Ekologistyka w Polsce

1. Istota ekologicznej orientacji logistyki – definicja ekologistyki

Ekologia, będąca częścią biologii bada wzajemne powiązania między organizmami żywymi i ich środowiskiem naturalnym. Stąd też przedmiotem jej zainteresowania i badań są:

• powietrze, woda, gleba – jako czynniki warunkujące życie na Ziemi;
• surowce i energia – niezbędne do wytwarzania pożywienia, odzieży, mieszkań itp.;
• odpady – jako czynniki pogarszające stan środowiska naturalnego.

Odpady są to zużyte dobra fizyczne oraz substancje stałe, ciekłe i gazowe powstające w związku z bytowaniem człowieka lub związane z jego działalnością gospodarczą.

Funkcjonujace w środowisku naturalnym ekosystemy zarówno o zasięgu miejscowym (tzw. środowisko pracy), lokalnym, regionalnym, jak i globalnym odznaczają się tylko w pewnych zakresach oddziaływań zewnętrznych homeostazą czyli zdolnością do generowania reakcji samozachowawczych i samoczynnej odnowy.

Ekosystem to zorganizowany system naturalny (przyrodniczy), który dąży do utrzymania równowagi. Ma on własne struktury łańcuchów pokarmowych i wyodrębnionych grup populacji konkurujących o pokarm, miejsce schronienia, dostęp do światła itp. Na bazie tych struktur przebiegają ekosystemowe procesy przepływu energii, obiegu materii, przekształcania środowiska i procesy samoregulujące, utrzymujące to wszystko w pewnych stałych granicach, co zwykle określane jest mianem dynamicznej równowagi ekologicznej.

W przypadkach zbyt dużych intensywności negatywnych wpływów może dochodzić i dochodzi do trwałego naruszenia stanu równowagi w ekosystemie. W krajach wysoko rozwiniętych funkcjonuje obecnie ugruntowany pogląd, że podstawową funkcję celu logistyki w relacji do ekosystemu należy wiązać przede wszystkim z szeroko rozumianą recyrkulacją, powszechnie określaną również mianem recyklingu oraz unieszkodliwiania wszelkiego typu dpadów generowanych w procesach zaopatrzenia, produkji i obsługi posprzedażnej (serwisowej) dóbr.

Recykling jest procesem polegającym na odzyskiwaniu surowców wtórnych i energii z odpadów oraz zużytych dóbr fizycznych.

Uniszkodliwianie odpadów jest to wyeliminowanie lub znaczne ograniczenie zagrożenia higieniczno-sanitarnego, które może być osiągnięte nie tylko poprzez procesy uporządkowanego, spełniających normowe wymogi ochrony środowiska.

W nawiązaniu do powyższych ustaleń  ekologistykę można zdefiniować jako zintegrowany system, który:

• opera się na koncepcji zarządzania recyrkulacyjnymi przepływami strumieni materiałów odpadowych w gospodarce oraz przepływami sprzężonych z nimi informacji;
• zapewnia gotowość i zdolność efektywnego gromadzenia, segregacji, przetwarzania oraz ponownego wykorzystania odpadów wg przyjętych zasad technicznych i procesowych, spełniających wymogi normowe i prawne ochrony środowiska;
• umożliwia podejmowanie technicznych i organizacyjnych decyzji w kirunku zmniejszania (minimalizacji) tych negatywnych skótków oddziaływania na środowisko, które towarzyszą realizacji procesów zapatrzeniowych, przetwórczych, produkcyjnych, dystryucyjnych i serwisowych w logistycznych łańcuchach dostaw.

Jest faktem bezpornym, że całościowe systemowe myślenie w kategoriach ekologistycznych, obok elementów techniczno-procesowych i organizacyjno-informacyjnych, musi uwzględniać również aspekty ekonomiczne.

 

2. Skala problemu odpadów w Polsce

Szybki postep cywilizacyjny we współczesnym świecie charakteryzuje się m.in. dużą ilością i rożnorodnością  dóbr konsumpcyjnych i inwestecyjnych, powoduje wzrost ilości odpadów powstających zarówno w miejscu pracy (odpady przemysłowe),  jak i miejscu bytowania człowieka (odpady komunalne).

