Витаминдер (дәрумендер)

Витаминдер (дәрумендер)

Жоспар

 

• Кіріспе
• Негізгі бөлім
• Витаминдердің топтары мен түрлері
• Майда еритін витаминдер
• Суда еритін витаминдер
• Адам ағзасына витаминдердің бір күндік қажетті мөлшері    
• Қорытынды
• Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе 

 

• Витаминдер - химиялық табиғаты

    әр    түрлі,      организмдерде      аз

    мөлшерде кездесетін, өмір сүруге

    өте     қажетті,      жеке,        немесе

    құрылымы    күрделі      заттардың

    құрамына     еніп,    каталитикалық

    және реттеушілік қызмет атқаратын

    төменгі молекулалы активті органикалық қосылыстар.

• Витаминдердің  негізін 1880 жылы орыс ғалымы Н.И. Лунин салды. Ол тышқандарға тәжірибе жүргізу арқылы тағамның құрамында белоктар, майлар, көмірсулар және тұздар мен судан басқа, тағы бір қосылыстардың бар екендігін анықтады.

 

 

 

 

 

• 1912 жылы поляк ғалымы К. Функ жасалған көптеген тәжірибелер нәтижесін қорытындылап күріш кебегінен сондай заттардың бірін кристалды түрде бөліп алып, оның құрамында азот бар екендігін анықтаған соң, оны витамин (лат. vіta – тіршілік, amіn – амин) деп атауды ұсынады.
• Витаминдердің көпшілігі ферменттердің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады.
• Витаминдер өсімдіктерде, бактерияларда, балдырларда синтезделеді, ал адамдар мен жануарларда өте аз мөлшерде, ал кейбіреуі мүлдем синтезделмейді. Адам мен жануарлар организміне витаминдер тағам арқылы түседі, кейбір витаминдер ішек микроорганизмдері әрекеті арқылы түзіледі.

 

Витаминдердің топтары мен  түрлері 

 

• Барлық витаминдер майда және суда еритіндер деп екі топқа бөлінеді.

 

 Майда еритіндерге  А (ретинол), Д (кальциферол), Е                     (токоферол), К (филлохинон) витаминдері жатады.

 

Суда  еритін витаминдерге С (аскорбин қышқылы ), РР (ниацин) және В тобындағы барлық витаминдер жатады

Майда еритін витаминдер 

 

• А витамині (ретинол) ағзаның өсуіне,

    дамуына әсер етіп, түрлі ауруларға

    қарсы тұра алу әрекетін арттырады.

Іңірде, түнде көруді жақсартады. А витамині шаштың, тырнақтың өсуі мен терідегі жасушалардың мүйізденуіне әсер етеді. Ол жетіспегенде тері құрғап жарылып, түсі күңгірттенеді. Май бездерінің құрамы өзгереді, көздің касаң кабығы бұзылады. Адам іңірде, түнде нашар көреді. Бұл ауруды ақшам соқыр (куриная слепота) деп атайды. А витамині бауырда, сүтте, жұмыртканың сарысында көп болады. Өсімдіктердің кызыл, сары жемістерінде, сәбізде, кызанақта, өрікте, асқабақта кездеседі. А витаминінің ағзаға қажет тәуліктік мөлшері 2,5-10,5 мг.

• Д витамині (кальциферол) адамның терісінде

Күннің     ультракүлгін    сәулелерінің      әсерінен

түзіледі.    Ол   кальций мен фосфордың ішектен

Бөлінуін     жылдамдатып,     сүйек      ұлпасының

мықтылығына әсер етеді. Адам ағзасы Д витаминін тағамның құрамынан да қабылдайды. Жас сәбилерде Д витаминінің жетіспеуінен болатын ауру мешел (рахит) деп аталады. Мешел ауруына шалдыққан балалардың қаңқасы дұрыс қалыптаспайды. Аяқ сүйектері дене салмағының әсерінен майысады, сүйек баяу дамиды, ұйқысы қашады. Жұқпалы аурулармен көп ауырады. Сондыктан жас сәбилердің мешел ауруына шалдықпауы үшін күн сәулесіне шығарып шынықтырады. Д витамині балық майында, бауырында, уылдырығында, жұмыртқаның сарысында, жануарлардың бауырында, сүт өнімдерінде мол. Д витаминінің қажетті тәуліктік мөлшері 2,5 мг.

• Е витамині(токоферол) бұлшық еттердің және

жыныс бездерінің қызметін жақсартады.

Ол өсімдік майының, жаңғақтық, бұршақ пен

жүгері түқымдарының және көкөністің

құрамында көбірек болады. Сондай-ақ малдың

бауырында, жұмыртқала, сүттің құрамында бар.

 

 

• К витамині (филлохинон) қанның ұю процестеріне

қатысады. Өсімдіктердің көктеп енетін бөліктерінде

(жасыл жапырақты саумалдық, түбірлі және жапырақты капуста, қалақай және т. б.), сондай-ақ сәбіз және томат құрамында болады. Малдан алынатын өнімдердің ішінде бауырдан басқа да К витамин жоқ.

