Касипорын

Жоспар

І Кіріспе бөлім

 

ІІ Негізгі бөлім

2.1 Корпорациялар қаржысын ұйымдастырудың ішкі жүйесі

2.2 Корпорациялардың қаржысы: олардың қаржы ортасын ұйымдастыру және ұстау негіздері

 

ІІІ Қорытынды бөлім

IV Қолданылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

    Кәсіпорын мен корпорацияның қаржысын үйымдастыру 
принциптері оның қызметінің мақсаттарымен және міндеттерімен тығыз байланысты.

Кәсіпорын (корпорация) өзінің қызметін тікелей жоспарлайды және шығарылатын өнімге (қызметке ) сұранысты негізге ала отырып өзінің даму келешегін белгілейді. Жедел және ағымдағы жоспарлар өнімді (қызметті) тұтынушылармен және материалдық ресурсты жеткізушілермен жасалған шарттарға (келісімшартарға) негізделеді. Қаржы жоспары өндірістік жоспарда (бизнес-жоспарда) қарастырылған іс-шараларды ақша ресурсымен қамтамасыз ету,  сондай-ақ мемлекеттік бюджет жүйесінің мүддесіне кепілдік беруі тиіс. Айналым қаражатын толықтыру негізінен меншік қаржылай ресурстың (таза пайданың), ал өзін-өзі өтеу принципі корпорацияны дамытуға салынған қаражат таза пайданың және амортизациялық аударымның есебінен өтелуге негізделеді. Осы қаражат кэсіпорынға (корпорацияға) тиесілі меншік капиталдың барынша төмен шамадағы нормативтік экономикалық тиімділігін қамтамасыз етуге тиіс.

   Корпорациялар қаржысы – бұл корпорацияның негізгі және айналым капиталын, ақшалай қаражат қорларын қалыптастыру және оларды пайдалану процесінде пайда болатын қаржы немесе ақша қатынастары.

Бухгалтерлік есеп жөніндегі нормативтік қүжаттарға сәйкес бухгалтерлік баланста құрылтайшылық құжаттар мен осыған орай пайда болған жәңе есептік саясаттың жыл бойы жұмыс нәтижелері бойынша (бөлінбеген) таза кірістің есебінен қабылдаған тұтыну мен жинақтау қорының қалдығы жеке көрсетілмейді. Таза пайданың пайдаланылуын сипаттайтын тиісті ажырату бухгалтерлік балансқа және пайда мен залал жөніндегі есепке түсіндірмеде (атап айтқанда, капитал өзгерісі жөніндегі есепте), сондай-ақ түсіндірме жазбада келтіріледі.

 

 

2.1 Корпорациялар қаржысын ұйымдастырудың ішкі жүйесі

    Корпорация қаржысы-бұл негізгі және айналым капиталын қалыптастыру және пайдалану процессіндегі қаржылық немесе ақшалай қарым-қатынастар, және соның нәтижесінде әртүрлі ақшалай қорлар қалыптасады.

    Корпорациялардың қаржысы  мемлекеттік қаржылар сияқты  бөлу және бақылау функцияларын атқарады. Бірақ корпорациялардың қаржысының іс-әрекеті мемлекеттік қаржылардың іс-әрекетіне қарағанда кең аумақты қамтиды.

Мемлекеттік қаржылар, мемлекеттік  бюджетті қалыптастыру мен атқару процессінде, ұлттық табысты екінші бөлу кезеңінде өз функцияларын жүзеге асырады. Сондықтанда қаржылардың бір бөлігі, материалдық өндіріс саласында, яғни ақшалай табыстар мен қорларды қалыптастыру процессінде, тек қана бөлуші емес бақылау функцияларын да атқарады.

    Бөлу-өндіріс пен тұтыну  арасындағы байланыстырушы топ. Нарықты экономика қарым-қатынасында ұлтттық табыс пен жиынтық ішкі өнімдінің құнын бөлудің бір бөлігі болып саналады. Бұл аталған процесстер кәсіпорындардың өндірілген өнімді сатудан және өндіріске кеткен ақшалай шығынды жабу процессінде көрініс табады. Бұл аталған табыстың бір бөлігі бюджетке түседі, ал бір бөлігі корпорацияның қарамағында қалады, яғни ол арқылы еңбек ақы қорын қалыптастыруға, экномикалық ынталандыруға, өндірісті дамытуға және кеңейтуге, және шығындарды қаржыландыруға жұмсалады.

