл қатаң анықталған кепілзатпен берілетін ссуда. Несие қайтарылмаған жағдайда кепілге салынған жылжымайтын мүлік сатылады жіне одан түскен қаражатпен несиегердің алашағы өтеледі. Сол себепті ипотекалық несиесі несиегер үшін ең «сенімді» несие ретінде саналады.

         Ипотекалық ссуданың көбісі қатаң мақсатты тағайындауға ие, өйткені, ол тұрғын үй мен өндірістік үй -  жайларды қаржыландыру, сатып алу, тұрғызу үшін жер учаскелерін игеру үшін пайдаланылады. Ипотекалық несие, әдетте, 10-30 жылға дейін ұзақ мерзімге беріледі. Несие алдын - ала жасалған кестеге сәйкес біртіндеп өтелетін болады. Ипотеканың айрықша маңызды принциптеріне мыналар жатады кепілге салынатын мүлік нақты болуы керек, яғни келісім шартта кепілдік өқөығының обьектісіне жататын нақты мүлікті анықтау, кепілдіктің жариялылығы, кепілге салынған мүліктің ауыртпалығын үшінші тұлға оңай танитындай болуы керек.

     Ипотекалық несиені рәсімдеуде негізгі құжаттарға кепілхат, вексель және өзгеде бағалы қағаздар жатады. Бұл құжаттарға ипотекалық компания шығаратын ипотека облигациялары секілді құнды қағаздардың қайталама нарығында баға белгіленуі мүмкін. Бұл арада кепілхат ссуда бойынша кепілге салынған заңды меншікті құқығын несиегерге беруді ұйғаратын құжат болып табылады. Жылжымайтын мүлік аясындағы кепілхат ипотека несиесінің негізгі қамтамасыз етушісі болып табылады.

      Ипотекалық несиелеудің отаны -  Германия: алғашқы мемлекеттік ипотекалық банк 1770 жылыСилезияда аса ірі помещиктік шаруашылықтарға қаржылық қолдау көрсету мақсатында құрылды.

     19 ғасырдың бас кезіндегі ипотекалық банктің қызметі шағын помещиктік меншік иелеріне де қолданыла бастады, ал 19 ғасырдың орта шенінде бір қатар шаруа қожалықтарына қолданылды. Алғашқы жекеше акционерлік және «таза ипотекалық банк» 1962 жылы Фоанкфрутте құрылды. АҚШ - та ипотекалық банктер аймақтық мәні бар шағын фермерлік жер банктеріне берілген, ал, Канадада – ипотекалық компанияларға берілген, Англияда ипотекалық несиені берумен құрылыс қоғамдары айналысады.

       Мемлекеттік несие жеке және заңды тұлғалардың уақытша бос ақшалай қаражаттарының мерзімділік, қайтарымдылық және ақылы шарттары негізінде мемлекет тарапынан жұмылдырылуы себебі бойынша қатынастың жиынтығын білдіреді.

      Мемлекеттік несиені мемлекеттің өзіндік несиесіне және мемлекеттік борышқа бөлу керек.

      Бірінші жағдайда мемлекеттің несие институттары экономиканың әр түрлі секторларын және халықтық несиелейді. Қазақстанда бюджет қаражаты есебінен құрылған, жарғылық капиталы 100% - ды екі банк бар – Қазақстан Даму банкі және мемлекеттік тұрғын үй құрылысының ақша жинақ банкі.

      Екінші жағдайда мемлекет уақытша бос ақша ресурстарын жұмылдыру үшін, мемлекеттің бюджет тапшылығын және қоғамның өзге де қажеттіліктерін қаржыландыру үшін халықтан, банктерден жіне өзге де қаржы - несие мекемелерінен ақшалай қаражатты қарызға алады. Уақытша бос ақшалай қаражат облигацияларды, қазынашылық міндеттемелерді және мемлекеттің өзге де құнды қағаздарын шығару және өткізу арқылы жұмылдырылады.

       Мемлекеттік қарыз ішкі және сыртқы қарыздарға бөлінеді. Мемлекеттік қарыз бойынша, мемлекеттік займ міндеттемелері бойынша берешектерден, жинақ ақша және сақтандыру жүйелерімен жұмылдырылған қаражаттан тұрады. Сыртқы қарыз мемлекеттің өзге мемлекеттерден қарызға алған берешегінен пайда болады. Мемлекеттік қарызды басқару ұғымынесиелерге табыстарды төлеуді және қарыздарды өтеуді, шығарылған займдардың шарттарын өзгертуді, эмиссия шартын анықтауды, мемлекеттік қарызды басқару бойынша шығыстарды кемітуді қамтиды. Мемлекеттік несие жеке және заңды тұлғалардың уақытша бос ақшалай қаражаттарының есебінен қосымша қаржы ресурстарын жұмылдырудың қуатты құралы болып табылады. Ақшалай қаражатты жергілікті үкімет органдары да қайтару және ақылы негізде жұмылдыра алады. Бұл жағдайда, әдетте, алынған қаражаттың нақты мақсатты бағыты болады. Ол жол құрылысына, су бөгетін тұрғызуға, мектепті салуға, қалалық және ауылдық аудандардың жасақталуына пайдалануы мүмкін.

         Халықарлық несие несиегер ретінде мемлекет, банк, басқа елдердің жеке және заңды тұлғалары алға шығатын халықаралық экономикалыққатынас саласындағы ссудалық капиталдың қозғалысын білдіреді. Осылайша халықаралық несие - қайтару, мерзімді және ақылы шарттарының негізінде елдер арасындағы ссуда капитал қозғалысына қызмет ететін несие қатынасының әр түрлі формаларымен субьектілері бойынша біріктірілетін үлкен ұғым.Халықаралық несие жаңа техника, технология, тауар мен қызмет көрсету импортын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Ол төлем баланысының тапшылығын жабудың құралына және жинақтаудың қосымша көзіне айналады. Халықаралық несие делдалдың көмегі арқылы немесе тікелей берілуі мүмкін. Делдал ретінде аса ірі ұлттық және трансұлттық банктер халықаралық және аймақтық валюталық несие әрі қаржы ұйымдары алға шыға алады. Халықаралық несие ұлғайтылған ұдайы өндірісті қамтамасыз ету, қолма - қол ақшасыз есеп айырысуды дамытудың халықаралық есеп айырысу саласындағы айналыс шығынын үнемдеу, капиталдың шоғырлануын орталықтандыруын күшейту мақсаттарында беріледі.

   Банктің инвестициялық операциялары-несиелік операциялардан кейін банкке табыс әкелетін операциялар. Банктің инвестициялық операциялар негізінде бағалы қағаздар портфелі қалыптасады. Банктің бағалы қағаздар портфелін қалыптастырудың екі мақсаты болады: біріншісі-банкке табыс әкелу, екіншісі-өтімді активтер қатарын толықтыру.

  Банктің инвестициялық операция жүргізетін бағалы қағаздары екі топқа бөлінеді:

1. Мемлекеттің бағалы қағаздары;

2. Корпоративтік бағалы қағаздар.

Мемлекеттік бағалы қағаздары табыстылығына қарай үш түрге бөлінеді:

-дисконттық

-купондық

-аралас.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық операцияларға бағытталған активтерінің басым бөлігі мемлекеттік бағалы қағаздарға жұмсалып отырғаны белгігілі. Себебі, мұндай бағалы қағаздарға салған активтер: біріншіден, өтімді, яғни банк ондағы қаражатты тез арада қолма қол ақшаға айналдыра алады, екіншіден, олардан алатын табыс төмен болғанымен тәуекел төмен немесе жоқ десе де болады.

Сонымен қатар активтерінің бір бөлігін өтімді корпоративтік бағалы қағаздарға да орналастыруда. Корпоративтік бағалы қағаздарға мыналар жатады:

-акциялар

-облигациялар

-депозиттік және жинақ сертификаттары

-ипотекалық куәліктер

-депозитарлық қолхаттар.

Осылардың ішінде инвестициялық операциялары акциялар мен облигацияларға байланысты көп болады. Ал қалғандарының нарығы әлі өз деңгейінде дами қойған жоқ.

Акция-бұл акционерлік жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәландыратын және басқару ісіне қатысуға құқық беретін, сондай-ақ иесіне табыс әкелетін бағалы қағаз.

Облигация-оның иесінің ақшалай қаражат салғандығын куәландыратын және эмитенттің осы қаражат сомасы мен пайыздық қайтарып беру туралы міндеттемесін растайтын бағалы қағаз.

Банктік активтік депозиттік операциялары өтімділікті қолдау және банктер мен корреспондеттік қатынас орнату негізінде дамиды. Мұндағы корреспонденттік қатынас банктердің бір-бірінде ашатын корреспондеттік шоттары арқылы жүзеге асырады. Сонымен қатар банктер активтік депозиттік операциялар негізінде банкаралық несиенің дамуына мүмкіндік жасайды.

Банктің қаржылық операциялары несиелік операциялары типтес, яғни банкке табыс әкелетін активтік операцияларды сипаттайды. Оларға: лизинг, факторинг және форфейтинг операциялары жатады.

Лизинг-бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларын, өндіріске, сауда саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шартын білдіреді.

Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді:

-шұғыл лизинг;

-қаржылық лизинг.

Банктердің лизингтік операциялары несиелік операцияларымен ұқсас болып келеді. Алайда лизингтік несиеден ьір айырмашылығы келісім шартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг обьектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал несиеде банктің меншік обьектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады.

Коммерциялық банктердің ең көп таралған делдалдық қызметінің бір түрі-факторинг.

Факторинг сатушылардың сатып алушыларға сатылған товары үшін уақытын кешіктіріп төеуге беретін тауар формасындағы және ашық шот түрінде рәсімделетін коммерциялық несиенің болуын сипаттайды. Факторинг-клиенттің айналым капиталын несиелеумен ұштасатын, сауда коммиссиондық операциясының бір түрі. Бұл жерде факторингтік компания клиенттердің шотын 90 пайызға төлеу шартымен сатып алады. Факторингтің мақсаты-кез келген несиелік операциялардың ажырамас бөлігі болып табылатын тәуекелді қалпына келтіруін шешуге бағытталады.

Факторинг операциясы-жабдықтаушының жабдықтаған товары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем құжаттарын банкке сатумен байланысты комиссиондық-делдалдық операция.

Факторинг операциясына үш тарап қатысады:

1. Факторингтік компания;

2. Клиент

3. Кәсіпорын.

Факторинг мәмлесін жүзеге асырудан бұрын толық талдау жұмысы жүргізіледі. Кәсіпорынның тапсырыс алғаннан соң факторингтік компания немесе банктің фактор бөлімі 1-2 апта ішінде клиенттің эконоимикалық және қаржылық жағдайын зерттейді. Егерде кәсіпорын факторинг компаниясы немесе банктің фактор бөлімінің клиенті бола қалған жағдайда, ол факторинг компаниясына сатып алушыға жіберілетін барлық шот-фактураны тапсырады. Әрбір құжат бойынша клиент төлеуге келісім алуға тиіс факторинг компаниясы барлық шот фактура мен таныса отырып, сатып алушының төлем қабілетін анықтайды. Бұған 2-3 күн мерзім уақыт етіледі. Факторинг компаниясы төлемнің уақыты жеткен кезде немесе мерзімінен бұрын төлей алады.

Форфейтинг операциясы- форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе арнайы компанияның экспорттерге төлеуге тиісті импорттердің берген төлем құжатын сатып алуы.

