Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері

      «ТұранӘлемБанк» соңғы жылдары  қарқынды даму үстінде. Валюта  балансы 2005 жылы 58 млрд. теңгеден 2006 жылы 95,4 млрд. теңгеге дейін өсті. Бұл жағдай банкті көптеген көрсеткіштер бойынша Қазақстанның банктік қызметтер нарығында 4-ші позициямен қамтамасыз етіп отыр. 

    - 21 -

    Коммерциялық  ссудалардың өсім қарқыны баяулады (2005ж. – 59,7%, 2006ж. – 63,4%), бірақ баланс валютасындағы олардың үлесі салыстырмалы түрде қалып отыр және орналастыру құралдырының арасында жоғары үлес салмаққа ие болып отыр.

    Халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастықтың шеңберінде банктердің және қаржы мекемелерінің  алдындағы міндеттемелерінің құрамында  – 92,0 млн. АҚШ доллар сомада 2 синдицирленген займ (2005 жылдың маусымында және қазан айында 1 жыл мерзімге тиімді жағдайларда алынған).

    2005 жылдың басында банк 2007 жылда  өтеу мерзімімен субординирленген  облигацияларды, 2006 жылдың желтоқсанында  5 жыл айналым мерзімімен ішкі теңгелік облигацияларды шығарған болатын. Бұл банкке өзінің пассивтерінің құрамында клиенттерді несиелеудің көзі болып табылатын ұзақ мерзімді қаражаттардың үлесін ұлғайтуға мүмкіндік берді. 

      

    1-сурет.  Жылдар бойынша активтер өсімінің динамикасы (мың. тг.) 

          Клиенттерге ұсынылған  ссуда бойынша сыйақы 2006 жылда  банк табыстарының негізгі бабы болып  табылады. Есеп беру жылында банктің  осы қызметінен түскен табыстардың  сомасы 2005 жылмен салыстырғанда 49,4 %-ке ұлғайды. Процетті алумен байланысты емес табыстар банктің бүкіл табыстарының 14%-н құрады. 2006 жылы банк табыстарының жалпы көлемінде 18%-ті құрай отырып, комиссиондық табыстар 37,9%-ке өсті және де бұл клиенттік базаның өсу динамикасын көрсетіп тұр.

    2003 жылы ЕБРР Банкпен акционерлік капиталға қатысу жөнінде Келісімге қол қойды  және одан әрі  Банк шығарған 15% жай акцияны сатып алды.

       Банк стратегиясы өзіне көшбасшы банк позициясын және қаржылық қызметтер провайдері (жеткізушісі) позициясын ұстануды кіргізеді.  
 

    - 22 -

    Осы стратегияны жүзеге асыру үшін банк мыналарға жұмылдырылмақ:

• Банктік қызметтерді кеңейту.

    Сондай-ақ, банк өз қызметтерінің ауқымын кеңейтуге көңіл бөледі. Банк өзінің корпоративтік клиенттік базасын кеңейте және несие (ссуда) қоржынының сапасын жақсарта бермек.

• Ақпараттық басқару жүйесі мен операциялық тиімділікті жақсарту.  
  Банк операциялық тиімділікті адамзат ресурстары мен ақпараттық технологияларға ұйымдық қайта құрылымдау және инвестициялар жолымен жақсартуға жұмыс істеді. Банк жетекші ақпараттық жүйелерді енгізуді жалғастыра бермек.

    Талдау  банк қызметін толық бағалау үшін жасалынады. Талдаудың материалдары  банктің дамуында артықшылықтар  мен кемшіліктерді, жоғалтуларды, пайдаланбаған  резервтерді, жоспарлауда кемшіліктерді  табуға  көмектеседі. Банктің жарғылық қызметі   ортақ ақша өлшеуіште  көрсетіледі және негізгі және айналымдағы құралдар, тартылған құралдар, банктің жарғылық қызметті орындағанда   пайда болатын процестер және қаржылық нәтижелер болып табылады.

    Өзіндік және тартылған құралдар  банктік құралдардың ресерстарына  жатады.  Жарғылық капитал -  банк құрылған кезде салынған акционерлердің құралдары немесе құрылтайшылардың  жаңа салымдары,  ол жаңа құрылтайшыларды алғанда және акцияларды шығарғанда көбею мүмкін. «ТұранӘлемБанк»  АҚ-ның жарғылық капиталы 1.01.2007ж-117,498,432 мың теңгеге тең.  Резервтік қор шығыстарды, шығындарды, күтілмеген  төлемдерді және  есептелмеген   төлемдерді  жабу үшін  құрылады. «ТұранӘлемБанк» АҚ-да резервтік қордың мөлшері 1.07.2007ж. 2,634,384 мың теңге. Арнайы қор - тозу түрінде банк шығыстарға  қосылған бұрын алынған негізгі қорларға және құндылығы аз  және тез тозатын құралдарға   қалпына келтірілген шығындардың соммалары. Банк қызметінің  қаржылық нәтижелері  пайда мен шығындардың құрамын бақылауға  мүмкіндік береді және  де пайдаға немесе шығындар  құрамына бірден  қатысатын шығыстар мен табыстарды  бақылауға мүмкіндік береді.