 

Суда еритін витаминдер 

 

• “В” тобының витаминдері
• В1 витамині (тиамин ) организмде дұры с зат алмасуы үшін (әсіресе кеміртегінің) аса қажет. Витамин жетіспегенде шаршағандық сезіліп, ас қорыту процесі бұзылады. Ор ганизм тиаминге зәру болған жағдайда нерв жүйесі үлкен ауруға шалдығуы мүмкін. В1 витаминіне әсіресе сыра ашытқысы, келтірілген және тығы зд алған наубайханалық шикізаттар анағұрлым бай. Ал тағамдық азықтардың ішінде, әсіресе жармалар (көбіне қара құмық және сұлы жармалары), құнарсыз ұн сорттарынан пісірілген нан болғаны жөн. Дене және ой еңбегімен көп шұғылданғанда және суықта ұзақ болғанда организм В1 витаминін көп қажет етеді.

• В6 витамині (пиридоксин) белоктардың құрамдас бөлігі болып табылатын амин қышқылдарының алмасуы на қатысады. В6 витаминінің жетіспеушілігі жас балалардың бойының өсуін тежеп, қан аздығы мен сезіміне тез қозғыштығын тудырады, ал екіқабат әйелдердің бетінде қара дақ пайда болады. В6 витамині мал етінде, балықта, сүтте, ірі қара малдың бауырында, ашытқыларда және көптеген өсімдік өнімдеріне бар; әдеттегідей дұрыс тамақтанып жүрген жағдайда бұл витамин организмде жеткілікті болады. В6 витаминін молырақ қажетсіну организмнің өсуі, әйелдің екіқабат және бала емізу кезеңдерінде жиірек байқалуы мүмкін.

 

• В12 витамині (цианокобаламин ) қанның пайда болу процесіне қатысады. Бұл витамин жетіспеген жағдайда организмде қан азаю процесі дамиды. Бауырда, бүйректе, балық тағамдарында (әсіресе балықтың бауыры мен уылдырығында) көбірек болады. Еттің, сүт пен ірімшіктің, жұмыртқа сары уызының құрамында В12 витамині анағұрлым аз.

• С витамині (аскорбин қышқылы).

Ағзаның жұқпалы ауруларға қарсы тұра алу әрекетін

арттырады. Сүйекке және тіске беріктік қасиет береді.

С витамині биологиялық тотығу кезінде зиянды заттардың түзілуін тежейді. Ол қарсы денелерді түзетін ферменттердің құрамына кіреді. Терідегі қантамырлардың қабырғасының бүлінуіне де кедергі жасайды. С витамині жетіспеген жағдайда ағза тез шаршайды, сілемейлі қабықшалар қабынады, қызылиек қанталайды. Бұл витамин ұзақ уақыт жетіспесе, адам кауіпті құрқұлақ (цинга) ауруына шалдығады. Адам ағзасы С витаминін түзбейтіндіктен, тамақпен бірге қабылдануы керек. С витамині ағзаға қыс пен көктем айларында көбірек қажет. Жаңа піскен көкөністер, жемістер және тұздалған орамжапырақ құрамында көбірек кездеседі. Әсіресе итмұрынның, қарақаттың құрамында мол болады. Ағзаға қажетті тәуліктік мөлшері 60-100 мг.

 

 

 

 

 

• РР дәрумені (ниацин) . Табиғатта ең таралған суеріткіш топтары никотинді қышқыл және никотинамид деген атпен белгілі.Көмірсулар алмасуын жақсартады, тамырларды кеңетеді, қан ағымын жақсартады,бауыр жэұмысын жақсартады, жара мен терең жаралардың жазылуына әсер етеді.РР дәрумені жетіспеген жағдайда көңіл-күйдің болмауы,еріннің құрғақтығы мен бозарыңқылығы,іш өту және бұлшық ет ауруы.Көктем мен жаз кезінде теріде қызғылт тез өсетін дақ пайда болады,зақымданған тері жуандайды да кір қызыл-қоңыр түске боялады,қабыршықтанады.

Адам ағзасына витаминдердің  бір күндік қажетті мөлшері

Қорытынды 

 

Витаминдер адам ағзасына күнделікті тұтынатын тағамдардан беріледі.  Витамин жетіспеушілігі – құнарсыз тағамдармен тамақтанудан туындайды.

 

Витаминдер– ерекше органикалық заттар. Адам олардың өте аз мөлшерін ғана пайдаланады. Бірақ витаминдердерсіз біздің организміміздегі мүшелердің қалыпты жұмыс істеуі мүмкін емес. Витаминдер организмнің тіршілік қабілеті үшін қажетті зат, ол адамның дене және ой еңбегін арттырады, оның өсуі мен дамуын, ауруға қарсы тұруын қамтамасыз етеді. Тағам құрамында витаминдер жеткіліксіз болса, организмнің жұмысы нашарлап, қатты ауруға шалдығады. Витаминдер өсімдік пен жануар өнімдерінен алынатын азық-түліктерде болады. Адам әр түрлі тағам ішу арқылы өзіне қажетті витаминдерді алып отырады.

Қолданылған әдебиеттер