Форфейтинг мәмлесінде үш қатысушы болады:

1. Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші;

2. Импортер, яғни тауарды несиеге алушы;

3. Форфейтор, яғни мәмлені қаржыландырушы банк немесе арнайы ұйым.

Форфейтинг операциясының мерзімі 180 күннен 5 жылға дейінгі аралықты құрайды, кей жағдайларда 7 жыл.

Сонымен коммерциялық банктердің активінің бұрыннан қалыптасып жіне қазіргі кезде өрістеп келе жатқан негізігі бағыты несие беру операциясы және бағалы қағаздармен операция. Бұл операция банк балансының 80% - ін құрайды. Бұған басқа банктер касалық акцептік шетел валютасымен, қозғалмайтын мүліктермен, сондай ақ делдалдық операциялар жүргізеді. Олар бір бірімен тығыз байланысты. Әсіресе актив және пассив операциялары бір біріне тәуелді. Себебі коммерциялық банктер негізінен өзгенің капиталымен қызмет жасайды, сондықтан банк қаражатын несиеге беру және инвестициялау масштабы көбіне банктің уақытша бос капиталы мен жинақтарды тарту қабілетіне байланысты.  

              1.3. Активтік операцияларға сипаттама және олардың ерекшелігі.

                   Экономиканы және халықты несиелендіру операциялары.

Коммерциялық банктердің екінші дәстүрлі-базалық қызметі-экономиканы және халықты несиелендіру. Бұл қызмет банктік қызмет көрсету аясындағы маңыздыларға және банктің актив операцияларына жатады. Соның арқасында банктер несиелік институттарға қатысты болады.

Несиелік операциялар-бұл несие беруші мен қарыз алушының арасындағы біріншісінің екіншісіне төлемділік, мерзімділік, және қайтарымдылық шарттарында белгілі ақша қаражаттары сомасын ұсынуы бойынша қатынастар. Банктің несиелік операциялары активті және пассивті болады. Активтік несиелік операциялар банктер мен қарыз алушыға қарыз ұсынғанда, ал пассивтер керісінше, банк қарыз алушы ролінде,  ал клиеттер-несие беруші ролінде болғанда пайда болады. Сәйкесінше несиелік операциялардың екі нысаны болады: қарыздық және депозиттер.

Банктің активтік қарыздық операцияларын қарастырайық.

Кәсіпорын, фирма, концерндер қарызды өздерінің тауарлық қорларын толықтыру, жалақыны төлеу, жабдық сатып алу үшін және тағы басқа, ауыл шаруашылық кәсіпорындар, фирмалар-өздерінің тұқым, жанар жағар май және тыңайтқыш сатып алу шығындарын жабу үшін; бір реттік тұтынушылар  (халықтар)-автомобиль, үй, ұзақ пайдалынатын тауарлар және тағы басқа сатып алу үшін; үкімет-ағымдағы шығындарды қаржыландыру үшін алады. Бұл қарыз алушылардың барлығы қарызды, негізінен табыс алу мақсатында шоғырландырған ақша қаражаттарын (депозиттік немесе депозиттік емес) орналастыратын коммерциялық банктерден алады.

Өз клиенттеріне қарыз ұсына отырып, банктер салымшылардан ақша қаражаттарын қабылдап және оларды қарыз алушыларға ұсынуда қаржылық делдалдар ролін атқарады. Банктің бұл қызметі несиелік қатынастардың барлық қатысушыларына (салымшылар, қарыз алушылар және банк) тиімді. Бұл қатынастарда өзара мүдде көзделеді: әркім өзінің қажеттілігін қанағаттандырады.

Несиенің екі нысаны белгілі: ақшалай жіне тауарлай. Сәйкесінше несиелендірудің екі түрі бар: бастапқыда шаруашылық субьектілерінің несиелік қатынастары банкпен қатынастар секілді пайда болатын тікелей банктік несиелендіру және несиелік қатынастар алғашқыда шаруашылық субьектілерінің арасында пайда болып, соңынан банкпен қатынастарға трасформацияланатын жанама несиелендіру.

Тікелей банктік несиелендіруде қарыз несие берушілермен тікелей қарыз алушыларға ұсыналады. Несие беруші банк, ал қарыз алушы-шаруашылық субьектісі болып табылады. Банкаралық несиеде несие беруші де және қарыз алушы да банктер болып табылады, яғни бір банк басқа банкіге несие береді.

Коммерциялық несиелендіруде несие беруші де және қарыз алушы да шаруашылық субьектілері болады, яғни бір кәсіпорын басқа кәсіпорынға тауар нысанында несие береді, бұл мәміле вексельмен рәсімделеді, яғни қарыз алушы несие бершіге тауар нысанында несие алуын растайтын құжат-вексельді береді. Одан әрі несие беруші осы вексельдің кепілдігіне қарыз (ссуда) ақша бер деп банкіге барады. Осылайша комерциялық несие банкілік несиеге түрлендіріледі.

Коммерциялық банктің несиелік операцияларын әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады. мерзімдері бойынша-қысқа (1 мерзімді жылға дейін), орта мерзімді (1-ден 5 жылға) дейін және ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары); қамтамасыз ету түрлері бойынша-қамтамасыз етілмеген (қарыз алушыға сенімге негізделген және қамтамасыз етілуі жоқ банкілер) және қамтамасыз етілген;  банктің роліне байланысты (несие беруші және қарыз алушы)-активтік және пассивтік операциялар (активтік)-бұл клиентті және басқа банктерді несиелеу; пассивтік-Орталық банктен және басқа коммерциялық банктерден банкаралық несие алу; несиелендіру мақсатына байланысты-негізгі капиталды арттыруға, айналым капиталын қаржыландыруға, тұтынушылық мақсаттарға арналған қарыздар.

Несиелік операциялар басқа белгілері бойынша да жіктеле алады: қарыз алушылардың түрлері бойынша, пайдалану сипаты бойынша, мөлшері бойынша және басқалар. Мысалы, қарыз алушылардың түрлері бойынша қарыздар былай жіктеледі: сауда өнеркәсібіне, жылжымайтын мүлік кепілдігіне, жеке тұлғаларға, бағалы қағаздарға, ауыл шаруашылық, қаржы органдарына және тағы басқа.

Несиенің пайдалану сипаты бойынша оны өндірістік және тұтынушылық қолма-қол және қолма-қолсыз (тұрғындардың қажеттілігін қанағаттандыруға) деп бөлуге болады. Несиенің мұндай жіктелуінің негізінде формалды белгілер жатқанын атап көрсету қажет. Шет елдердің экономикалық әдебиетінде несиелік операцияларының біріңғай жіктелуі жоқ.

Банктердің несиелік операциялары, банктердің және клиенттің өзара қатынастары, қарыз берудің барлық шарттары реттеліп жасалған несиелңк келісімшарттар негізінде жүзеге асырылады. Несиелік келісімшарттың  шарттары коммерциялық банкпен жүргізілетін несиелік саясаттың ір бір нақты сәтіне байланысты. Ол несиелік тәртіппен байланысты. Қарыз алушылар несиенің қайтарымдылығын және несиелеудің басқа қағидаларын сақтауды, ал банктер-несиелердің мөлшерін реттеу тәртібі, олардың төлеу мен өтеу шарттарын қамтамасыз етуі тиіс. Несиелік саясаттың құрамдас бөлігі болып пайыздық саясат табылады. Банк клиентпен бірге жалпы банктік ережелер негізінде іріленген обьект құрамын және несиелердің жекеленген обьектілерін, несиенің берілу және өтелу тәртібін, кәсіпорынның меншік және қарыз қаражаттарын тиімді пайдалану бойынша шараларды, пайда алуға жетуге әрекет ететін басқа шаралар және де несиелік келісім шартты  сақтандыру жақтары бойынша  міндеттері мен құқықтарын өз бетінше анықтауға құқылы. Келісімшарттың қаншалықты сауатты және негізді құрылуы көбіне банктің клиенке әсеріне байланысты.

Несиелік келісімшартта қарастырылған шарттар мен коммерциялық банктер несиенің пайдалануын бақылауға, инжинерлік және басқа тексерулерді жүргізуге, несиелік келісімшартты бұзушы қарыз алушыларға экономикалық әсер етуші шараларды қолдануға міндетті. Несиенің белгіленген мерзімдегі қайтарымдылығы мен төлемділігі шешуші мәнге ие екендігі сөзсіз. Бұл принцптерсіз несие өзінің мәні мен мақсатын жоғалтады. Таяу уақытқа дейін банктердің қарыздарды қорытындысында мемлекеттің  кәсіпорын мен ұйымдарға беретін қайтарымсыз және тегін дотациясына айналып келген болатын. Кейбір жағдайларда және күні бүгінде осы жайт қайталануда. Бірақ, республикада жүзеге асырылып жатқан банк реформасы ең іуелі экономикалық катигория ретіндегі несие берудің негізгі қағидалары мен позициясын қалпына келтіруге бағытталған. Қазір қарыздардың қамтамасыз етілуі жаңаша көрініс табуда. Сондай-ақ, әрбір берілген қарыз нақты материалдық қамтамасыз етілуі тиіс деп болжамдалады.

Қарыз алушының белгіленген мерзімде несиені қайтарудың нақты мүмкіндігін ескермеді. Қазіргі кезде клиенттің өтінішінше, оның өзінің міндеттемелері бойынша есеп айырысу мүмкіндігіне көп көңіл бөлінеді.

Бұл сараптау жұмыстарына қатысты экономикалық аппараттың жаңа қатынасын оның формалды жұмыс әдістерінен бастап қызмет көрсететін шаруашылық ұйымдардың ісін жақсы білу негізінде несиенің қағидаларын жүзеге асыруға бетбұрыс жасауын талап етеді.

Қарыздарды (ссудаларды) қамтамасыз ету банк активтерінің сақталуы мен табыс табудың кепілдігі үшін қажет. Несиелік қамтамасыз етудің негізгі түрлеріне төмендегілер жатады:

-кепілге алу-тапсырма бір жақты міндеттемелі келісімшарт. Бұл жағдайда тапсырма беруші қарыз алушының қарызын қажет уақытында өтеп беруі туралы банк алдындағы міндеттемесі;

-кепілдік-кепілдеме уақыты жеткенде қарыз алушы өз міндеттемесін орындамай жатқан жағдлайда, анықтаушы соманы өтеп беру туралы кепілдік міндеттемесі;

-бағалы қағаздар, тауарлар және басқа да мүліктерді кепілдікке салу. Кепіл құқығы-қарыз алушы өз міндеттемелерін орындай алмаған жағдайда, оның кепілдікке салған мүліктерін сату барысында түскен түсімнің белгілі бір бөлігін алу немесе сол мүліктерді (ғимарат, жер учаскесі, жылжымалы мүліктер) толығымен иемдену құқы;

-жылжымайтын мүлікті кепілдікке салу құқығы; несиелерді қамтамасыз етуде негізігі роль ипотекаларға жүктеледі және ғимараттар мен жер учаскілері жылжымайтын мүліктерді кепілдікке салу заңының негізгі бөлігі болып табылады.

Оларды кепілдікке салу арқылы иегерлері несие алады.

Несиелерді қамтамасыз етудің, материалдық формаларына:

Жер, құнды қағаздар, тауар-материалдық құндылықтар, сақтандыру полистері және тағы басқа жатады.