Odpady komunalne

Mimo podejmowania szeregu działań mających na celu wprowadzenie do polskiego przemysłu technologii mało- i bezodpadowych spadek ilości odpadów jest mało widoczny. Na skutek względnie dużego ograniczenia produkcji w 1986 r. masa wytworzonych odpadówprzemysłowych spadła z ok. 145 mln ton w 1990 roku do ok. 120 mln ton w 1997 roku.

Obecnie składowiska odpadów przemysłowych zajmją w Polsce ok. 12 tysięce ha i składowane są w nich ponad 2 mln ton odpadów.

Negatywną rolę w kształtowaniu środowiska odgrywają odpady niebezpieczne,  których w Polsce wytwrza się ok. 3,5 mln ton rocznie (2100 składowisk). Należą do nich głównie:

• osady iszlamy z mokrych technologii (głównie chemicznych i hutniczych);
• odpady petrochemiczne;
• odpady garbarskie;
• odpady lakernicze;
• odpady przemysłu farmaceutycznego.

Najbardziej zagrożone rejony w Polsce pod tym wzlędem to: rejon katowicki, legnicki, wałbrzyski, szczecińskie i rejon krakowski.  Średnie nagromadzenie odpadów przemysłowych w tych rejonach wynosi o ok. 70 mln ton do ok. 90 mln ton. Przeprowadzone analizy wykazały, że głównymi przyczynami powstania i składowania w Polsce dużej ilości odpadów przemysłowych są:

• niekorzystna, przeważająca struktura surowcowa polskiej gospodarki;
• nieracjonalna gospodarka zasobami surowcowymi materiałowymi;
• niski stopień wykorzystania technologii małoodpadowych bezodpadowych;
• małe możlowości recyklingu odpadów przemysłowych w Polsce głównie za względu na wysokie koszty takich przedsięwzięć);
• zwiększająca się ilość i skuteczność urządzeń ochronnych: urządzenia odpylające, oczyszczalnie ścieków przemysłowych, instalacje odsiarczania spalin i inne generujące pyły, szlamy itp.

Zbyt powolne tempo eliminacjiw naszym kraju pierwszych czterech przyczyn spowoduje dalszy przyrost odpadów przemysłowych i co za tym idzie konieczność budowy nowych składowisk odpadów. Powszechny opór społeczny odnośnie budowy nowych składowisk odpadów, szczególnie uciążliwych i rozbudowie istniejących, podobne działania należy uznać za co najmniej dyskusyjny. Zmniejszanie zasobów surowców mineralnych (tzw. surowców pierwotnuch) oraz coraz większe zalegania odpadów poprzemysłowych tego typu surowców  wiąże się wysokimi kosztami.

Także niski stopień rozwoju i wdrażania do przemysłu technologii małoodpadowych i bezodpadowych nie wpłynie korzystnie w perspektywie czasu na obniżanie granicy „nasycenia” kraju odpadami, koniecznością jest zmniejszania rodzimej prodykcji lecz konsekwencją tego stanu rzeczy będzie zwolnienie i zastój gospodarczy. Zatem dla przeciwdziałania temu negatywnemu zjawisku, konieczne jest w naszym kraju intensywne wdrażanie nowych, racjonalnych technologii recyklingu odpadów przemysłowych mających na celu wytwarzenie z odpadów obecnie skladowanych na wysypiskach surowców wtórnych. W przeciwnym razie w niedalekiej przyszłości Polsce grozić będzie klęska ekologiczna.

W Unii Europejskiej przeciętnie rocznie w okresie pomiędzy 1995 i 1999 rokiem wytwarzano łącznie 2,8÷3,0 mln ton odpadów stalych. Około 5% tej ilości stanowiły odpady komunalne, w tym tylko 0,6% tworzywa sztuczne. Przytoczone dane dają jednoznaczny pogląd jeszcze odpady przemysłowe.

Odpady komunalne

Roczne nagromadzenie odpadów komunalnych w polsce wg szacunku z 1995 r. wynosiło 12 mln ton, co odpowiadalo ok. 0,85 kg/M∙d (dane GUS).

W Europie średnie nagromadzenie wynosi ponad 1 kg/M∙d, a w USA – przy uwzględnieniu miejskich odpadów budowlanych trafiających na składowiska – ponad 2 kg/M∙d. Jednostkowe nagromadzenie odpadów w naszym kraju szybko rośnie.