    Банктің экономикалық  қызметі өте кең, сондықтан  банктің қызметін  басқару стратегиясын  біз активтер мен пасситерді  басқару стратегиясы   ретінде қарастырамыз.  Активтерді басқару  - өзіндік  құралдарды таратудың жолдары және  тәртібі,  яғни ақшаға, инвестицияларға, ссудаларға және басқа  активтерге реттеу.  Құралдарды тарату  кезінде банк алдында өтімділік  және пайдалылық  арасында дау - жанжалдарды шешу міндеті тұрады.  Бұл мәселені шешу үшін активтерді  басқарудың 3 әдісі бар:

    -   Құралдардың жалпы қордың әдісі 

• Активтерді тарату  және құралдарды конверсиялау
• Ғылыми басқару;

 
 
 

    - 23 - 

     Пассивтерді басқару кең мағынада салымшылардың және басқа несие алушылардың құралдарын пайдаланумен байланысты және банк үшін құралдардың қайнар көздердің сәйкес қиыстыруын  анықтаумен байланысты  қызмет болып табылады, ал тар мағынада – баланстың өтімділігін ұстауына, нарықта несиелік ресурстардың мобилизациясын ұстауына  бағытталған қызмет. Пассивтерді  басқару кезінде банктер тартылған құралдардың шығыстарын  азайтатын қайнар көздерін пайдалануға  ұмтылу қажет,  өйткені бұл банкте   пайданы және капиталды  өсіру үшін көп жаңа құралдарды пайдалануға мүмкіндік береді.  Сонымен қатар банкте жоғары табысты активтерді  ұстау үшін  құралдардың қалаулы тұрақтылық деңгейін  қамтамасыз ете алатын  депозиттер, зайымдық құралдар және  капитал өлшемдердің арасында банк  оңтайлы қатынасты  таңдау қажет.

      Несиелік  ресурстар нарығында  Ұлттық Банк Өкіметке  және екінші деңгейлі банктермен   берілетін несиелерге  шектер орнатады,  бұл арқылы  коммерциялық банктердің пассивтердің қалыптасуына ықпал етеді.

      Макроэкономикалық деңгейде  қазір бар  маңызды мәселелер  банктің тұрақты жағдайына  кедергі жасап отыр. Бірақ біздің банктердің көптеген  мәселелері тек қана  экономикалық жағдайдың қиын  болу себебінен  болмайды: олардың  пайда  болуының  негізгі  себебі – банктік  стратегияны  және  тактиканы  жүзеге асыруға  байланысты басқаруда маңызды  қате есептеу.

      Сонымен, нарықтық жағдайда  банкті тиімді басқару  үшін   әр түрлі жоспарлы аналитикалық  жұмыстың маңызды көлемін  жасау  қажет.

      Талдау  қадамдардың ең маңыздысы  өтімділікті  талдау болып табылады. Баланстың  өтімділігін талдаудың тәжірибелік  мақсаты – бұл  ақша-қаражаттарға сұранысты қанағаттандыру үшін  қажет өтімділік құралдарға қажеттіліктерді  алдын ала анықтау.

      Енді  «ТұранӘлемБанк» АҚ-ның балансын талдауға көшейік. Басқа банктерде сияқты, баланстың өтімділігін талдау коэфиценттер  әдісімен жасалынады. Ағымды өтімділіктің коэфиценті: 

      Кө=__АӨ_ 

                 М

     Кө=_224981______= 0,9                                     1.04.2004 жылға

      1663574000

      1.07.2005 жылға

     Кө=___320047000______= 0,32

          166357400 
 
 
 
 
 

- 24 -

               

2-сурет. Клиенттер санының динамикасы 

       «ТұранӘлемБанк» АҚ-да ағымды өтімділікте өтімділі активтердің және  міндеттемелердің өсуі  ықпал етті. Негізгі кезеңмен салыстырғанда  өтімділі  активтер  2,6 –ға өсті,  ал міндеттемелер – 1,02-ге  өсті, нәтижеснде ағымдық өтімділік 1,68 –ге өсті. Өтімділік деңгейіне  кассада ақша құралдардың тез өсуі ықпал етті.  «ТұранӘлемБанк» банкте  1.07.2005 жылда 4 % ақша құралдар болып табылады, ал  басқа активтер және бағалы қағаздар, 96% банкке  табыс әкеледі.  Сонымен, берілген құралымды оңтайлы деп айтуға болмайды.