Банктерде клиенттерге қарыз беру үшін қарыздарды есепке ала отырып, әр бәр несиеоендәру обьектісі бойынша арнайы қарыздық шоттар ашылады. Жекелеген баланстық шоттарда бір клиентке берілген қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді қарыздарды есепке алу жүргізіледі. Қарыздық шоттардың дебитінде алынған қарыздардың сомасы, ал кредитінде қайтарылғаны көрсетіледі.

Клиенттердің қажет етуіне және қызығушылығына байланысты әр банкте жай қарыздық немесе арнайы қарыздық шоттар ашылады.

Арнайы қарыздық шоттардың жай шоттардан айырмашылығы-қарыз беру әр уақыт сайын құжаттық түрде негізделмей ақ, қарыз алушының арнайы қарыздық шот ашқызу барысында банкке өткізген міндеттемелік өтініші негізінде жүргізіледі. Қарыз қажетті жағдайда есеп айырысу құжаттарын өтеу жолымен беріліп түскен түсімдерді арнайы қарыздық шоттарға аудару арқылы жойылады.

Қарыз сонымен қатар, корреспонденттік шоттардан да беріледі. Бұл шотта бір жағынан түскен түсімдер көрсетілсе, екінші жағынан қарыздар мен төлемдер көрсетілетін айрықша шот түрі. Онда тек дебиттік немесе кредиттік сальдо ғана болады.

Корреспонденттік шоттардан берілетін несие корреспонденттік несие деп аталады. Негізінен ол есеп айырысу құжаттарын өтеп беру үшін немесе бағалы қағаздар сатып алу, вексельдерді өтеу үшін қолма қол ақша түрінде берілуі мүмкін. Контокорренттік несиелерді ұсыну тәртіптері сақтала отырып, келісімшарт бекітіледі. Банктердің контокорренттік шот бойынша әрбір қарыз алушы үшін несие шамасын шектеуде лимит белгіленеді. Аталған несиені қамтамсыз ету құрамына ипотека, бағалы қағаздар және тағы басқа жатады. Бұл несие біздің Республикамызда әлі дамыған жоқ. Соңғы уақыттары кейбір жекелеген коммерциялық банктер контокорренттік шотты пайдалынады.

Қысқа мерзімді несиелер-күнделікті айналым орерацияларына қажетті айналым капиталының құнын өтеу үшін беріледі. Оларға жататындар: несиелік желі (линия) соның ішінде маусымдық және жаңармалық қарыздар, күтпеген оқиғаларға жұмсалатын несиелер мен қарыз алушының айналым капиталын толықтыру үшін берілетін қарыздар.

Орта мерзімді және ұзақ мерзімді қарыздар-қүрделі құрылыс шараларын жүргізу үшін, үй және қондырғылар сатып алу үшін, сонымен қатар, негізгі капиталды қаржыландыру үшін беріледі. Оларға жататындар: мерзімдік қарыздар, мүлікті кепілге алып беретін қарыздар, құрылыстық қарыздыр және қаржылық лизингтер.

Несиелік желілер-анықталған тәртіптерді сақтай отырып, белгіленген уақыт аралығында несиелерді пайдалануға мүмкіндік беретін, несиелердің максималды сомасын алу туралы банк пен қарыз алушы арасындағы келісімшарт. Жақсы табыс тауып, жиі несие қолданып жүрген фирма қажетті жағдайда көлемі алдын ала белгіленген қарызды банктен алуға келісімшарт жасасады. Бұл қарыз жылға дейінгі мерзімде беріледі.

Несиелік желінің мынадай түрлері болады:

Маусымдық-өндірісің маусымдық болуымен байланысты айналым құралдарының жетіспеушілігінен банктерге беріледі.

Жаңармалы-айналым құралдарының ұзақ мерзімге жетпеуіне байланысты қарыз алушыға берілетін несие.

Күтпеген оқиғаларға жұмсалатын қарыздар-қарыз алушының айналым құралындағы күтпеген жағдайларға бір жолғы қажеттілігін қаржыландыру үшін беріледі.

  Айналым капиталын толықтыруға арналған перматенттік қарыздар- айналым құралындағы ұзақ мерзімді тапшылықтарды жабу үшін беріледі. Бұл жерде несиелер ай сайын жойылып, жабылып отырады.

Мерзімді қарыздар-ғимараттарға жөндеу жұмыстарын жүргізу, көлік сатып алу, құрал-жабдықтар алу және бастапқы қарыздарды қаржыландыру үшін беріледі. Бұл қарыздар күрделі капитал енгізілетін салаларда өте кеңінен қолданылады.

Салынған мүлік туралы актіге берілетін қарыздар-өндіріс ғимараттарын, зауыт құрылысын, үйлері, жер учаскелерін сатып алу, немесе қаржыландыру үшін қолданылады. Олар 15 жылға, немесе одан жоғары мерзімге есептеліп, ай сайын көлемі алдын ала белгіленген жарналар арқылы өтеледі. Бұл несиелер біздің елімізде толық дамымаған.

Құрылыстық қарыздар-ғимараттар мен құрылғылар құрылысының мерзіміне арнап беріледі. Қарыз алушы бұл несиенің өсім ақысын үнемі төлеп отырады, сонан кейін қарыздарды салынған мүлік туралы актіге қайта рәсімдейді.

Лизинг-қымбат бағалы күрделі жабдықтарды жалға алуды қаржыландыру үшін қолданылады, мысалға: кеме, ұшақ, компьютер, автомашиналар  және тағы басқа. Лизингтік келісімде көрсетілгендей, жалдаушы жабдық иесіне ай сайынғы тиісті соманы төлеу арқылы, оларды ұзақ мерзімге пайдалану мүмкіндігін алады. Елімізге бұл несие де әрі деңгейінде дамыған жоқ.

Жекелеген қарыз алушыларға коммерциялық банктер тұтыну несиелерін береді. Ол, негізінен, тұрғын үйлер, ұзақ мерзім пайдаланатын товарлар және пәтерлер сатып алумен байланысты болады. Бұл несиелерге жаңармалы несиелер, ұзақ мерзім пайдаланылатын несиелер және мерзімі өтелетін несиелер жатады.

Несиенің бұл түрі шет елдерде өте жоғары деңгейде дамыған. Мысалы, АҚШ-та 50% үй несиеге сатып алынады. АҚШ-тағы жалпы несиелердің 85% негізгі үш бөліктен құралады: несиенің 32%-ы сауда-өнеркәсіптік компаниялар мен фирмаларға, 37%-ы тұрғын үй үшін, 19%-ы жеке қарыз алушыларға беріледі.

50%-дан жоғары несиелер сауда өнеркәсіптік орындардың айналымдағы капиталын толықтыру үшін қысқа мерзімге беріледі. Ал, қалған бөлігін күрделі қаржы енгізу үшін ұзақ мерзімдегі қарыздар толықтырады.

Жылжымайтын мүлікке берілетін қарыздар-құрылыс мерзімі екі жылдай көлемге созылатын құрылыстық фирмаларға берілетін несие. Сонымен қатар, бұл несие тұрғын үй сатып алу үшін 15-25 жылға да беріледі.

Жеке тұлғаларға берілетін қарыздар-ұзақ мерзімді тұтыну тауарларын сатып алу үшін берілетін несиесі.

Коммерциялық жанама несиелендіруге-толық тоқтала кеткенім жөн. Коммерциялық несиелер бұрынғы Кеңес Одағынан басқа барлық елдерде кеңінен тараған. Қазіргі кездегі экономикалық дағдарыстан шығуда оның атқарар ролі зор болар еді, бірақ Республикамызда әлі бұл несие еш қолдау тапқан жоқ.

Коммерциялық несиелер, негізінен, вексельдер  арқылы жүзеге асырылады. Вексель-белгілі уақыт өткеннен кейін вексель ұсынушыға бергілі бір соманы төлеу туралы, вексель иесінің нұсқамасы, немесе жазбаша түрдегі хаттамалы анықтама.

Коммерциялық несиелендіруде жабдықтаушы сатып алушыға несиеге тауар береді. Оны алушы жабдықтаушының атына вексель толтырып ұсынады және жабдықтаушы ол вексельді банкке кепілдікке беру арқылы қарыз алады. Бұл арада қарыз алу уақытында тауарлы түрдегі вексель қарызды қайтару уақыты жеткенде ақшалай қайтарылады.

Коммерциялық несиенің банктік несиеге өтуі дисконттау, яғни вексельдерді, шот фактураны (факторинг) және басқа да коммерциялық бағалы қағаздарды есепке алу жолымен, немесе вексельдерді кепілге алып, қарыздар беру нәтежиесінде жүзеге асырылады. Есепке алу операциясы банктің ақшалай қарыз міндеттемелерді сатып алуын сипаттайды, вексельді есепке ала отырып, банк клиенті өтімді қаржыларға ие болады, сондай-ақ банкке алынған соманы қайтару міндетінен құтылады, себебі, банк оларды тікелей вексель берушіден талап етеді.

Вексельді кепілге алып берілетін қарыздар-мерзімді болады, егер де вексель иесі алдын ала келісілген мерзімге банкіден оларды сатып алуға міндетті болса, немесе онкольдық (несие беруші кез келген сәтте өтеуді талап ете алатын несие) болса, онда қарыздарды қайтаруды банктің кез келген уақытта талап етуге құқы бар.

Вексельді кепілге ала отырып, банк қарыздың ең жоғарғы мөлшерін, кепіл мөлшерін және шот бойынша қарызбен қамтамасыз ету арасындағы пайыз қатынасы, пайыз мөлшерін және банк комиссиясын анықтайды. Несиелік шартта банктің қарыз сомасын өтеу үшін вексель берушінің сол вексельді төлеуге арналған сомасын пайдалану құқы айтылған, ал егер ондайлар болмаса есеп айырысу шотына көрсетілген қызметтер мен тауарлар сатудан түскен түсім сомасын пайдалына алады.

Коммерциялық банктердің несиелік қызметті атқаруы-несиелік механизмді үнемі жетілдіруі, қарыздарды берудің қарапайым техникасын қамтамасыз ететін несиелеу әдістері мен формаларын енгізуді, несиелік операциялардың еңбек сыйымдылығын төмендеуді білдіреді.

Қазақстан Республикасында несиелеу: «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі туралы», «Қазақсан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы заңдарымен, сондай-ақ ұлттық банкімен 1994 жылы 11 ақпанда бекітілген «Қазақстан Республикасы экономикасын қысқа мерзімді несиелеу» ережесімен реттеледі және жүзеге асады. Бұлар банктердің барлық меншік формалары мен түрлеріне қатысады.

Қысқа мерзімді қарыздар беру ресми мәртебесі бар банктермен жүзеге асады, ол мәртебе Ұлттық банктің банк ашуға берген рұқсаты мен банктік операцияларды жүргізуге лицензиясының бар болуымен анықталады.

Қарыз несиелік қабілеті бар қарыз алушыларға беріледі. Егер олардың мерзімі ұзақ болмаған болса, онда қарыздар бойынша мерзімі өткен қарыздары болған жағдайларда да беріледі.

Қарыз беру үшін қарыз алушының беделін; бұрын алған қарыздарды өз уақытында қайтаруын; болмаса өтімділігін; барлық қарыздық міндеттемелерді өтеуін; меншікті айналым қаражаттарының барлығын алдын ала зерттеп білуі қажет.