    Ұлттық байлықты  қайта  бөлу, кәсіпорындардың қаржысы арқылы  жүзеге асады және құрылыс  өндірісінде ішкі ресурстарды  жинақтауға амортизациялық қорды  қорды қалыптастыру және пайдалану  процессінде көрініс табады.

    Сондықтанда корпорациялардың қаржысының бөлу функциясы – ішкі жиынтық өнімді, ұлттық табысты және ұлттық байлықты бөлу арқылы жүргізілуін түсінеміз.

    Мемлекеттік қаржының  көмегімен тек қана ішкі жиынтық  өнімді бөлу жүзеге аспайды,  сонымен қатар натуралдық-заттай  нысанда және құндық нысанда бөлуді де жүзеге асырады. Ұдайы өндіріс процессінде натуралдық-заттай және құндық қамтамасыздық арасындағы байланысты бақылауға мүмкіндік алады.

    Корпорациялардың бақылау  функциясы арқылы шаруашылық  субъектілерінің экономикалық-қаржылық жағдайын және баолық халық шаруашылығының, салаларының іс-әрекетін бақылауға мүмкіндік алады. Кірістің көлемі және өндірістің рентабельділігінің деңгейі нақты субъектінің шаруашылық іс-әрекетінің нәтижелілік деңгейін анықтайды.

    Жүйелі қаржылық құралдар арқылы өндірістік жоспарлардың орындалуы, және материалдық, және қоғамның еңбек ресурстарын пайдалануды үнемдеуде көрініс табады. Негізгі қаржылық көрсеткіштерді бақылау кәсіпорындардың ішінде жүргізіледі, ал басқа ұйымдармен, шаруашылық субъектілерімен қарым-қатынастар және жоғары тұрған ұйымдармен  және қаржы-несие мекемелерімен қарым-қатынастар үнемі бақыланып отырады. Корпорацияның ішінде еңбектің сапасы мен саны, негізгі және айналым қорларын пайдалану, материалдық қорларды пайдалану мен қалыптастыру үнемі бақыланып отырады. Шаруашылық субъектілері мен ұйымдардың, және бірлестіктердің іс-әрекеті және бюджеттің алдындағы міндеттемелерін орындауы және бюджеттен қаржыландырылатын барлық деңгейлер, банк ссудаларын алу және қайтару іс-әрекеттері қадағаланады.

    Субъектілерге сәйкес: жалпымемлекеттік  бақылау, ведомствалық, шаруашылық-ішілік, қоғамдық және тәуелсіз қаржылық  бақылау болып бөлінеді.

    Жалпымемлекеттік қаржылық  бақылауды - мемлекеттік билік  органдары мен басқару органдары  жүзеге асырады. Бақылау объектілері болып-тәуелді ведомствалық органдар, меншік нысандары мен ұйымдық нысандарына сәйкес жүзеге асырылады.

     Ведомствалық қаржылық - бақылауды министрліктер мен  ведомствалардың бақылау-ревизиялық  бөлімдері жүзеге асырады. Бұл  орган мемлекеттік бағынышты ұйымдардың іс-әрекетін қадағалайды.

    Қоғамдық қаржылық бақылауды  - ерікті нысанда жеке тұлғалар  атқарады.

    Тәуелсіз қаржылық бақылау  - оны аудиторлық фирмалар мен  аудиторлық службалар жүзеге  асырады. Бұл аталған бақылаудың  объектісі болып кез-келген экономикалық іс-әрекеттер табылады.

    Бақылау функциясы халық  шаруашылығында және корпорацияларда  ұлттық табысты бөлуде және  тиімді рациональдық режимді  таңдауға мүмкіндік береді.

    Корпорациялар мен ұйымдар  қаржы санаттарына сәйкесті өзінің бірнеше функцияларын орындайды, яғни кәсіпорындардың шаруашылық және коммерциялық іс-әрекетін жан-жақты сипаттайды. Оларға мыналар жатады: өзіндік құн, баға, табыс, кіріс, айналым қаражаттары, амортизация және т.б.