 W tabeli 1. Przedstawiono analizy morfologiczne (jakość) dla typowych odpadów z Polski i innych krajow.

Tabela 1. Jakość (skład grupowy) odpadów w Polsce i innych krajach europejskich

Skład odpadow	Polska	RFN	Grecja	Francja	Irlandia
Procentowa wartość całej masy
Związki organiczne Papier, Tektura Szkło Metale Tworzywa sztuczne Tekstylia Inne	38,0 9,5 11,5 8,0 10,0 3,5 19,5	31,6 24,0 8,5 5,6 8,8   22	49,0 20,0 4,5 4,0 9,0 13,5 brak danych	21,0 27,0 7,0 4,0 11,0 2 28	41,6 15,3 6,3 3,6 11,5 7,8 13,9
Razem:	100	100	100	100	100

 

Z powyższej tabeli wynika, że odpady w Polsce znacznie odbiegają od typowych odpadów w UE – stąd sposób postępowania z nimi powinien być dostosowany do warunków lokalnych, tj.: niższej wartości ciepła spalania, wyższej wilgotności oraz zawartości łatwo rozkładalnych związków organicznych pochodzinia spożywczego. W toku morfologicznej analizy polskich odpadów rzuca się w oczy mała ilość papieru oraz stosunkowo duża ilość materii organicznej – pochodzenia spożywczego. Planując przyszłe zmiany morfologiczne masy odpadów, która będą miały wpływ na sprawność procesów przeróbki oraz opłacalność recyklingu w Polsce. Można prognozować, że w przyszłości w polskich odpadach, kierowanych na składowiska, nastąpią:

• wzrost ilości papieru i tektury;
• zmniejszenie masy odpadów spożywczych (zwiększy się ilość opakowanych półproduktów spożywczych);
• wzrost ilości tworzyw sztucznych, po czym ichstopniowe zmniejszenie;
• zmniejszenie metali ze względu na certyfikację ISO 9000 i ISO 14000 w przedsiębiorstwach oraz wzrastającą opłacalność odzysku;
• zmniejszenie gęstości nasypowej odpadów ze wzrostem masy opakowań (w rejonach zabudowy wysokiej już obecnie 1 m³ opadów waży 110-170 kg);
• zmniejszenie wilgotności odpadów;
• zmniejszenie udziału frakcii mineralnej z gospodarstw domowych (wprowadzanie ogrewania gazowego);
• zwiększenie udziąłu osadów ściekowych w formie masy ustabilizowanej, zdezynfekowanej i odwodnnionej;
• wzrost ilości zanieczyszczonej ziemi;
• wzrost ilości pozyskiwanego kompostu;
• zmniejszenie masy odpadów niebezpiecznych – w myśl Ustawy o odpadach (Dz. U., 1997) oraz w miarę budowy regionalnych zakładów unieszkodliwiania tych odpadów.

Zmiany w składzie oraz w ilości odpadów komunalnych w Polsce powodowane będą również stopniowym dostosowywaniem instrumentów ekonomicznych do obowiązujących w krajach UE.

Szacuje się, że obecnie udział opakowań  wśród różnych rodzajów odpadów komunalnych stanowi ponad 40%. Niewątpliwie zanieczyszczenie środowiska odpadami z tworzyw sztucznych będzie w przyszłości jaszcze większe, chociażby ze względu na powszechne ich stosowanie w takich branżach, jak: przemysł spożywczy, farmaceutyczny i kosmetyczny, środków czystości, ochrony roślin itp. Niestety składowanie na wysypiskach jest do dziś nadal najczęściej stosowaną metodą zagospodarowania odpadów z tworzyw sztucznych. Mimo zwiększających się kosztów, na wysypiska trafia ciągle jeszcze około 73% zużytych tworzyw sztucznych. Takiego sposobu utylizacji odpadów nie bdzie można jednak praktykować w przyszłości, tak ze względów ekologicznych, jak i ekonomicznych.