Қарыздарды беру жекелеген қарыздық дербес шоттар бойынша жүргізіледі. Ол шоттар несиенің бағытталуы бойынша (несие шифр) ашылады. Мұндағы өнімді сатудан түскен түсім мен басқа да түсімдер есеп айырысу шотына аударылады. Қарыз ақшалай қаражат жоқ кезінде тауар материалдық құндылықтар, көрсетілген қызметтер үшін ақшалай-есептік құжаттарды төлеуге, сондай-ақ қолданылмаған қарыз қалдығы мөлшерінде чектік кітапшаны және аккредитивтер ашу үшін беріледі.

Қарызды пайдаланғаны үшін төлем ақының (пайыздық) мөлшері төмендегілерге байланысты қойылады: несиені пайдалану мерзіміне, қарыз алушының төлей алмау тәуекеліне, несиелік ресурстар үшін төлем мөлшеріне, обьект сипатына, бәсекелес банктердің мөлшерлемесіне және басқа да факторларға байланысты.  

   Коммерциялық банктердің инвестициялық операциялары.

Инвестиция дегеніміз-бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ мерзімді қаражат бөлу. Тікелей инвестиция-бұл қаражаттарды тікелей өндіріске, құрал-жабдықтарды сатып алу және әлеуметтік, өндірістік сипаттағы обьектілерді салуға жұмсалады. Портфельді инвестициялар бағалы қағаздарды сатып алу арқылы (бағалы қағаздар портфелі) және ұзақ мерзімдік банк несиелерін беру арқылы (қағаздар портфелі) жүзеге асады. Жеке, мемлекеттік, шетелдік инвестициялар инвестициялық заңдармен реттеледі, ол заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің инвестициялық іс-әрекеті тәртібі ережелері анықталады және инвестор құқықтары қорғалады.

Қазақстанда заңға сәйкес инвестиция деп кәсіпкерлік іс-әрекет және басқа да пайда әкелетін іс әрекет обьектілеріне салынатын ақша қаражаттары мен бағалы қағаздарды айтады. Инвестициялық қызметтің қатысушылары-жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, сол сияқты шетелдік инвесторлар бола алады. Берілген жағдайдағы әңгіме коммерциялық банктердің инвестициялық қызметіне қатысты.      

Әтетте банктердің инвестициясы деп, ақша қаражаттарын банктердің өздерінің бастамашылығымен табыс алу мақсатында, белгілі бір мерзіміне ақшалай қаражаттар салу. Тар мағынада банктердің инвестициялық қызметі деп, банктердің салыстырмалы ұзақ мерзім ішінде қызмет ететін бағалы қағаздарға ақша қаражаттарын салу. Инвестицияның қарыздан бірқатар айырмашылығы бар, Біріншіден, қарыздар салыстырмалы қысқа мерзімде қайтарымдылық шартымен қолданылады, ал инвестиция салынған ақша қаражаттарының ағынын қамтамасыз ету мақсатында жасалады. Екіншіден, несиелеу кезінде бастамашылық қарыз алушыдан болған, ал инвестиция кезінде-несие берушіден (банктен) болады. Үшіншіден, несиелік мәміле нақты несие беруші мен қарыз алушы арасында жасалады, ал инвестициялау нарықта міндетті қызметті қарастырады.

Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметінің мақсаты- қаражаттардың сақталуын қамтамасыз ету, диверсификацияны, табысты және өтімділікті қамтамасыз ету.

Бағалы қағаздар-бұл арнайы түрде рәсімделген қаржылық құжаттар, оларда көрсетілген құқты жүзеге асыру үшін сол бағалы қағаздарды ұсыну қажет. Олар қорлық (акциялар, облигациялар) және коммерциялық болады (вексельдер, чектер).

Қордық бағалы қағаздар, әдетте эмиссияның массалық сипатымен ерекшеленеді, олар өте көп мөлшерде эмиссияланады және акционерлік, немесе облигациялық қорда белгілі бір үлеске ие екенін растайды.

Олар негізгі және көмекші болып бөлінеді. Негізгі қорлық бағалы қағаздар негізгі мүліктік құқық немесе талапқа негізделген (акция облигация), ал көмекші бағалы қағаздар қосымша құқтар мен талаптарды білдіреді (купондар, талондар).

Соңғыларына пайыз немесе дивидент түрінде табыс алу құқын беретін купондар-белгілі бір бағалы қағаздардың сатылу құқын беретін купондар жатады. Олар нарықта айналысқа түсе алады. Талондар купондарды алу құқын береді.

Олар өздерінің айналысқа қатысуының ерекшеліктерімен нарықтық және нарықтық емес болып бөлінеді. Бірінші нарықта еркін айналады, яғни биржалық, немесе биржалық емес айналым мерзімі жетпей қайтарылмайды. Екіншілерінің керісінше, екінші ретті айналымы (яғни биржада және тысқары жүруі) болмайды, бірақ мерзімі бітпей эмитентке қайтарылуы мүмкін.

Бағалы қағаздар иелерінің құқықтары ерекшеліктерімен байланысты мәлімдеуші, ордерлік және атаулы болып бөлінеді.

Мәлімдеуші бағалы қағаздар-бұл мәлімдеуші чектер, акциялар, облигациялар, салымдық анықтамалары, қоймалық анықтамалар және тағы басқа. Оларды сату және иесінің құқықтарын растауы үшін тек мәлімдеу керек.

Ордерлік бағалы қағаздар-оларды ұстаушылардың құқықтары сол қағаздардың мәлімдеушісімен және сол сияқты аударып жазу белгілерінің сәйкестігімен расталады.

Атаулы бағалы қағаздарда ұстаушының аты міндетті болады.

Қаржылық бағалы қағаздар мемлекеттік және мемлекеттік емес субьектілермен эмиссияланады.

Мемлекеттік бағалы қағаздарға қазыналық вексельдер, қазыналық бондар, қазыналық міндеттемелер жатады. Мемлекеттік еместерге акциялар, облигациялар, қысқа мерзімді міндеттемелер, депозиттік сертификаттар жатады.

Бағалы қағаздармен операциялар жүргізуде коммерциялық банктерде мынадай құрылымдар ұйымдастырылады: ірілерінде-департамент немесе басқарма, орташалары мен кішілерінде-инвестициялық немесе қор бөлімдері. Олар банктің инвестициялық саясатын банк есебінен, немесе клиент тапсырмасы бойынша жүргізеді, сол сияқты кәсіпорындардың, ұйымдардың, ведомостволардың бағалы қағаздарын шығарып сата алады, клиенттің бағалы қағаздар портфелін сәйкес ақыға сақтап, басқарады.

Банктердің бағалы қағаздармен операциялары қорлық, коммерциялық, эмиссиондық, саудалық, сенімділік, кепілдік, гарантиялық түрде болады.

Бағалы қағаздар қозғалысы-акцияларды сату, немесе қарыз беру-бағалы қағаздар нарығын қалыптастырады. Соңғысының негізін құрайтын биржа -бағалы қағаздар айналымын ұйымдастыратын ерекше экономикалық институт. Биржа-бұл екінші реттегі нарық, бұнда бағалы қарыздармен сауда-саттық нәтижесінде халық шаруашылығы ауқымында қаржылық ресурстарды қайта бөлу, бағалы қағаздардың өтімділігінің өсуі жүзеге асады және бағалы қағазды қосымша шығару үшін жағдай жасалады. Бар акционерлік қоғамдардың, компаниялардың, банктердің бағалы қағазды қосымша эмиссиялауы алғашқы нарықты қалыптастырады.

Бағалы қағаздар нарығы-бұл қаржылық нарықтың анағұрлым дамыған бөлігі, оған ақша және капитал нарықтары кіреді. Республикамыздың қаржы нарығы, бағалы қағаздар нарығымен қоса, инфляция қарқынының өсуіне байланысты қиындық көріп жатыр. Нарықта айналыста жүрген бағалы қағаздардың бағамдары төмендеуде, сол сияқты бағалы қағаздарға деген қызығушылық та төмендеп тұр. Жалпы айтқанда, Республикамызда банктердің инвестициялық қызметі алғашқы даму сатысында.

Банктер бірден-бір акциялардың (үлесті бағалы қағаздардың) эмитенттерінің анағұрлым белсенділері болып табылады. Үлестік бағалы қағаздардың эмиссиясымен салыстырғанда анағұрлым тиімді болып көрінеді.

Акцияларды орналастырудың нарықтық бағамына бағытталған жоғары бағасы алғашқы шығарылған акциялардың, номиналдық құнсызданумен шығындарын өтей алмайды. Банк акцияларының қор биржасындағы бағамының динамикасы ұзақ мерзімді және орта мерзімді болашақта инфляция қарқынын компенсациялауды жүзеге асырмайды. Ірі банктердің акцияларының бағамы, тіпті, екі номиналдан аспаған.

Акция ұсынушылардың мүдделерін қорғау банк активтерін жыл сайын қайта бағалауға, сондай-ақ бұрынғы акционерлер арасында үлестірілетін жаңа акциялар шығаруға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта қарыздық міндеттемелер нарығының дамуына жақсы жағдай жасалған. Бірақ, бұл депозиттік және жинақ сертификаттарына, вексельдерге қарағанда, облигацияларға анағұрлым қатысты. Себебі, облигацияларды шығару банктермен қарыздық міндеттемелерді шығарумен салыстырғанда заңмен қатаңырақ бақыланады.

Ал, депозиттік және жинақ сертификаттарының нарығы жеткілікті мөлшерде ауқымды және бәсекелес болып табылады. Бірақ, сертификаттардың екінші реттік айналысы іс жүзінде дамымаса да, алғашқы орналастыру шегінде олар орташа табысты тұрақты бағалы қағаз ретінде үнемі сұраныста болады және сатып алушы үшін біршама қолайлы.

Банктердің үлкен қызығушылығы вексельайналысымен байланысты. Банктік вексель ақша сертификаттарының барлық қасиеттеріне ие. Оның артықшылығы-ол тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін төлем құралы ретінде пайдалынады.

Коммерциялық банктер пайда табу үшін басқа эмитенттердің бағалы қағаздарымен сауда саттық операцияларды жүргізеді. Беріген операциялар бірнеше қызметтерді атқара алады: олар өтімділігі жоғары табысты активтерді қалыптастыру құралы бола алады. Бұл операциялардың басқаша тағайындалуы- алыпсатарлық табыс алу. Бағалы қағаздар нарығының барлық коньюктурасы алыпсатарлық операциялар үшін қолайлы болып келеді. Банктер комиссиондық төлем ақы үшін бағалы қағаздарды сақтайды, олардың есебін жүргізеді және бағалы қағаздармен басқа да депозиттік қызметтерді көрсетеді.    

Лизингтік операциялар: «Лизинг» ағылшын тілінен аударғанда жалға беру деген ұғымды білдіреді. Лизингтік операция деп ұзақ мерзімді пайдалынатын заттарды (ғимарат, машина, ұшақ, автомобиль, компьютерлерді) жалға беруді айтады.

Лизинг бірнеше қызмет атқарады. Біріншіден, ол негізгі қорларға ақша жұмсау, яғни қаржыландыру формасы. Лизинг алушының өз қаражаттарын бір уақыттық жұмылдыруынсыз, немесе тартылған қаражатсыз өзіне керекті мүлікті пайдалануға мүмкіндігі болады. Ол мүліктің құнын бір жолғы төлеуден босатылады. Екіншіден, бұл өндірісті жаңа құрал-жабдықпен, алдыңғы техникамен материалдық-техникалық қамтамасыз етудің анағұрлым прогрессивті формасы.