    Корпорациялардың шаруашылық  іс-әрекетін жан-жақты қамти отырып, қаржы санаттарының көмегімен, кәсіпорындардың  шаруашылық – қаржылық іс-әрекетіні туралы, және сандық-сапалық көрсеткіштердің, және нормативтердің орындалу деңгейі толық мәлімет алуға болады.

Шаруашылық субъектілерінің қаржысын ұйымдастырудың негізі меншік нысанына сәйкесті және қаржы ресурстарының көлемі мен барлығы, коммерциялық іс-әрекет жүзеге асады.

    Бұл ресурстардың алғашқы  қалыптасуы жарғылық қордың пайда  болуымен қатар жүргізіледі. Жарғылық  капиталдың қалыптасуының негізгі көздері болып: акционерлік капитал, пайлық жарна, кәсіпкердің меншік капиталы, ұзақмерзімді несие, бюджет қаражаттары және т.б.

    Нарықтық экономика көшу  барысында корпорациялар өздерінің  іс-әректін коммерциялық есеп  және өзін-өзі қаржыландыру, және көп кіріс алу мақсатында жүзеге асырады.

    Коммерциялық есеп дегеніміз  экономикалық өзінділікті және  жұмыс істеу барысында нәтижелілікті,  жауапкершілікті қамтамасыз етеді.

    Сондықтанда, қаржылық  іс-әрекетті ұйымдастыру төмендегі  негізгі қағидаттар арқылы жүзеге асады:

    1.)  қаржылық өзінділік;

    2.)  қаржы-шаруашылық  іс-әрекеттің қорытындысына қызығушылықта  болу;

    3.)  өзін-өзі қаржыландыру;

    4.)  қаржы-шаруашылық  іс-әрекетінің нәтижесіне жауапкершілікуте  болу;

    5.)  инвестициялық іс-әрекет және негізгі қаражаттарды шектеу;

    6.) корпорацияның капиталын  айналым және айналымнан тыс  қаражаттарға бөлу;

    7.) қаржыландыру көздерін, айналым қаражаттарын меншікті  және қарыз қаражаттарына бөлу;

    8.) корпорацияның іс-әрекетінінің  нәтижесіне бақылау жасау;

    9.) ұйымдастыруда мақсатты  ақшалай қаражат қорларының барлығы;

    Өзін-өзі қаржыландыру - бұл нарықты экономика жағдайында, жетістікті шаруашылық іс-әрекетін  ұйымдастыру саналады. Бұл қағидат  тек өнім өндіру өндірісіне  шығындардың қайтарылуы және өндірістік-техникалық базаның ұлғаюы табылады.

     Өзін-өзі қаржыландыру  ұстамы бойынша шаруашылық және  инвестициялық іс-әрекет бойынша  барлық шығындар, міндетті бюджетке  және басқа орталық қорларға  төленетін төлемдер, және ұдайы  өндіріске шығындар корпорацияның алған кірістерінен, және өзге де меншікті қаражат көздері арқылы жабылуы тиіс.

    Корпорацияның шаруашылық  іс-әрекетін ұйымдастыру, оның  қаржылық іс-әректімен тығыз байланысты. Шаруашылық субъектісі өзінің  барлық бағыттағы шығындарын өндірістік жоспарларына сәйкес, қаржылық ресурстарын өнім өндіруге сала отырып табыс алу мақсатында жұмсайды.

    Инвестициялық іс-әрекет  және негізгі қаражаттарды шектеу  дегеніміз - бұл айналым және  басқа қаражаттарды, бекітілген  негізгі іс-әрекеттен өзге мұқтаждықтарға, яғни күрделі құрылысқа немесе керісінше жұмсауға болмайды.

    Ең маңыздысы айналым  қаражаттарын қаржыландыру көздерін  меншікті және қарыз қаражаттарына  бөлу табылады. Меншікті қаражаттарға  корпорацияға ұзақ мерзімге пайдалануға  бекітілген қаражаттар танылады. Қарыз қаражаттары - бұл негізінен банк несиелері, яғни корпорацияларға бекітілген мерзімге, мақсатты пайдалануға берілетін қаражаттар. Меншік және қарыз қаражаттары кәсіпорынға айналым қаражатарын рациональды пайдалануға мүмкіндік береді. Айналым қаражаттарының толық сақталуы бұл өндірістің үзіліссіздігі мен айналымдылығын қамтамасыз етеді.