Zdaniem specialistów z obszaru gospodarki odpadami należy się liczyć z faktem, żę:

• masa odpadów komunalnych w Polsce jest olbrzymia i stali rośnie – dlatego głównym zadaniem jest zmniejszenie tej masy uźródła powstawania (redukcja – unikanie powstawania);
• poniważ redukcja oraz recykling są ciągle jeszcze w Polsce znikome, odpady muszą być gromadzone w składowiskach budowanych wg nowoczesnych technologii, spełniających wymóg możliwie niskiego odciążenia środowiska;
• niezbędne jest daleko idące zmniejszenie obiętości gromadzonych odpadów poprzez ich zagęszczanie i prasowanie;
• usuwanie odpadów wg kogistycznej zasady „na czas” - podstawą ochrony zdrowia ludności zamieszkałej w aglomeracjach miejskich;
• istotnym wsparciem dla efektywnego funkcjonowania systemu gospodarki odpadami w Polsce moźe być wdrożenie zasad, metod i narzędzi nowoczesnej logistyki.

 

3. Charakterystyka ogólna norm ISO-14000

Normy ISO serii 1400 zostay opracowane  jako odpowiedź na rosnące zainteresowanie predsiębiorstw działalnością proekologicznoą, a także jako narzędzie pomagające różnym organizacjom wkroczyć w XXI wiek ze zwiększoną świadomością środowiskową oraz zainicjować proces ciągłych ulepszeń/

Historia tych norm sięga roku 1991, kiedy to w ramach organizacji ISO powołano Strategiczną Grupę ds. Srodowiska – SAGE ( ang. Stregic Action Group on the Environment).

Głownym celem norm srodowiskowych jest dostarczanie przedsiębiorstwom wytycznych w zakresie zarządzania wpływem ich produktów, procesów lub usług na srodowisko. Zasadniczo standardy te mogą  byćpodzielone na obszary. Pierwszy obszar skupia się na ocenie organizacji, drugi na ocenie produktu. Razem składają się na sześć elementów charakteryzujących się szeroką rangą dyscyplin środowiskowych:

1. System zarządzania środowiskowego EMS 
   Norma ta zawiera główne wymagania w zakresie rozwoju i wdrożenia EMS, w ramach którego można poddać się certyfikacji lub rejestracji przez stronę trzecią w bardzo podobny sposób, jak to ma miejsce w normach ISO 9001, 9002, 9003.
2. Ocena działalności środowiskowej (ang. Environmental Performance Evaluation – EPE) 
   Ocena dzialalności środowiskowej jest procesem, w którym dokonuje się pomiarów, analiz, oceny i opisuje się działalność środowiskową przedsiębiorstwa z punktu widzenia ustalonych kryteriów dla odpowiednich celów zarządzania.Proces ten zawiera: zbieranie danych, sortowanie i grupowanie, ocenę, do jakiego stopnia osiągnięto cele i zadania, raportowanie danych zainteresowanym stronom oraz akcjonariuszom. EPE jest jednym z wielu narzędzi w systemie zarządzania środowiskowego, umożliwiającym zmierzenie wpływu środowiskowego, który może być kontrolowany przez przedsięniorstwo.
3. Audyt środowiskowy (ang. Environmental Auditing – EA)standardy w zakresie audytu środowiskowego dostaczają informacji na temat stosownych wymagań i ogólnych zasad jego przygotowania przeprowadzania, jak również zawierają wytyczne dotyczające audytowania EMS i kryteria kwalifikacyjne dla audytorów. Zakłada się, że wybrane osobe będą mogły zostać certyfikowanymi audytorami wiodącymi, podobnie jak to ma miejsce w przypadku audytorów w normach ISO9000, ale ze specyficzną wiedzą i doświadczeniem w dziedzinie działalności środowiskowej, regulacji prawnych i czystych technologii. Audyty środowiskowe są podstawowym elementem efektynego EMS i wymagają, aby były przeprowadzane przez odpowiednich ludzi.
4. Analiza cuklu życia (ang. Life Cycle Assessment – LCA) 
   Analiza cyklu życia jest narzędziem służącym ocenie atrybutów środowiskowych powiązanych z produktem, procesem lub sługą. LCA zawiera dane na temat całkowitego oddziaływania produktu na środowisko w ciągu całego jego życia, począwszy od wydobycia surowców, przez wytwarzenie, dystrybucję, transport, użytkowanie, recykling po ostatecznądyspozycje lub utylizację. Analiza cyklu życia jest stosowana zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym, włączając użycie LCA jako narządzia w procesie rozwoju kryteriów ekoetykiettowania. Proces ten ma to miejsce głównie w Europie. W USA natomiast LCA stosowana jest w rozwoju przyjaznych dla środowiska produktów i wypracowaniu specialnych środowiskowych standardów. W ostatecznym rezultacie LCA identyfikuje fazy cyklu życia, w których pojawia się największe oddziaływanie, oraz dostarcza niezbędnych informacji dla rozwoju aspektów środowiskowych w zakresie norm produktów, znakowania i etykoetowania.
5. Środowiskowe etykiety i oznakowanie (ang. Environmental Labelling – EL) 
   Coraz częstsze w ostatnim czasie stosowanie ekooznakowania na całym świecie wymaga zharmonizowania stosowanych kryteriów w celuOkreślenia, które produkty będą mogły używać środowiskowych znaków i etykiet. Norny ISO14000 dostarczają wymagań dla trzech typów oznakowania. Pierwszym typem jest „pieczęć akceptacji” dla produktów. Drugim typem jest „pojedyncze – żądanie”, etykiety dla takich rzeczy, jak zawartość materiału z recyklingu, efektuwnojść energii itp. Trzecim typem jest „karta raportu środowiskowego”, która zawiera podejście cyklu życia i pozwala porównać efekty środowiskowe wytwarzania oraz użytkowania produktów.
6. Aspekty środowiskowe w normalizacji produktów (ang. Environmental Aspects in Product’s Standards – EASP) 
   Zamiarem tego standardu jest podniesienie świadomości na temat zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków projektowania produktu. Norma ta sugeruje stosowanie podejścia opartego na analizie cyklu życia i rozpoznanie naukowych metod w zakresie rozwoju standardów produktu, które zawierają aspekty środowiskowe. Zawiera wiele metodologii związanych z popularnym podejściem projektowania dla środowiska (ang. Design for Ermromnent). Dokładna identyfikacja i ocena, w jaki sposób zniany zachodzące w normach produktów wpływają na ich środowiskowe oddziaływanie, stanowią kompleksowe rozważania i wymagają dokładnych analiz oraz konsultacji z ekspertami.