Лизингті мәміледе 3 қатысушы болады. Олардың өзара қатынастары мәмілемен реттеледі: бірінші қатысушы-мүлік иесі (лизинг беруші), екінші -мүлікті пайдаланушы (лизиг алушы), үшінші-мүлікті сатушы. Олардың өзара қатынасы келесідей түрде қалыптасады болашақ лизинг алушы ақшақаражаттары бар болашақ лизинг берушіні  мәмілеге қатысуын сұрайды, ол лизинг алушыға керекті мүлікті сатып алып, одан кейін оны лизинг алушыға төлемді шартымен жалға береді. Коммерциялық банктер бұл жерде мүлік иесі ретінде болады, яғни олар мүлікті өз меншігіне алады және лизинг алушыға (оған қаржылық қызмет көрсете отырып) береді. Шын мәнінде олар осы мүліктің несиесін береді, сөйтіп несиелік қатынастар пайда болады. Мұнда несиелеудің барлық принціпі: бар мерзімділік, қайтарымдылық, төлемділік (ақылық). Мерзімі біткенде лизинг алушы мүлікті иесіне қайтарып береді, қызметті төлейді, яғни жалақысын өтейді. Формасы бойынша бұл ақшалы несие емес, бұл өндірістік, негізгі қорларға тауарлық несие. Лизинг түрлері әр түрлі:

1. Жедел лизинг анағұрлым қысқа мерзімге беріледі. Оның обьектісі болып моральдық төзу қарқыны өте жоғары машиналар мен құрал-жабдықтар табылады.

2. Қаржылық лизинг анағұрлым ұзақ мерзімге берілді. Ол мерзім машиналар мен құрал-жабдықтардың  амортизациялық тозу мерзімімен сәйкес келеді. Бұл жерде мәміле аяқталмай, күшін тоқтата алмайды. Онда мүлікті лизинг алушымен сатып алыну мүмкіндігі көрсетілген.

3. Қалдық құны бойынша лизинг пайдалануда болған құрал-жабдықтарды жалға беру. Сондықтан лизинг обьектісі басапқы құнымен емес қалдық құны бойынша бағаланады.

Лизингтік бизнестің дамуы үшін, лизингке беретін арнайы лизингтік компаниялар құрылады. Олардың негізгі қаражат көзіне құрал жабдықтарды сатып алу үшін  берілетін банктік несиелер жатады.

Құрылып жатқан лизигтік компанияларға қарағанда банктердің артықшылығы-лизингті жүзеге асыру үшін олар арнайы бөлімдер мен топтар өалыптыстырады. Лизинг операциясын жүргізген тиімді: ол жоғары рентабельді, тәуекел дәрежесі төмен, нақты қамтамасыз етілген.

Факторингтік операциялар. Факторигтік операция-клиентпен төленбеген қарыздық талаптар (шот факторлар, вексельдер) бойынша төлемді талап ету құқын басқаға (банкіге) беру. Факторингтің мәні-банктер өз клиенттерінен төлем құжаттарды олардың дебиторлық қарызын пайыздық ақы үшін сатып алу. Бұндай мәміле келісімшартпен жүзеге асады. Ол келісім шартта сатып алынған қарыздың сомасы және пайыз көрсетіледі. Бұл пайыз көрсетілген қызмет үшін қарыздың қандай мөлшері алынатынын көрсетеді.

Банктер алғашқы факторинг қызметін клиенттерге 1990 жылдан батап көрсете бастаған. Мұндай операциялармен КСРО-Промстройбанктің жүйесі айналысқан. Факторинг-жиі қаржылық қиындықтарды басынан кешетін шаруашылық органдар үшін біршама тиімді қызмет көрсету болып табылады. 1998 жылы жеке құқықты жүйелеудің халықаралық институтымен қабылданған Халықаралық факторинг туралы Конвенцияға сәйкес, келесідей төрт белгі қанағаттандырылғанда ғана факторинг операциясы саналады.

1) Қарыздық талаптарды алдын ала төлеу формасында несиелеудің болуында;

2) Жабдықтаушымен бухгелтерлік есепті жүргізу, ең алдымен өткізу есебін;

3) Жабдықтаушы қарызын инкассалау;

4) Несиелік тәуекелден жабдықтаушыны сақтандыру.

Факторигтің үш қатысушысы: фактор, бастапқы несие беруші, борышкор. Жабдықтаушы өз қарыздық талаптарын факторға сатады. Фактор, ол талаптың 80% бөлігін сол жерде төлейді (комиссиондық төлемдерді алып тастағанда). Қалған бөлңгі борышкормен төленгеннен кейін қайтарылады. Сонымен қатар, банк осы операциямен байланысты барлық жауапкершілікті, тәуекелді, талаптарды инкассалауды өз мойнына алады. Жабдықтаушы шығындарына мыналар жатады бухгалтерлік есепті жүргізгені үшін және факторлық жиындар үшін комиссиондық төлемдер; банктің немесе факторингтің пайдасы.

Фагторингтік келісімнің бірнеше типтері бар. Толық қызмет ету туралы келісім әдетте факторингтік компания мен жабдықтаушы тұрақты, ұзақ қатынаста болатын болса, қолданылады. Толық қызмет ету мыналарды қамтиды күмәнді қарыздардың пайда болуынан толық қорғау, төлемдердің кепілдік түсімін қамтамасыз ету, несиені басқару, сатуды есептеу, белгілі бір мерзімге алдын ала төлем формасындағы несиелеу.

Регрестік құқы бар толық қызмет етудің алдынғысынан айырмашылығы-факторингтік компания жабдықтауды көрсететін несиелік тәуекелді сақтандырмайды. Бұның мәні компания егер төлем құжаттары төленбесе, оларды жабдықтаушыға қайтарып бере алады.

Толық қызмет ету туралы факторингтік келісімнің тағы бір түрі-агенттік келісім немесе көтерме факторинг туралы келісім. Бұл жағдайда жабдықтаушы факторингтік компанияға тек несиелік тәуекелдің қорғау функциясын береді, ал қалған элементтер жабдықтаушыда қалады, яғни ол факторингтік компанияның талаптарды есепке алу мен инкассалаудың агенті болады.

Егер жабдықтаушы тек несиелеуге қызығушылық білдірсе, ол ашық, немесе конференциялық шот фактураны есепке алу туралы мәміле жасау мүмкін. Факторингтік компания үшін шот-фактураларды дисконттау өте тәуекелді болып келеді.

II-бөлім. «Казкоммерцбанк» АҚ экономикалық сипаттама.

2.1.   «Казкоммерцбанк» АҚ тарихы және қаржылық жағдайы.

Банк Қазақ Кеңестік Социолистік Респибликасы Заңнамасына сәйкес, 1990 жылдың 12 шілдесінде Медеу Банкі АҚ («Медеу банкі »)  деген атаумен ашылып, акционерлік қоғам ретінде құрылды. Банкті құру мақсаты банктік секторда түрлі қызмет түрлерін жүзеге асыру болды. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, Медеу банкі басқаша атаумен – «Казкоммерцбанк» АҚ болып қайта тіркеуден өтті және банктік операциялар жүргізуге ҰБҚ-ден 1991 жылы 21 қазанда №48 лицензия алды. Банктің Әділет министрлігі берген №4466-1910-АҚ тіркеу туралы куәлігі бар.

Банк сондай-ақ оның бас офисі мына мекен жай бойынша тіркелген: Гагарин даңғылы, 135 ж, Алматы, 480060, Қазақстан, Банктің телефон номері: 832722585-670 және 2585-185, факс 832722585-229. Казкоммерцбанктің интерметтегі мекен жайы: http://www.kkb.kz.

1994 жылдың сәуірінде Банк Қазақстанда тіркелген, Астана Холдинг («Астана Холдинг») банкімен-коммерциялық банкімен бірікті. 1994 жылдан бері банк 22 бөлімшеден, 51 кассалық-есеп айрысу орталығымен және 12 дербес қызмет көрсету орталығынан тұратын филиалдық торабы арқылы негізгі іскерлік және елді орталықтарға қатысады.

1994 жылдан бері  Банк ҚРҰБ мен ҚР Қаржы министрлігі, сонымен бірге ЕБРР Халықаралық жаңғыру және даму банкі, Ислам Даму Банкі, Kreditanstal Wiederaufbau және Азия Даму Банкі сияқты халықаралық қаржы институттары дайындаған және жекешелендіру процесіне белсене қатысты.

1996 жылы Банк өзінің негізгі мақсатына – банктік қызметтің халықаралық стандарттарға сай болуына-қол жеткізуде үлкен қадам жасады. Казкоммерцбанк «Deloitte & Touche» фирмасынан толық халықаралық аудиторлық тұжырымдама алған бірінші қазақстандық банк болды. Тағы бір маңызды оқиға-«Thomson BankWatch BREE» рейтинг агенттігінен халықаралық рейтингінің берілуі Казкоммерцбанк халықаралық кредиттік рейтинг алған Орта Азия республикасындағы бірінші банк және аз ғана ТМД банктерінің біреуі болып табылады. 

1997 сәуірде Казкоммерцбанк ЕБРР қаржыландыратын және сол кезеңде ССF Франция банктерінің (Credit Commerciale de France) ең динамикалы банктерінің бірінің қолдауымен жеделдетілген институционалдық дамуды көздеген «твиннинг» бағдарламасын жүзене асыра бастаған бірінші банк болды. Банк үшін және бүкіл қазақстандық банк секторы үшін маңызды жетістік-1997 жылы осы сәтке дейін қарызгер ретінде тек ҚР Үкіметін ғана мойындаған, Неміс Мемлекеттік «Hermes» экспорттық Сақтандыру компаниясының қарызгер ретінде бекітуі болды. Банк 1997 жылы өзінің бірінші синдикатталған несиесін тартты, содан бері Банк тұтастай 14 халықаралық синдикатталған несие ала және төлей отырып, Синдикатталған несиелер нарығында белсенді болып келеді.

1998 жылдың мамыр айында Банк үш жылдық еурооблигациялар шығару арқылы 100 млн. доллардын тартты. Бұл шығарылым қазақстандық корпоративті эмитент еурооблигациясының бірінші шығарылымы болды. Кейінгі жылдары барлығы 1.5 млрд. АҚШ долларынан артық сомаға ішкі және халықаралық еурооблигациялар шығарды.

1997-2004 жылдар аралығында Казкоммерцбанкке қатарынан «Euromoney» «Global Finance» және «The Banker» сияқты әлемнің жетекші қаржылық басылымдары  «Қазақстандағы үздік банк» атағын берді.

2001 жылы Банк елімізде бірінші болып тікелей DEG халықаралық қаржы институтынан жеті жылға ұзақ мерзімді (үкімет кепілдігінсіз) несие алды.

2002 жылы Казкоммерцбанк 74% Қырғызавтобанкінің акциясын алды, мұнан кейін ол Казкоммерцбанк Қырғызстан деп атауын өзгертті. Сондай-ақ Казкоммерцбанк Москвадағы Аймақ аралық кәсіпкерлікті дамыту банкімен (Москоммерцбанк КБ), оны одан әрі иелену мақсатымен, стратегиялық ынтымақтастық туралы Келісімге қол қойды.

2003 жылы ЕБРР Банкпен акционерлік капиталға қатысу жөнінде Келісімге қол қойды және одан әрі Банк шығарған 15% жай акцияны сатып алды.