    Корпорацияның қаржы-шаруашылық  іс-әрекетін бақылау арқылы ақшалай  қаражаттарды үнемді және объективті  пайдалану саналады. Қаржы-шаруашылық  іс-әрекеті бақылау бақылау бұл шаруашылық субъектісінің қаржы көрсеткіштерін талдау арқылы анықталады.

.  Корпорациялар мен ұйымдар  қаржыларын экономикалық мазмұнына  сәйкес төмендегідей бағыттар  бойынша топтауға болады:

           -корпорацияның  жарғылық капиталын қалыптастыру бойынша құрылтайшылар арасындағы қатынастар. Жарғылық капитал өндірістік қорларды және материалдық емес активтерді қалыптастырудың алғашқы көздері болып табылады;

           -корпорациялар  мен ұйымдар арасында өндіріс  пен өнімді сату, қайта қалыптасқан құн бойынша қарым-қатынастар. Бұған жабдықтаушылар мен шикізатты, материалдарды, дайын өнімдерді сатып алушылар арасындағы қатынастар, инвестициялық іс-әрекет мерзіміндегі құрылыс мекемелерімен қатынастар, тауарларды тасымалдау кезіндегі көлік мекемелерімен қатынастар, байланыс мекемелерімен қатынастар, кеден мекемесімен қарым-қатынас, шетел мекемелерімен қаржылық қарым-қатынастар. Бұл аталған қаржылық қарым-қатынастар шаруашылық іс-әрекетінің негізгісі болып саналады және оның тиімді ұйымдастырылуынан коммерциялық іс-әрекеттің қаржылық нәтижесі тәуелді болады;

           -корпорация  ішіндегі қаржылық қарым-қатынастар  өзіне мыналарды кірістіреді;  филиалдарымен, цехтарымен, бөлімдерімен, бригадаларымен және жұмысшыларымен, қызметкерлерімен қатынастар. Корпорацияның бөлімдерімен және бөлімшелерімен қаржылық қарым-қатынастар жұмыстар мен қызметтерге ақы төлеу, табыстар мен кірістерді бөлу, айналым қаражаттарын бөлу және басқаларды бөлумен байланысты;

           -корпорациялармен  жұмысшылар арасында табыстарды бөлу және пайдалану, акциялар мен облигацияларды айналымға шығару және орналастыру, облигациялар бойынша пайыздарды төлеу, акциялар бойынша девидендтерді төлеу, материалдық зиянды қалыпқа келтіру немесе айыппұл төлеу, жеке тұлғалардан салық ұстау бойынша қаржылық қарым-қатынастарды қамтамасыз етеді. Қаржылық қарым-қатынастарды ұйымдастыру еңбек ресурстарын пайдаланудың тиімділігін қамтамасыз етеді;

            -жоғары тұрған ұйымдармен, мекемелермен  қатынастар орталықтандырылған  ақша қорларын қалыптастыру және пайдалану бойынша нарықтық экономика кезеңінде маңызды объективті қажеттілік болып саналады. Бұл әсіресе импорттық операцияларды  және ғылыми ізденісті, маркетингті қаржыландыруда ерекше байқалады;

           -корпорациялар  мен ұйымдардың мемлекеттің қаржы жүйесімен салықтарды және басқа да төлемдерді бюджетке төлеу, бюджеттен тыс қорларды қалыптастыру, салық жеңілдіктерін анықтау, айыппұл санкцияларын қолдану, бюджеттен ақшалай қаражаттардың бөлінуі;

           -корпорациялар  мен ұйымдардың сақтандыру компанияларымен қарым-қатынасы. Сақтандыру қарым-қатынастары мүлікті сақтандыру, жұмысшылардың әртүрлі санаттарын сақтандыру, коммерциялық және кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру қатынастары;

          -корпорациялар  мен ұйымдардың банктермен қарым-қатынастары ақшасыз есеп айырысуда, қысқа және ұзақ мерзімді неселерді алу, жабу қатынастары;

          -корпорациялар  мен ұйымдардың инвестициялық  институттармен, инвестицияны тарату  және орналастыру, жекешелендіру   қарым-қатынастары және т.б;