Pierwszy ze standardów norm ISO14000, który z drobnym opóżnieniem zaistniał jesienią 1996 roku, definiuje akceptowalny na całym świecie system zarządzania środowiskowego (EMS) i jest znany jako ISO14001. Podobnie jak jego jakościowy „krewniak” ISO9001 jast on normą, w ramach której można otrzymać certyfikat. Jak sugeruje już sama nazwa, EMS jest systemem lub planem, który – jeśli zostanie właściwie wdrożony – angażuje przedsiębiorstwo w zarządzanie działalnością proekologiczną, której ostatecznym celem jest zredukowanie lub wyeliminowanie negatywnego oddziaływania. Podobnie jak ISO9000, tak również ISO14000 jest serią standardów zarządzania, a nie standardami działalności, i jako taka nie okraśla poziomów efektywności. Wszystkie inne standardy serii 14000, z wyjątkiem ISO14001, są zbiorem wytycznych, przewodnikiem zawierającym dokumenty opisowe. Przedsiębiorstwa mogą starać się o certyfikację jedynie w ramach ISO14001. Firmy takie po zgłoszeniu uczestnictwa, zgodnie z opracowanymi procedurami, otrzymują przewodnik, jak wdrażać EMS.

Sama sertyfikacja natomiast pozwoli firmom unikać wielu rejestracji, kontroli, dodatkowego etykietowania i oznakowania oraz innych przeszkadzajacych wymogów odnośnie do produktów, które przekraczają granice innych krajów.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

LITERATURA:

1.  „Ekologistyka, zbigniew korzeń”, wydanie pierwsze, 2001

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WYŻSZA SKOŁA BIZNESU W DĄBROWIE GÓRNICZEJ

 

 

 

 

 

 

„EKOLOGISTYKA”

 

 

 

 

 

 

 

Prowadzący:

Student:

 

 

«Dąbrowa Górnicza – 2013»

 

Plan

 

 

1. Istota ekologicznej orientacji logistyki – definicja ekologostyki

2. Skala problemy odpadów w Polsce

3. Charakterystyka ogólna norm ISO-14000