1990 жылы құрылған Казкоммерцбанк қазіргі уақытта активі, несие қоржыны және пайда мөлшері бойынша ірі жекеменшік қаржы институты болып табылады. Мысалы, 2005 жылғы 31 желтоқсандағы қаржылық есеп-қисаптың халықаралық стандарттары бойынша есептелген банк активтері 1.195 триллион теңгеге (8.9 млрд.$) теңесті. Ал осы көлемнің 60%-н (5.4 млрд.$) қарыз «қоржыны» алады. Жылы банк 20.563 миллиард тенге мөлшерінде (154.7 млн.$) пайда тапты. Бұл бір акцияға есептегенде 51.17 теңгені құрайды. Ал банктің меншік капиталы 2005 жылы 87.4 миллиард теңгеге дейін (652.1 млн.$) артты.

2006 жылы 1 шілдедегі жай күйі бойынша, Банк бас офистен басқа Қазақстандағы 22 әмбебап филиалға және 69 операциялық бөлімшеге иелік етеді (ОБ ұғымы бұрынғы КЕБ пен БҚОны біріктірді).

Сондай-ақ, Банктің Қырғызстанда («Казкоммерцбанк Қырғызстан») және Ресейде («Москоммецбанк») еншілес банктері бар.

Банктік депозиттер қаражат тартудың елеулі көзі болып қала береді. Олар жалпы қорландыру көлемінің шамамен үштен бір бөлігін құрайды. 2005 жылдың қорытындысы бойынша клиенттер шотындағы қалдықтар көлемі 1.5 есеге өсіп, 303.4 миллиард теңгеге (2.3 млрд.$) жетті. Тұрғындардың шұғыл депозиттерінің көлемі 652 млн. $-дан асып түсті. Депозиттік шоттар саны 2005 жылдың өзінде ғана 65.6 мыңнан 73 мыңға дейін артты.

2005 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күйі бойынша банкте ипотеканы қосқанда, 67 мың тұтынушылық несиесіне қызмет көрсетілді. Тұтынушылық несиенің жалпы көлемі 641 млн. долларды құрады (2004 жылы 395.6 млн.$).

Банк VISA және Europay/MasterCard (Cirrus/Maestro карточкаларын қосқанда) халықаралық жүйенің кредиттік және дебиттік карточкаларын шығарады. 2005 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күйі бойынша Банк шығарған 409960 карточка айналыста болды. Сондай-ақ, Банк American Express және Diners Club карточкаларын тарату жөніндегі уәкілетті агент болып табылады. 2001 жылы қазақстандық банктердің ішінде бірінші болып Казкоммерцбанк магниттік лента мен чип құрамдастырылған смарт-карталар, ал 2005 жылы тағы да бірінші болып GoCard несиелік бонустық карталарын шығарды.

Сонымен қатар, Банктің тармақталған банкоматтар торабы бар. 2006 жылдың 1 наурызында банкоматтар саны-399, сауда/қызмет көрсету кәсіпорындарында орнатылған POS-терминалдар саны-2364-і құрады, ал қолма-қол ақша беруге арналған POS-терминалдар саны-182 Банк, сондай-ақ, Қазақстанда өз клиенттеріне қаржылық порталдар арқылы оқшауланған банктік қызметтер көрсету бойынша жетекші банк болып табылады: Homebank.kz-жеке тұлғалар үшін, Onlinebank.kz-заңды тұлғалар үшін.

Әлемнің  137 елінің үздік банктері анықталды. Казкоммерцбанк алтыншы рет Қазақстанның үздік банкі деп аталды.

Халықаралық қаржылық ортадағы ең беделді журналдардың бірі-The Banker журналы өзінің желтоқсан айындағы номерінде The Banker Awards   2006 дәстүрлі конкурсының  жеңімпаздарын атады. Елдің банктік секторының көш басшысы Казкоммерцбанк үздік Қазақстандық банк деп табылды.

Financial Times медиатобына кіретін The Banker журналы әлемнің үздік банк институттарын анықтау рәсімі үшінші рет, 1999 жалдан бастап өткізді. Бизнес өкілдері мен жетекші журналдардың редакторлары кірген құзырлы қазылар алқасы алты аймақтық (Батыс Европа, Орталық және Шығыс Европа, Азия, Латын Америкасы, Таяу Шығыс және Африка) және жаһандық номинацияларда жеңімпаздарды анықтады. Сонымен бірге әлемнің 137 елінің үздік банктері анықталды.

Жылдың үздік банктерін анықтау дәстүрлі түрде банктердің алдыңғы жылдың қаржылық көрсеткіштері-капиталдың, активтер артуы мен табыстылығы, өз жұмысындағы технологиялық инновациялар, нарықтық жетістіктер мен даму стратегиясы туралы сұрақтарға жауап беретін журнал сауалдамасын талдау негізінде өткізіледі. Қатарынан алтыншы рет The Banker Казкоммерцбанктің «Қазақстандағы жыл банкі» деп танылды.

Өз таңдауына түсініктеме бере отырып, The Banker былай деп жазады:   «2005 жыл Казкоммерцбанк үшін атаулы жыл болды. Анағұрлым арзанырақ қаржы ресурстарын тарту, нарықтағы үлесінің артуы және корпоративтік және бөлшек несиелеу қызметтері ауқымын кеңейту нәтижесінде, таза пайданың артуы 120%-ды құрады, соған сәйкес, меншік капиталдың тиімділік көрсеткіші өткен жылдағы 16,9%-пен салыстырғанда 25,4%-ға өсті».

Журнал банктің 2005 жылдағы басқа да жетістіктерін атап өтеді. Мысалы, корпоративтік секторда несиелеу көлемі 70%-ға өсті. Бөлшек қызметтер аясында банк карточкалық бизнеспен интернет банкингтегі инновацияларға стратегиялық желіні жалғастырды, ал сыртқы қолайлы жағдайлар ипотека 65%-ға автонесиелеудің 14%-ға аартуына ықпал етті. Нәтижесінде жеке тұлғаларды жалпы несиелеу көлемі 29%-ға өсті, енді 70%-дан астам деңгейде активтердің жиынтық шамасын қолдауға көмектесе отырып, барлық қарыздардың 33%-ын құрайды.

           Клиент базасының өсуі банк активтерінің өскенін білдіреді. Төмендегі кестеде клиент базасының динамикасының өскені көрсетілген.

                      Клиент базасының қозғалыс динамикасы. 2006жыл. Сызба 2.1.

            Ссудалық портфель даму динамикасы. 2006 жыл. Сызба 2.2.

АҚ «Казкоммерцбанктің» 2005 және 2006 жылдың 31 желтоқсанына жасалған бухгалтерлік балансы. Сызба 2.3.

МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ КАПИТАЛЛ

КАПИТАЛ:

АҚ «Казкоммерцбанктің» 2006 және 2005 жылдың 31 желтоқсанына арналған шығыс пен кіріс есебі.

Сызба 2.4.

2.2 «Казкоммерцбанк» АҚ стратегиясы мен атқаратын қызметтері.

Банк стратегиясы өсу және ұлғайтылған операциялық тиімділік арқылы табыстылықты арттыра отырып, көшбасшы банк және қаржылық қызметтер жеткізушісі позициясын ұстап тұру болып табылады.

Осы  стратегияны жүзеге асыру үшін банк мыналарға жұмылдырылмақ:

-Банктік қызметтерді кеңейту.

Сондай-ақ,  банк өз қызметтерінің ауқымын кеңейтуге көңіл бөледі. Банк өзінің корпоративтік клиенттік базасын кеңейте және несие (ссуда) қоржынының сапасын жақсарта бермек. Өз қоржынын әртараптандыру мақсатында банк шағын және орта бизнес кәсіпорындарына несие беруді ұлғайтуға тырысады.

-Ақпараттық басқару жүйесі мен операциялық тиімділікті жақсарту. Банк операциялық тиімділікті адамзат ресурстары мен ақпараттық технологияларға ұйымдық қайта құрылымдау және инвестициялар жолымен жақсартуға жұмыс істеді. Банк жетекшісі ақпараттық жүйелерді енгізуді жалғастыра бермек.

-Қор жасау базасын жақсарту.

Банк бағынышты және негізгі борыш шығарылымын (шығаруды) активтерді секьюритизацилау бағдарламасын, көп жақты қаржылық ұйымдармен және шетелдік кредиттік сараптау агенттіктерімен ынтымақтастықты кіргізе отырып және компания, мысалы бөлшек сауда клиенттері депозиттерінің көлемі бойынша өзінің нарықтық үлесін ұлғайту жолымен капитал нарығынан қор жасау базасын ұлғайтпақ.

-Басқа қаржылық қызметтер нарығына шығу.

Қазақстандық құнды қағаздар нарығының инфроқұрылымы, заңнамалық базаны қосқанда, әлі даму үстінде. Банк осы нарықта күтілетін мүмкіндіктерді пайдалану үшін, одан әрі тәжірбие жинау үшін қадам басты жіне сақтандыру қызметін көрсететін «Казкоммерц Секьюритиз» АҚ және «Казкоммерц Полис» АҚ еншілес кәсіпорындарының қызметі арқылы басқа  заттар арасында өз орнын алып отыр.

Ал басшылыққа келетін болсақ, жарғыға сәйкес, банктің Директорлар Кеңесі- банктің бақару органы, банктің атқарушы органы, және Аудиторы бар. Директорлар Кеңесін акционерлер сайлайды. Ал директорлар Кеңесі, өз кезегінде, Басқарма сондай ақ, акционерлердің мүддесін қорғайды. Кеңес банктің жалпы басты жауапты, және оның стратегиялық, әрі шұғыл жоспарын бекітеді. Директорлар Кеңесінің Төрағасы Сұбханбердин Нұржан Сәлкенұлы. Директорлар Кеңесінің мүшелері Сәмбетов Дәулет Хамитұлы, Жусупова Нина Аронқызы, Гейл Елена. Басқармада басқарма төрағасы Жусупова Нина Аронқызы және басқарушы директорлар бар.

          Банктің негізгі қызметі дәстүрлі депозиттер қабылдау, теңге мен шетел валютасында қарыз бен несие беру болып табылады. Банк сонымен бірге клиенттердің дебеттік және кредиттік карточка, инкассация сияқты төлемдерін, сондай-ақ, бөлшек сауда банкингі сияқты ағымдағы шоттарына қызмет көрсету бойынша қызметтердің кең спекртін ұсынады.

Банк орташа және ірі қазақстандық және Қазақстанда өз қызметін жүзеге асыратын халықаралық бірлестіктерге түрлі өнім мен қызметтер ұсынады; сауда, жобалық қаржыландыру, инвестжобаларды қаржыландыру, активтерді басқару, сондай-ақ, қысқа мерзімді несиелеу мен басқа да жалпы банктік қызметтерді қосқанда. Банк өз саясатына сәйкес, жоғары өтімділік деңгейін қолдау мақсатында, әдетте корпоративтік клиенттер үшін 18 айға дейінгі орташа мерзімге несие сондай-ақ, қазіргі уақытта ресурстарына байланысты ұзақ мерзімді қаржыландыру ұсынады. Банк Қазақстандағы өзінің негізгі клиенттер үшін шетелдік банктермен бірлестірілген несиелер ұйымдастырады және Ресей мен Қырғызстанның ірі корпоративтік клинттерін қаржыландырады.