     Банктік жағдайды  толық бағалау  үшін  лезде өтімділік коэфиценті пайдаланылады.

Каө= __Аө_    

           Об. М

Каө =__224981+258448+497005____=____980434_____=0,5     

      1669209+0287761 1956970

Каө =____220047+661015+772768____= ___1653930___=  0,84

      1663574+0+289989 1953563

      Осы жердегі мағына мынандай  болып  отыр:  бұндай міндеттемелер бір кезде  пайда болса,  онда банк клиенттермен  есептесе ала ма. «ТұранӘлемБанк»  1.01.2004  жылда  0,5   коэфицнеті болды, яғни егер клиент бір күнде өзінің барлық құралдарын тартып алатын болса,  онда банк өзінің клиенттіердің 50%-мен есептесе алмайды, ал  1.01.2005 жылда 0,84-84% - мен  пайызымен есептесе алмайды. Бірақ тәжірибеде ондай бола алмайды,  егер банк толығымен банкрот болса ғана.

     Бұл ұзақмерзімді коэфицент жоғары еместігін  көрсетеді, яғни  банк займшыларға  ұзақмерзімді несиелерді  аз береді.

       Бұл  Қазақстан экономикасының  кризистік  жағдаймен шартталған;  мемлекетте әлі тұрақты қаржылық  жағдайы бар сенімді займшылар   жоқ.

    Осы берілгендерге  сүйене отырып, мынандай қорытынды жасауға болады: банк қарыз  алудың сыртқы қайнар көздерді    пайдаланбайды. Оның

ұлттық банк алдында  қарыз үлесі төмен.  Өйткені банкте өзінің ресурстары көп, көп артық активтер бар. Сонымен қатар оның өзінің активті операцияларды, әсіресе жоғары табысты, кеңейту үшін  көп мүмкіндіктер  

- 25 -

бар. Ол активтерді одан да көп  диверсификациялау және үлкен табыстарды әкелетін  клиенттерге белсенді қызмет көрсетулерді кеңейту қажет.

    Осыны қорытындылай келсек коммерциялық банктердің өтімділіктің талдаудың  маңызды  қызметтерін анықтауға болады.

      «ТұранӘлемБанк» АҚ  Ұлттық Банкке өзінің  қызметі туралы анықталған  түрде кварталдық  және жылдық есеп беруге  міндетті:

• жаңа жылдың бірінші күніне жылдық баланс;

    АҚ  «ТұранӘлемБанк» резервтік қор  – 6999.

    -   тәуекелді имитирлеу,  бір займшыға  тәуекелдің максималды  өлшемі,  ол несие бойынша  банк міндеттемелердің соммалардың банк капиталына қатынасы. Оның максималды  мағынасы  0,5-тен  1-ге дейін.

    К=___2453193____=0,38

      79422596

1. Жеке баланстық есеплердің құрамын анықтау:

• Кварталдық баланс

• Валюталық  операциялар бойынша есеп

    Шығарылған есептеулер бойынша  «ТұарнӘлемБанк» АҚ өтімділі болғаны  көрініп тұр,  яғни төлемқабылетті, сәйкесінше  банктің тартылған құралдар   клиенттер алдында ұзақ мерзімді  міндеттерді орындай алады.  Тиімді перспективамен  негізгі өтімділіктің  коэфиценті бойынша банк қызметі сипатталады, бұл экономикасының нақты секторында  несиелендіру бойынша  банкті активизациялау  мүмкіндігі туралы  күәландырады.  Өтімділіктіің  берілген көрсеткіштері  оған халыққа қымет көрсетулерді  және операциялардың түрлерін  кеңейтуге мүмкіндік береді.

    Өзіндік  құралдарды талдаған  кезде  статистикада  ғана  емес  динамикада   да  оларды  талдау  керек, бұл   баланс қызметті      олардың

қызметінің масштабтарын  кеңейту  сияқты  сипттауға мүмкіндік  береді,  және де   басқа банктерде  өсу қарқынмен  салыстырып, өзіндік құралдардың  өсу қарқынымен  бағалауға  мүмкіндік  беріледі. Көрсеткіштерді  есептеу өте маңызды, «ТұранӘлемБанк»  АҚ-ның жарғылық  капиталдың  динамикасы туралы берілгендерді  көрсетейік.

    

    3-Сурет.  Жарғылық капиталдың динамикасы

    - 26 -

      У-жарғылық капиталдың өлшемі (мың  теңге)

    Х-жылдар (кезеңдер)