          Банктік қызметтен басқа, Банк өзге де қаржылық қызметтер көрсетеді. Қазақстанның құнды қағаздар мен валюта нарығының негізгі қатысушысы бола отырып, ол компанияларға валюталық-конверсиялау операцияларын, ақша нарығындағы операцияларды, құнды қағаздар операцияларын қосқанда, компанияларға ақша ресурстарын басқару жөніндегі қызметін ұсынады. Банктің бас лицензиясына сәйкес, Банктің бағалы металдармен, алтын және күмісті қосқанда, мәміле (сату, сатып алу және сақтау) жасауға құқы бар. 2001 жылдан Банк өзінің корпоративтік және бөлшек сауда клиенттеріне ақша қаражаты мен активтерді басқаратын сенімгерлік қызметтерін ұсынады.

АҚ «Казкоммерцбанк» қызметтерінің түрлері.

-Заңды және жеке тұлғалардан депозиттер қабылдау;

-Банктерге және кейбір банктік операцияларды жүргізуге құқықты ұйымдарға корреспонденттік шот ашып, оларды жүргізу;

-Кассалық операциялар жүргізу: банкноттар мен монеттерді қабылдау, қайта санау, айырбастау, ауыстыру, сұрыптау, буу-түю, және сақтау;

-Ақша аудару: Заңды және жеке тұлғалардың талаптарымен ақша аудару;

-Есептеу операциялары: Заңды және жеке тұлғалардың  қарыз міндеттемелерін және вексельдерін есептеу;

-Заңды және жеке тұлғалардың, оның, ішінде банктер корреспондеттердің, талаптарымен олардың банктегі шоттары арқылы есеп айрысу;

-Сенімгерлік  (трасталық) операциялар:  сенімгердің талабымен ақшаға билік жасау;

-Клирингілік есеп айырысу операциялары: жинау салыстыру, сұрыптау, төлемдерді қуаттау, өзара талаптарды есепке алу және клирингіге қатынасушылардың таза жайғасымын анықтау;

-Сейфтік операциялар: клиенттердің құнды қағаздарын, құжаттарын, басқа да құндылықтарын сақтау, сейфтерді, шкафтарды және үй жайларды жалға беру;

-Ломбардтық операциялар: жылдам өтімді құнды қағаздар мен қозғалатын мүліктерді кепілзатқа алып, қысқа мерзімді несие беру;

-Банкноттар мен монеттерді, басқа да құндылықтарды кассіге жинау және салып беру;

-Басқа елдердің валюталарына ақша айырбыстау бекеттерін ұйымдастыру;

Банктер аталған операцияларды Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің, рұқсат қағазы (лицензиясы) негіздемесінде жүргізеді. Жоғарыда аталған операциялардан басқа, екінші дәрежелі банктер, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің арнаулы рұқсат қғазы бойынша төмендегі операцияларды жүргізе алады:

-Депозиттік сертификаттар шығару;

-Кепілдеме операциялары: кепілгерлік беру, үшінші тұлғалардың атынан ақшалай нысанда орындалатын кепілдіктер мен міндеттемелер беру;

-Мүліктерді жалдауға беру. Бұл жағдайда жалдауға берушінің, жалдауға берген мүлкіне меншіктік құқы, шартта көрсетілген мерзім біткенше сақталады.

-Өзінің меншікті құнды қағазын шығару (акциядан басқа).

-Факторингілік операциялар: тауарды (жұмысты, қызметті) сатып алушыдан төленбей қалу қаупін өзіне қабылдап, төлем талаптарын сатып алу;

-Форфейтінгілік оперциялар: тауарды (жұмысты, қызметті) сатып алушыдан қарыздық міндеттемелерін (вексель) сатып алу.

III бөлім. Коммерциялық банктің активтік операцияларын басқару және оларды жетілдіру.

3.1. Казкоммерцбанк АҚ активтік операцияларының түрлері.

   Кіші бизнеске арналған несиелік бағдарламалар.

                   «Особая культура» бағдарламасы.

Мемлекеттің аграрлық бағдарламасын қолдау мақсатында АҚ «Казкоммерцбанк» пен ауыл шаруашылық министрлігінің бағдарламасы. Бұл бағдарлама ауыл шаруашылығының дамуына, ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуді қолдау барысында несие алушылардың сыйақы мөлшерін кемітеді. Сіздерге несиені АҚ «Казкоммерцбанк» береді, бірақ сіз үшін 80 % сыйақы мөлшері мемлекеттік бюджеттен төленеді.

Несие мынадай мақсаттарға беріледі:

Мынадай мақсатта отандық өндірушілерден шикізатты сатып алу үшін (өзі өндірген шиізат болуы да мүмкін)

-Ет, құс еті және жұмыртқа;

-Сүт;

-Жеміс жидек көкеніс (консервалар жасау, балалар тағамын жасау мақсатында);

-Май өнімі (сұйық май жасау да мүмкін);

-Егін өнімі;

Несие алушыға қойылатын талаптар:

-Қазақстан мемлекеті азаматы;

-Салық бойынша қарыздарының болмауы, зейнетақы салымына әлеументтік салымдарға сонымен қатар, уақыты өтіп кеткен бұрын банктен алған несиелерге қарызының болмауы;

-Өзінің бизнесінің проектісі болуы;

-Өндіріс техникасы мен құрал жабдықтарының болуы;

-Өндірген өнімді сататын нарықтың болуы;

-Шикізатты отандық өндірушіден алуы;

Сызба 3.2.

                                    Несие шарттары:

Бұл бағдарлама бойынша несие алушыларды ауыл шаруашылық министрлігі жылда бір немесе бірнеше рет тендер өткізу арқылы анықтайды.

Казкоммерцбанк АҚ да  кіші бизнесті несиелендіру үшін жоғарыдағыдай бағдарламалар бар. Әр бағдарлама әр түрлі жағдайда беріледі. Олардың сомасы, несиелеу шарттары, сыйақы мөлшері әрқалай.

Лизингтік операцияларды несиелеу

Ал лизинг операциясын қарастыратын болсақ, лизинг табысты әріптестердің үштік одағы. Лизинг өнлірістік кәсіпорындарды қысқамерзімді және ұзақ мерзімді қаржыландырудың анағұрлым тиімді және демократиялық түрі болып есептеледі. Оған бұрыннан бар компания да, енді ғана құрылып жатқан компания да қол жеткізе алады. Бір айта кететін нәрсе, қаржы салудың мұндай қадамы бүкіл әлемле кең қолданыс тапқан.

Әлемдік статистика инвестиция құрылымында негізгі капиталдың үлесі 20-дан 30%-ға дейін ауытқитынын айтады. Қазақстан үшін қаржыландырудың бұл түрі өзекті болып отыр: негізгі қорлардың сапалық және табиғи тозу дәрежесі республика бойынша тұтастай алғанда 80% құрайды. Алайда лизинг сақтықпен «егілуде». Бізге екі жақты қатынастардың - қаржыгерлер мен өндірістің тұрақты және өркениетті болуы үшін уақыт және күш-жігер талап етілді. Белгілі кейіпкер айтқандай, мұз еріді.

Қазір Қазақстан аумағында түрлі бағыттағы 16 лизингтік компания бар: оның 11-і-Алматыда, 4-і Астанада, және 1-і Қарағандыда. 2004 жылдың аяғында республикамызда лизинг көлемі 250 миллион долларға жуықтады. Ал енді екі-үш жылдан кейін, Халықаралық қаржы корпорациясы мамандарының айтуынша, үш есеге артады.

2004-жылдың маусымынан бастап Казкоммерцбанк осы қызметті ұсына бастады,- деді Лизинг қолдау және жылжыту жөніндегі басқарма бастығы Николай Ермолаев.-Біз жай жаңа ұсыныстармен ғана емес, қомақты кешенді өніммен шыққымыз келеді. Оның негізде ҚКБ-ның бұрыннан қалыптасқан негізгі бағыттары жатыр: тарлымынданған құрылым, клиенттер мен әріптестердің ауқымды базасы. Бұның елеулі мәні бар, өйткені лизинг- компанияның негізгі құралдары сатып алуын қаржыландыратын ерекше форма. Лизинг тұрақты клиенттер түрінде қосымша инфрақұрылым құруды және ұстауды талап етеді. Жаңа қызмет толықмәнді қызмет көрсетеді: бұл- қолда бар базадан сатушыларды іріктеу, құжаттарды рәсімдеу, тасымалдаушылармен, кеден делдалдарымен, сақтандыру компанияларымен жұмыс, білікті кеңесшілер ұсыну.

-Сатушымен жұмыс істей отырып, біз толығынан лизинг алушының мүддесін ұстанамыз: мәміле шарттары, мөлшерлемелер, тұрақты клрпаративті делдалдар ретінде банкке берілуі мүмкін жеңілдіктер жөнінде келіссөзер жүргіземіз. Лизинг берушілердің алдында біз-сатушы өкіліміз. Қазір лизинг бойынша нарықтағыдай стандартты мөлшерлеме ұсынып отырмыз, бірақ біздің банкте несие тарихы бар клиенттерге жеке схемалар ұсынуымыз мүмкін.

ҚКБ-да лизинг мәмілесін рәсімдеудің негізгі артықшылықтарына тоқтала кетейін. Бәрінен бұрын, лизинг алушы үшін кепілзат ұсынудың немесе банк лизингтік мәмлені қаржыландырғанда кепілзат көлемі төмендетудің қажеті жоқ. Сонымен қатар бұл-ұзақ мерзімді қаржыландыру және сауда мәмлесін жасаумен және орындаумен байланысты тәуекелдер болмайды. Табысқа салынатын салық (лизинг бойынша банкке төлейтін сыйақы) ЖЖТ (жиынтық жылдық табыс) бойынша шегерімге жататын болғандықтан, салықтар оңтайландырылады. Ал белгілі бір импортталған тауарлар ҚҚС-тан мүлде босатылады.

Сатушы да қосымша пайда табады. Бір жағынан лизингтік мәміле бұл құрал жабдықтың құнын бірден төлей алмайтын клиенттерді тарту есебінен тұтынушылар шеңберңн кеңейту және сату көлемін ұлғайтуға мүмкіндік беретін, құрал-жабдықты өткізудің қосымша және сенімді арнасы. Екіші жағынан, құрал-жабдықтың құнын банк төлейтін болғандықтан, төлей алмай қалу тәуекелі болмайды.

Лизинг заты дәстүрлі: кәсіпкерлік мақсатта пайдалынатын ғимартаттар, машиналар, құрал-жабдықтар, құрал-саймандар, транспорт құралдары, жер учаскелері. Құнды қағаздар мен табиғи байлықтар лизиг заты бола алмайды.

Ең төменгі мәміле сомасы – 10 мың АҚШ доллары, ал ең жоғарғысы- шектелмеген. Мәміле мерзімі-3 жыл және одан да жоғары. Лизинг бойынша сыйақы Казкоммерцбанк белгілеген қолданыстағы мөлшерлемеге сәйкес төленеді. Төлемдер шартта көрсетілген мерзім ұзақтығына тең сомада жүргізілді. Белгілі бір жағдайларда мерзімінен бұрын қайтару жағдайы ескерілеген. Мәміле валютасы, егер лизинг алушы Қазақмтан Республикасының резиденті болса,- теңгемен, егер болып табылмаса - шетелдік валютамен жасалынады.  

Казкоммерцбанкте лизигтік несиелеу 3 жылдан 15%- басқа валютада, 16%-теңгеде беріледі. Аванстық төлем 0- ден 30%-ға дейін, сақтандыру міндетті түрде, несиені ұйымдастыру үшін комиссия 0.5-тен 3%-ға дейінгі шарттарымен беріледі.

Казкоммерцбанк мынадай компаниялармен жұмыс істейді. Автотранспорттық компаниялар:

( «Голубая звезда Казахстана», ТОО «Алматы Скания», ТОО «Казавтомир», ТОО «Сервис-камаз», ТОО «Фортуна-транс», ТОО «Центр МТС Сервис», ТОО «Ч жун Тун Хендай Комерческ Центр KZ».

Мұнай газ компаниялары:

( ТОО «Алькор», ТОО «Компания Монтажинжиринг»).

Құрал сайман компаниялары:

( «Bileas»,  «Technofoodservice», «Полаир Казахстан», ТОО «Озенир Техно Трейд», «Фирма ТВЛ»).

Ауыл шаруашылық компаниялары:

( «Евразия ГМБХ», ОАО «Агромашхолдинг», «Ростсельмаш»).

Құрылыс компаниялары:

( «Компания Барусан Макина Казахстан», ТД «Беларусь», ТД «Спецтехника», ТОО «Ас-Ай», ТОО «Выставочный центр Китайского Электрического Оборудоваия и машинной техники»).

Жеке тұлғаларға несиелер

Тұтынушылық несиелеу - бұл, әдеттегідей, коммерциялық банктердің жеке тұлғаларға (яғни тұрғындарға) автомобиль, жылжымайтын мүлік (ипотекалық несиелеу), түрлі тұтыну товарларын сатып алуға ссуда беру.

Несиеге ұзақ қолданыстағы тауарларды - тұрмыстық, компютерлік техника, жиһаз, алуға болады. Несие жеке сипаттағы түрлі шығыстарды төлеуге мүмкіндік береді (той өткізу, туристік жолдама сатып алу, білім алу, медициналық қызмет көрсету және тағы басқа). Яғни, ұзақмерзімге қолданылатын заттар немесе қымбат тұратын қызметтер банктік ссудалар есебінен төленетін товарлар болып табылады.

Неліктен тұтынушылық несиені алған жөн?

Ең алдымен, мұндай төлем түрі әлі қолға тимеген табыстарды жұмсауға, яғни көптеген жылдар бойы қарыз алмай қол жеткізу мүмкін емес болған қымбат тұратын заттарды (пәтер, машина, жиһаз, жөндеу жұмыстары) сатып алуға мүмкіндік береді.

Мұдан әрі. Несие болжанбаған шұғыл шығыстарды (мысалы, алда тұрған операцияны, жол апатынан кейін автомобильді жөндеу және тағы сол сияқты) төлеуге, немесе тиімді мәміле жасауға (пәтер сатып алу немесе баға күннен күнге артып жатқан уақытта үй салу) мүмкіндік береді.

Сонымен бірге қарызға алған қаражатты пайдалану адамды тәртіпті етеді. Біреудің ақшасын жиі пайдалынатын адам өзінікіне жауаптырақ және ұқыптырақ қарай бастайды деп бекер айтылмаса керек.

Тұтынушы банкке төлейтін несие пайызы, ақша кәдімгі жай тауар болып табылатындықтан, әлі тауып үлгермеген қаржы ресурстарын мерзімінен бұрын пайдаланғаны үшін төленетін төлем сияқты.

Сөйтіп тұтынушылық несиелеу (ал несие - бұл өмір сапасының жоғарырақ деңгейіне қол жеткізу) бүгін жақсы өмір сүруге, ал осы жақсы үшін ертең есеп айырысуға мүмкіндік береді.

Тұтынушылық несиесін кімдер ала алады?

Қазақстанда тұтынушылық несилеу дәуірі басталған таңда банктер өте жоғары табыстары бар адамдарға бағдарланда. Мұдан кейін банк «назарына» «ақ жағалылар» деп аталатын, байсалды компанияларда жұмыс істейтін және жақсы ресми жалақы (әжептеуәр жоғары) алатын орта буын менеджерлер ілінді. Бүгінде банктен тұтынушылық несиесін төлемқабілеттілігі мен сенімділік талаптарына жауап беретін, Қазақстанның кез келген азаматы несие алады.

Әлуетті қарызгердің несиені төлеу ғана емес, мойынға алған міндеттемелерге сай нақты төлеу мүмкіндігі  болу керек.

Тұрақты ресми табысы бар адамдар, банктің пластикалық карталары арқылы жалақы алатын корпартивтік клиенттердің қызметкерлері, сондай ақ банктің салымдары мен несие тарихы бар (ал ол несие алып, қарызды уақытында қайтарғандарда бар) клиенттер де ерекше қалайтын қарызгерлер болып табылады.

Несие «ізденушісінің» оның және отбасы мүшелерінің таза табысы несие бойынша ай сайын төленуі тиіс төлемдерден (негізгі қарыз және пайыздар) шамамаен екі есе асып түсу керек. Яғни әлуетті қарызгерде «кезек күттірмейтін мұқтаждар» деп аталатын: тамақ, өмір сүру, коммуналдық қызметтерді төлеуге қаражат қалуы тиіс.

Казкоммерцбанк әдейі тұрақты клиенттер үшін ерекше, жеңілдетілген шарттарда несие алуға мүмкіндік беретін, көтермелеу бағдарламасын немесе лояльділік бағдарламасын әзірледі. «Лояльдік» терминнің өзіде осы ұғымның мәні туралы жауап бар, «loyalty» аударғанда «Адалдақ» дегенді білдіреді. Сөйтіп, лояльділік жүйелерін қолданудың мақсаты- тұрақты, адал клиенттермен ұзақ мерзімді қарым қатынас орнату.

Кез келген осындай лояльдік бағдарламасының негізінде клиентті көтермелеу қағидасы жатыр. Ал кез келген адамды көтермелеу тәсілі, бәрімізге мәлім,- оған қандай да бір- материалдық, эмоционалдық, психологиялық көмек беру.

Бұрыннан клиенттерге ерекше қарау жақсы мәнер болып есептеледі... мерекелерде- оларға ерекше бағалар, жеңілдіктер, бонустар және тағы сол сияқты ұсынады. Бірақ қатаң бәсеке жағдайында табысты жұмыс істеу үшін, жыл бойы ең үздік клиенттерді қысқа мерзімді акциялар ұйымдастырып емес, ұзақ қарым-қатынасқа негізделген, сыйлықақы  берудің ұзақмерзімді жүйесін әзірлей отырып ерекшелеген жөн.

...Аз пайыздық мөлшерлемемен қарыз алған әрқашан жағымдырақ екені өтірік емес қой?

Сонымен, тұрақты негізде Казкоммерцбанк тұрақты клиенттеріне жаңа, тиімдірек шарттармен ипотекалық несие, кезек күттірмейтін мұқтаждарға несие, жедел-несиелер алуды ұсынады.

Ипотекалық несиелеу-стандартты шарттар:

Несие мерзімі: теңгеде – 37 айдан 3 жылға дейін, долларда-37 айдан 20 жылға дейін;

Несие мөлшері: алатын үй құнының 100%;

Несие үшін төлем: теңгеде-15%, долларда13.5%;

Несиені қамтамасыз ету: алатын немесе бұрыннан бар жылжымайтын мүлік, депозит кепілдігі;

Ссудалық шотты жүргізгені үшін ай сайынғы комиссия: несие сомасынан 0.1%;

Ескерту: 30% бастапқы жарна болған жағдайда немесе 120% қамтамасыз ету ұсынғанда, несие табыстары растамай ақ берілуі мүмкін.

Ипотекалық несиелеудег лояльдік бағдарламаның шарттары:

-Банктің жалақы жобасына қатысушы-ұйымдардың қызметкерлеріне;

-Банкте оң несие тарихы бар клиенттерге (яғни, Казкоммерцбанктен несие алып, қарыздарын уақытылы қайтарған қарызгерлерге);

- 6 айдан кем емес банк салымшылары болып табылатын клиентерге;

-банк агенттері тартқан клиенттерге мөлшерлеме негізі сыйақы мөлшерлемесінен 0.5% -ға төмендетіле алады.

Ескерту: егер клиент алғашқы екі тармақтың шарттарына іліксе, онда несие бойынша мөлшерлемені ға төмендетуге болады. Қалған жағдайларда мөлшерлемені төмендету бір шарт бойынша ғана мүмкін.

Сондай-ақ банк өзінің отбасы бар клиенттеріне «Отбасы» бағдарламасы шеңберінде ипотекалық несие алуды ұсынуға дайын. Бұл бағдарлама ері мен жұбайы 40 жасқа толмаған болса және олардың біреуі қарызгер, екіншісі қосарлас қарызгер болған жағдайда стандартты мөлшерлемеден 0.5% мөлшерінде жеңілдік береді. Мысалы, егер сіз және жұбайының жасы қа жетпейді, біреуіңіз несие аласыз, екіншіңіз қосарлас қарызгер ретінде боласыз және егер негізгі қарызгердің Казкоммерцбанте депозиті оң несие тарихы жалақы картасы болса, клиент стандартты мөлшерлемеден ең жоғары 0.75% жеңілдікті алады.

Кезек күттірмейтін мұқтаждаржы несиелеу-стандартты шарттар:

-Несие мерзімі: теңгеде де, АҚШ долларында да 6айдан 60 айға дейін;

-Несие мөлшері: 100-нан 50000-мыңға дейін АҚШ доллары;

-Несие үшін төлем: теңгеде де, АҚШ долларында да жылына 15%;

-Несиені қамтамасыз ету: жылжымайтын мүлік немесе банкте жинақ шоттағы ақша қаражаты;

-Шотты жүргізгені үшін ай сайынғы комиссия: несие сомасынан 0.30%;

Кезек күттірмейтін мұқтаждарға несие берудегі лояльдік бағдарламасының шарттары:

-банктік жалақы жобасына қатысушы-ұйымдардың қызметкерлеріне;

-банкте оң несие тарихы бар клиенттерге;

-6 айдан кем емес банк салымшылары болып табылатын клиенттерге;

мөлшерлеме 1%-ға төмендетіле алды.

Ескерту: Бірнеше шарттар үйлескенде, сыйақы мөлшерлемесін 2%-ға дейін төмендетуге болады.

Жедел-несиелеу-стандартты шарттар:

-несие мерзімі: 6 айдан 24 айға дейін;

-несие мөлшері: ең төмені- 1000 АҚШ доллары баламасы, ең жоғарысы миллион теңге;

-несие үшін төлем: жылына 18-ден 20%-ға дейін;

-несие ұйымдастырғаны үшін бір долғы комиссия: несие сомасынан 2-3%;

-ссудалық шотты жүргізгені үшін ай сайынғы комиссия: несие сомасынан 0.5%;

Жедел несиелеудегі лояльдік бағдарламасының шарттары:

-банкте оң несие тарихы бар клиенттеріне;

-6 айдан кем емес ҚКБ немесе «Ұлар Үміт» ЖЗҚ немесе «АВN AMRO Каспии мұнайгаз» салымшылары болып табылатын клиенттерге;

-мөлшерлеме 1%-ға дейін төмендетіле алады.

Ескерту: бірнеше шарттар үйлескеде, сыйақы мөлшерлемесін 2%-ға дейін төмендетуге болады.